Gözaltında katledilen ve kaybedilen çocuklarının akıbetini sormak, faillerin cezalandırılması talebiyle Cumartesi Anneleri 800’üncü haftaya hazırlanıyor
Türkiye’de 1990’lı yıllar, toplumsal mücadeleyi baskılamak üzere işlenen faili meçhul cinayetlerin yanı sıra resmi gözaltı mekanlarında katledilme ve kaybedilmelerin yaşandığı bir dönem olarak hala hafızalarda. Cumartesi Anneleri, gözaltında katledilen ve kaybedilen çocuklarının akıbetini sormak, faillerin cezalandırılması talebiyle sürdürdükleri eylemlerinin 800’üncü haftasına hazırlanıyor. 25 yıldır mücadele eden ailelerin isteği yakınlarının bir mezarının olması ve adaletin yerini bulması.
Mezopotamya Ajansı (MA)’ndan Semra Turan’ın geçtiği haberde, hukuk dışına çıkılarak fütursuzca gerçekleştirilen bu fiiller, öldürülenler ve kaybedilenlerin aileleri ile insan hakları savunucularının mücadelesinde dönüm noktası oldu.
İnsan Hakları Derneği (İHD) 1992 yılında “Kayıplar Bulunsun” sloganıyla gözaltında kaybedilen kişilere karşı bir kampanya başlattı. Bu kampanya, 1995 yılında bir kaç ailenin Galatasaray Meydanı’nda başlattığı oturma eylemiyle bütünleşerek, ülke çapında yankı uyandırdı. Her Cumartesi günü çocuklarının akıbetini sormaya başlayan anneler, “Cumartesi Anneleri” adını aldı.
Arjantin’de beyaz başörtülü anneler
Cumartesi Anneleri’nin eylem kaynağı ise, Arjantinli Mayıs Meydanı (Plaza de Mayo) Anneleri oldu. Arjantin’de 1976-1983 arasındaki diktatörlük rejimi sırasında sol görüşlü 30 binden fazla kişi kaybedildi. Bir grup kadın 1977 yılında kayıp çocuklarının bulunması için hükümet binasına 100 metre mesafedeki Plaza de Mayo’da toplanmaya başladı. Beyaz başörtüleriyle ikişer ikişer meydana giren kadınlar her perşembe saat 15.00’de meydanın ortasındaki piramidin etrafında tur atıyordu.
Cunta hükümeti tarafından anneler ile onlara destek veren avukatlar, insan hakları savunucuları işkenceye maruz kaldı, haklarında davalar açıldı. Öyle ki kaybedilenleri ararken kaçırılıp kaybedilenler oldu.
‘İnsanlığa karşı işlenmiş bir suç’
Arjantinli annelerin mücadelesi sonucu Birleşmiş Milletler, “Bütün Kişilerin Zorla Kaybedilmeden Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme’yi” (Zorla Kaybedilme Sözleşmesi) 2007’de kabul ederek, 2010 yılında yürürlüğe soktu. BM, sözleşmede zorla kaybedilmeyi “insanlığa karşı işlenmiş bir suç” olarak tanımladı.
En uzun süren eylem
Cumartesi Anneleri’nin ilk eylemi, 27 Mayıs 1995’te gözaltında işkenceyle katledilen Hasan Ocak, Rıdvan Karakoç, Kenan Bilgin, Hasan Gülünay ve Hüseyin Toroman’ın ailelerinin Galatasaray Meydanı’nda yapılan oturma eylemiyle başladı. Eylem, gözaltından kaybedilen diğer kayıp yakınlarının katılımıyla her geçen gün büyüdü, Türkiye’nin en uzun süreli eylemi haline dönüştü.
8 Temmuz 1995 günü yapılan polis müdahalesinde yerlerde sürüklenerek gözaltına alınsalar da aileler ertesi hafta yine gelip aynı meydana oturdu. Sonraki ay ve yıllarda devam eden baskı ve şiddet politikaları ile toplam bin 903 kişi gözaltına alındı, işkence görenler oldu. Aileler ve onları destekleyen insan hakları savunucuları hakkında “polise mukavemet”, “toplantı ve gösteri yürüyüşleri yasasına muhalefet” gibi suçlamalarla davalar açıldı.
