Kazakistan’da 2 Ocak’ta başlayan zam karşıtı protestolar yönetimin istifası talebine dönüşerek kent kent yayıldı. İçişleri Bakanlığına göre çıkan olaylarda 26 protestocu yaşamını yitirdi, 3 bin kişi gözaltına alındı. Devlet güçleri arasında da 18 ölüm, 748 yaralı olduğu iddia edildi
Kazakistan’da LPG zamları, yolsuzluklarla, yoksullaştırıcı politikalarla, enflasyonla, muhaliflere karşı baskı sistemiyle faylarda biriken enerjiyi boşaltmaya başladı. 2 Ocak 2022’de başlayan isyan dalgası asker-polis saldırılarına rağmen sürdü. Kazakistan İçişleri Bakanlığı, yönetim karşıtı gösterilerde çıkan olaylarda 26 protestocunun yaşamını yitirdiğini iddia etti.
Kazakistan İçişleri Bakanlığı açıklamasına göre eski başkent Almatı’da 3 bin kişi gözaltına alındı. Açıklamaya devlet güçlerinden 18 kişi öldü, 748’i yaralandı. Bakanlık Almatı’da devlet kurumlarına ait tüm binaların kontrol altına alındığını da iddia etti.
Açıklamada, “Güvenlik güçleri, Almatı kentinde toplumsal düzeni sağladı, stratejik yerleri korumaya aldı. Caddelerde temizlik operasyonuna devam ediliyor” denildi ve “terör tehlike seviyesinin “kritik kırmızı”ya çıkarıldığı kaydedildi.
Kazakistan Dışişleri Bakanlığı da klişeleşmiş iktidar refleksiyle silahlı saldırıların “yurt dışında eğitilmiş teröristlerce” düzenlendiğini öne sürdü.
Cumhurbaşkanı açıklaması
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev de, “terörle mücadele” konusunda yetkililerle toplantı yaptı.
Tokayev “terörle mücadele operasyonu” yaptıklarını söyledi. Tokayev, şunları söyledi: “Genel olarak ülkenin tüm bölgelerinde anayasal düzen yeniden sağlandı. Yerel makamlar durumu kontrol ediyor. Ancak teröristler hala silah kullanmaya ve vatandaşların mülklerine zarar vermeye devam ediyor. Bu yüzden terörle mücadele operasyonu militanların tamamen yok edilmesine kadar devam edecek.”
Çin’den açıklama
Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Wang Wenbin de, günlük basın toplantısında Çin ve Kazakistan’ın kapsamlı stratejik ortaklar olduğunu söyledi. CRI Turk’te yer alan habere göre Wang, Kazakistan’da yaşanan sorunların ülkenin iç işleri olduğunu kaydederek, Kazakistan’ın bu sorunları uygun şekilde çözebileceğine inandıklarını ifade etti. Wang, Kazakistan’da durumun bir an önce istikrara kavuşmasını ve toplumsal düzenin normale dönmesini dilediklerini vurguladı.
ABD: Rusya’yı uyardık
ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price yaptığı açıklamada, ABD’nin Rusya’yı Kazakistan’daki kurumların kontrolünü ele geçirmemesi konusunda uyardığını ve dünyanın herhangi bir hak ihlalini yakından takip ettiğini vurguladı.
Price, “Amerika Birleşik Devletleri ve açıkçası tüm dünya herhangi bir insan hakları ihlalini izleyecek. Kazak kurumlarına el konulmasına zemin hazırlayabilecek her türlü eylemi de izliyor olacağız” dedi.
Zamlar fitili ateşledi
Kazakistan’da yeni yıl ile birlikte Sıvılaştırılmış petrol gazına (LPG) zamlar yapıldı. Yoksullaşmanın ve enflasyonun arttığı ülkede yolsuzlukların önlenmemesi, sosyoekonomik durumun kötüleştiği gerekçesiyle 2 Ocak’ta başlayan protestolar, ülkenin diğer kesimlerine yayıldı.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, protestolardan sorumlu tuttuğu hükümetin istifasını kabul etti. Protestoların yayılması sonucu olağanüstü hal (OHAL) ilan edildi.
İnternet kesildi, sosyal Twitter, Facebook, Instegram, Telegram gibi platformlara erişim önlendi. Haber geçen bazı siteler kapatıldı.
