Tüm dünyayı etkisi altına alan koronavirüs hızla yayılmaya devam ederken, dünyada daha önce de tarihin akışını değiştiren büyük salgınlar yaşandı
Tarihte birçok salgın hastalık insalığın başına bela oldu. Toplum sağlığının ciddi anlamda bozulduğu salgınlarda milyonlarca insan yaşamını yitirdi. Bu salgın hastalıklar pek çok kez tarihin akışını da değiştirdi. Milyonlarca insanın hayatına mal olan dünyadaki salgınları derledik.
‘Kara yara’
Antoninus vebası denilen büyük salgın M.S. 165-180 yılları arasında Roma İmparatorluğu’nda yaşandı. Salgının doğu seferlerinden dönen askerler tarafından getirildiği düşünülüyor. Antoninus vebası günde 2 bin kişinin ölümüne neden olmuş, bilinen ilk büyük veba salgınlarından biri. Kısa sürede Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarına yayılan salgında yaklaşık 25 milyon insan yaşamını yitirdi. Ancak resmi olmayan kaynaklara göre 100 milyondan fazla insan bu hastalıktan yaşamını yitirdi.
Bilim tarihi hastalığın ismini ‘kara yara’ olarak da nitelendirdi. M.S. 200’lü yıllara kadar kendini gösteren salgın Akdeniz ülkelerinin tamamına yayıldı.
Kara Ölüm, Kara Veba ya da Büyük Veba Salgını, 1347 – 1351 yılları arasında Avrupa’da büyük yıkıma yol açan veba oldu. Asya’nın güney batısında başlayarak 1340’lı yılların sonlarında Avrupa’ya ulaştı. Salgına Yersinia pestis adı verilen bir bakterinin yol açtığı düşünülmektedir.
Salgın, yalnızca 14. yüzyılda yaklaşık 200 milyon kişinin ölümüyle sonuçlanmıştır.
Çin ve Orta Asya’dan başlayan veba, 1347’de Kırım’da bir Ceneviz ticaret merkezini kuşatan Moğol ordusunun vebalı cesetleri mancınıkla kentin içine atmasıyla Avrupa’ya taşındı
Çiçek hastalığı (Variyolla)
Her yaşta ve her cinste kişilerde görülen, irinli kabarcıklar dökerek yüzde izler bırakan, ateşli, ağır ve bulaşıcı bir hastalık olan çiçek hastalığına Variola da deniliyor. Hastalığın aşısını İngiliz cerrah Edward Jenner’ın bulduğu kabul edilir.
Bu hastalığa yakalananların yüzde 30’unun öldüğü tahmin edilmektedir. Hastalık hava yoluyla bulaştığı için uzun yıllar boyunca etkisini sürdürdü. 5’inci yüzyıl ile 7’inci yüzyıl arasında Avrupa’ya geçtiği düşünülen hastalığın ilk olarak Hindistan ve Mısır’da görüldüğü düşünülüyor. 18’inci yüzyıla kadar etkisini sürdüren hastalık Avrupalılar tarafından Amerika, Afrika ve Avusturalya kıtasına taşındı. Aztek ve Anka imparatorluklarının çiçek hastalığı yüzünden parçalandığı tahmin edilmektedir.
Dünyada 300 ile 500 milyon insanın canına mal olduğu düşünülen hastalığın yapılan aşı programlarının ardından 1980’li yıllardan sonra ortadan tamamen kalktı. Çiçek hastalığının ortadan kaldırılması bilimin büyük bir başarısı olarak kabul ediliyor.
Kolera
İlk kolera pandemisi (1817 – 1824), aynı zamanda ilk Asya kolera salgını veya Asya kolerası olarak bilinen, Kalküta çevresinde oluşmuş ve Güneydoğu Asya, Ortadoğu, Doğu Afrika ve Akdeniz kıyılarına kadar yayılmış bir salgın hastalık. Kolera daha önce birçok kez Hindistan’a yayılmışken, bu salgın daha da ilerledi; sona ermeden önce Çin ve Akdeniz’e kadar ulaştı. Bu salgının sonucunda Avrupa’nın baskısıyla bölgeye gönderilen Britanyalı askerler de dahil olmak üzere yüz binlerce kişi öldü. Salgın, 19. ve 20. yüzyıllar süresince hem Asya hem Avrupa’da yayılan birkaç kolera pandemisinin ilkiydi. Salgın, benzeri görülmemiş bir şekilde çok sayıda bölgeye yayılmış ve Asya’daki hemen hemen her ülkeyi etkilemiştir.