Yeniden yasaklandı
Bu yönelimler sonucu 13 Mart 1999’da eylemlerine ara vermek zorunda kalan Cumartesi Anneleri, 31 Ocak 2009’da yeniden Galatasaray Meydanı’ndaki oturmaya başladı. O günden 25 Ağustos 2018 tarihine kadar aynı meydanda kesintisiz şekilde süren eylem, 700’ncü haftasında İçişleri Bakanlığı kararıyla yasaklandı.
Galatasaray Meydanı’nda her çıkmak istediklerinde benzer engellemelerle karşılaşan anneler, İHD İstanbul Şubesi önünde eylem yapmak istediklerinde de yine polis engeli ile karşılaştı. Ancak pandemi sürecinin başlaması ile birlikte anneler, eylemlerini sosyal medya hesapları üzerinden devam ettirme kararı aldı.
Davalara beraat
İHD Kayıplar Komisyonu’nun raporuna göre, 1990’lardan bugüne gözaltına alındıktan sonra kaybedilen kişi sayısı bin 388. Bunlardan sadece 16’sı ile ilgili dava açıldı. 14’ü sonuçlanırken, 2 dava devam ediyor. Sonuçlanan davaların 10’u beraatle, ikisi mahkumiyetle sonuçlandı. Bu davaların sanıklarından Nezir Tekçe, Cemal Temizöz, Mete Sayar, Musa Çitil, kaybedilen Naim Kurt, Abdullah Canan, Abdulkerim Yurtsever, Münir Sarıtaş, Mikdat Özeken, Kadir Kerimoğlu hakkında yapılan göstermelik yargılamalar sonucunda beraat kararları verildi.
Mahkumiyetle sonuçlanan davalar Mehmet Şerif Avşar, Şehmuz Yavuz kaybedilmeleri ile ilgili oldu.
Mardin’in Dargeçit ilçesinde 29 Ekim 1995 ile 8 Mart 1996 tarihleri arasında 1’i uzman çavuş, 3’ü çocuk 8 kişinin kaybedilmesiyle ilgili Adıyaman 1’nciAğır Ceza Mahkemesi’nde, Musa Anter ve JİTEM Ana Davası Ankara 6’ncı Ağır Ceza Mahkemesi’nde devam ediyor. Devam eden iki davada emir komuta zinciri gözardı edildi. Bir uzman çavuş, bir korucu ve bir itirafçı ceza aldı. 11 kişi beraat aldı.
Erdoğan ile görüşüldü
2011 yılına kadar Şubat ayında dönemin Başbakanı Erdoğan, Cumartesi Anneleri’ni davet etti. Davete 10 kayıp yakını ve İHD’den 2 isim katıldı. Erdoğan bu görüşmede ailelere “sorununuz kabinemin sorunudur” dedi. Bu görüşmenin hemen ardından Erdoğan’ın talimatı ile Cemil Kırbayır’ın akıbetinin araştırılması için bir Meclis Araştırma Komisyonu kuruldu. Hazırlanan raporda 31 yıl boyunca firar ettiği iddia edilen Kırbayır’ın işkence ile öldürüldüğü ve bedeninin yok edildiği yazıldı. Meclis Komisyonu rapor ile birlikte Kars Cumhuriyet Başsavcılığı’na suç duyurusunda bulundu. Aradan 9 yıl geçti Meclis’in raporu hala Kars Cumhuriyet Savcılığı’nda bekliyor.
Çeyrek asırlık arayış
Cumartesi Anneleri adıyla 25 yıldır “Kayıplar bulunsun failler yargılansın”, “Kayıplar belli, failer nerede” sloganıyla süren eylem, 800’üncü haftasına hazırlanıyor. Cumartesi Anneleri’nin gözaltında kaybedilenlerin akıbeti ve faillerin cezalandırılması talebi noktasında ise herhangi bir aşama kat edilmedi.
Cumartesi Anneleri’nin eylemindeki bir diğer talep de Türkiye’nin bu sözleşmeye imza atması.
İSTANBUL