Kasım Cömert Tokayev, 5 Ocak 2022’de ülkedeki mevcut durum nedeniyle üyesi oldukları Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) ülke liderlerinden yardım istedi. Rusya’nın öncülük etitği KGAÖ Kolektif Güvenlik Konseyi aldığı karar doğrultusunda Kazakistan’a asker gönderdi. Askerlerin büyük kısmı Rus ordusundandı, diğer ülkeler sembolik asker göndermişti. Böylece 20 yaşındaki KGAÖ ilk kez bir ülkeye müdahale etmiş oldu.
Rusya müdahale ile Kazakistan petrol ve doğalgazını Çin ile ABD-AB sermayesi çıkarıp dağıtacağına Rus şirketlerinin kontrolünde olmasını, sıkışmış Kazakistan yönetiminin iplerini tamamen ele geçirmeyi hedefledi.
Kazakistan Sosyalist Hareketi değerlendirmesi
🔎 Kazakistan Sosyalist Hareketi, ülkede ayaklanmaya kimlerin katıldığını yazdıhttps://t.co/yLr1J2zqiR pic.twitter.com/XTUnoKsRkV
— Yeni Yaşam Gazetesi (@yeniyasamgazete) January 6, 2022
Kazakistan Sosyalist Hareketi grev ve uluslararası destek çağrısı yaparak şunları kaydetmişti:
“Asker ve polis terörüne karşı örgütlü direnişi sağlamak için toprak ve üretim bazında birleşik eylem komitelerinin oluşturulması acildir. “Protestolar en başından beri sosyal ve sınıfsal nitelikteydi. Gösteriler tam da tüm protesto hareketinin bir tür siyasi merkezi haline gelen Janaozen’de petrol işçilerinin inisiyatifiyle başladı… Almatı’daki bu gösterilere ağırlıklı olarak işsiz gençlerin ve metropolün banliyölerinde yaşayan, geçici veya düşük ücretli işlerde çalışan yerli göçmenlerin katıldığı belirtilmelidir. Janaozen’de, süresiz mitinglerinde işçiler yeni talepler formüle ettiler: Görevdeki cumhurbaşkanının ve tüm Nazarbayev yetkililerinin istifası, 1993 Anayasasının restorasyonu ve buna bağlı olarak parti, sendika kurma hakkı, siyasi mahkumların serbest bırakılması ve baskıya son verilmesi. Burada bir ‘aksakallar’ konseyi oluşturuldu ve bu da fiili yönetim organı haline geldi. Böylece artık farklı il ve bölgelerde kullanılan talepler ve sloganlar tüm harekete seslenmeye başladı ve mücadele siyasi bir içerik kazandı. Mücadeleyi koordine edecek komiteler ve konseyler oluşturmak için sahada da girişimlerde bulunuluyor. tüm protesto ve grevlerin şiddetle bastırılması tehlikesi mevcuttur ve burada ülkeyi genel grevle tamamen felç etmek gerekmektedir. Bu nedenle asker ve polis terörüne karşı örgütlü direnişi sağlamak için toprak ve üretim bazında birleşik eylem komitelerinin oluşturulması acildir. Halka karşı düşmanlıklar derhal sona ersin ve birlikler şehirlerden çekilsin!
* Cumhurbaşkanı Tokayev dahil tüm Nazarbayev yetkilileri derhal istifa etsin!
* Tüm siyasi hükümlü ve tutuklular serbest bırakılsın!
* İşçilere kendi sendikalarını, siyasi partilerini kurma, grev ve gösteri yapma hakkı!
* Yasaklı Kazakistan Komünist Partisi ve Kazakistan Sosyalist Hareketinin faaliyetleri yasallaştırılsın!
* Ülkenin tüm işçilerini ve emekçilerini, Janaozen’in (2011 ayaklanmasında) katledilen petrol işçilerinin taleplerini hayata geçirmeye; ülkenin tüm madenciliğini ve büyük ölçekli sanayisini işçi kolektiflerinin kontrolü altında kamulaştırmaya çağırıyoruz!”