Kimi araştırmacılara göre her yıl koleradan yaklaşık 3 ila 4 milyon insan yaşamını yitirdi.
İnfluenza (Grip)
1889-1890 yıllarında H2N2 virüsü Rusya’da ortaya çıktı. Oradan Avrupa’ya yayılan virüs 1890 şubatında Latin Amerika ve Asya’ya yayıldı. Bu virüsten dolayı yarım milyon insan yaşamını yitirdi.
İnsanlık tarihinin şahit olduğu en tehlikeli salgın İspanyol Gribi olarak biliniyor. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan İspanyol Gribi nedeniyle yaşamını yitirenlerin sayısı Birinci Dünya Savaşı’nda yaşamını yitirenlerden kat kat fazla olarak kayıtlara geçti. Savaş ortamında hijyenik koşulları yaratamayan askerler arasında gribin hızla yayılması sonucu hastalığın bilançosu çok daha ağırlaştı. 40-50 milyon insanın yaşamını yitirdiği İspanyol gribine yaklaşık 500 milyon kişi yakalandı.
1957 yılında ortaya çıkan Asya gribi de 2 milyon insanın canını aldı. Hong Kong’da 1968’de ortaya çıkan grip de yaklaşık 2 milyon insanın canına mal oldu.
2009’un baharında ortaya çıkan domuz gribi (H1N1) domuzlardan insanlara bulaştı. Solunum yollarına saldıran virüs, 2010 ağustosunda ortadan geriledi.
SARS
SARS (ağır akut solunum yolu yetersizliği sendromu) hastaları ilk defa 2003 Şubat ayı sonlarında; Asya, Kuzey Amerika ve Avrupa’dan bildirildi. SARS’ın nedeni henüz bilinmemektedir, atipik bir pnömoni (zatürree) olarak seyretmektedir.
Hastalığın kuluçka dönemi 2 ile 7 gündür, bu dönem 10 güne kadar uzayabilir. Hastalarda belirtilerin başlaması ile (öksürük, ateş, titreme, baş ağrısı vs.) bulaşıcılığın da başladığı kesin olarak bilinmektedir. Ancak SARS hastalarının belirtilerin başlamasından ne kadar zaman önce ya da sonra, hastalığı bulaştırdıkları henüz kesin olarak bilinmemektedir. Sadece hasta kişilerle aynı evi ve eşyaları paylaşan veya hasta kişileri korunmasız olarak muayene eden sağlık personeline hastalığın bulaştığına dair bilgiler mevcut.
Virüsü ilk olarak tanımlayan İtalyan Doktor Carlo Urbani bu virüsten yaşamını yitirdi. Çin’de virüsün tespit edildiği kişi sayısı 3 bini geçerken virüsten dolayı yaşamını yitirenlerin sayısı ise 861 oldu. Virüsün tedavisi için ilaç geliştirilemedi.
AIDS
1976 yılında Kongo’da ilk defa ortaya çıkan AIDS virüsü maymunlardan insana geçti. Yaklaşık 35 milyon insanın yaşamını yitirmesine neden olan virüs, günümüze kadar varlığını sürdürmektedir. Çoğunlukla cinsel yolla bulaşan virüsü taşıyan kişiye HİV’le yaşayan kişi deniliyor.
Ebola
Kenya’da ortaya çıkan Ebola virüsü, Afrika kıtası boyunca yayıldı. Yaklaşık 6 bin kişinin canını alan virüs 2018 yılında bir salgın olarak bir kez daha ortaya çıktı. Kongo Cumhuriyeti’nde Ebola nedeniyle 2 bin 200 kişi yaşamını yitirdi.
Koronavirüs
Son olarak ortaya çıkan virüs, ilk olarak Çin’in Vuhan şehrinde tespit edildi. Kısa sürede bütün dünyaya yayılan virüsten dolayı şu ana kadar 20 binden fazla kişi yaşamını yitirdi. Dünyanın gidişatını değiştiren virüs nedeniyle birçok ülkede sokağa çıkma yasağı gibi katı tedbirler alındı. Virüse karşı henüz bir aşı geliştirilemedi.
*Yehye El-Hebîb’e ait bu haber ANHA’dan alınmıştır.