20 yıllık KGAÖ
⚡ Rusya’nın hava indirme birlikleri Kazakistan'a girdihttps://t.co/lxFFMKK8cW pic.twitter.com/ddXVrbUgC5
— Yeni Yaşam Gazetesi (@yeniyasamgazete) January 6, 2022
KGAÖ şemsiyesiyle 6 Ocak 2022’de ayaklanmayı bastırmak için Kazakistan’a giren Rus birliğinin bir daha zor çıkabileceği yorumları yapıldı. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra kurulan cumhuriyetler ve Rusya, NATO ve ABD gibi ülkelerden korunmak, eski Sovyet topraklarında kendi kontrolleri dışında çalkantılar ve dönüşümleri önlemek için harekete geçti. NATO tarzı askeri müdahalelerde bulunabilecek bir örgüt kurma arayışı oldu. 15 Mayıs 1992’de Özbekistan’ın başkenti Taşkent’te Kolektif Güvenlik Antlaşması temeli atıldı imzalarla
7 Ekim 2002’de de Rusya, Belarus, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan devlet başkanları Taşkent’te buluşup Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’nü (KGAÖ) resmen kurdu. KGAÖ anlaşmasına göre üye ülkeler, başka herhangi bir askeri ittifak ya da ülkeler grubuna dahil olamaz. Üye ülkeye bir saldırı tüm üyelere saldırı gibi muamele görecekti.
2020’de Paşinyan çağrı yapmıştı
Böylece kuruluşundan beri ilk kez KGAÖ (CTSO) bir ülkeye müdahale etmiş oldu. Türkiye-Azerbaycan ittifakının ve SMO’nun dahil olduğu 2020’deki Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan KGAÖ’ye çağrı yapmıştı. Vladimir Putin yönetimi Türkiye ile angaje olduğu dosyalar nedeniyle yanıtsız bırakmıştı.
Rusya Başkanı Vladimir Putin Ekim 2020’de “Bu çatışmalar, Ermenistan toprağında yapılmıyor” demişti. Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov da “KGAÖ üye ülkesi saldırganlığa maruz kalıyorsa örgüt üyelerinin bu ülkeyi savunma yükümlülüğü var. KGAÖ kapsamdaki yükümlülükler Karabağ için geçerli değildir” demişti.
2008 ve 2011 grevi
Kazakistan’da 2008 yılında grevler oldu. Yine 2011’de grevler gerçekleşti. 2002 gösterilerinin başladığı petrol zengini Mangistau bölgesinde 2011’de de grevler olmuştu. Mangistau’nun Zhanaozen (Canözen) kentinde 2011’de devlet güçleri, maaşlarının artırılması ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi talebiyle greve giden petrol işçilerine saldırdı. 14 kişi yaşamını yitirdi.
Nazarbayev, Tokayev, 2019 protestoları
Sovyetler dağıldıktan sonra Kazakistan bağımsızlık ilan etti ve Nursultan Nazarbayev cumhurbaşkanı oldu. 1 Aralık 1991 – 19 Mart 2019 arası Cumhurbaşkanlığı yaptı. Nursultan Nazarbayev, Mart 2019’da istifa etmeseydi görev süresi 2020 yılında dolacaktı.
Nursultan Nazarbayev, Kazakistan Güvenlik Konseyi Başkanı olarak devan etti. Ayaklanma olunca 5 Ocak 2022’de bu görevden alındı. Nursultan Nazarbayev’in kızı Dariga Nazarbayeva da Kazakistan Senatosu Başkanı olarak 20 Mart 2019 – 2 Mayıs 2020 arası görev yaptı. (Dariga Nazarbayeva 3 Nisan 2014’te Kazakistan Cumhuriyeti Parlamentosu Meclisi Başkan Yardımcısı, 11 Eylül 2015’te Başbakan Yardımcısı olmuş, 13 Eylül 2016’da Senato’ya atanmıştı.)
20 Mart 2019’da Kasım Cömert Tokayev cumhurbaşkanı oldu. Tokayev 2. cumhurbaşkanı olmuş oldu.
9 Haziran sonrası
9 Haziran 2019’daki başkanlık seçimlerinde Tokayev’in % 70.76’lık oy oranıyla devlet başkanı seçildiği ilan edildi. Amirjan Qosanov’un yüzde 16.02 aldığı kaydedildi.
9 Haziran 2019 başkanlık seçimlerinin hileli olduğunu söyleyenler sokaklara döküldü. Başkent Nursultan ve eki başkent Almatı’da eylemcilerle polis arasında çatışmalar yaşandı. Başkent Nur-Sultan’da (Astana) ve Almatı gibi yerlerde yüzlerce kişi gözaltına alınarak sorgulandı.
6 Temmuz 2019’da da 79. yaş gününü kutlayan eski Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev’in kalan yetkilerini de tamamen devretmesini talep eden eylemler oldu. Devlet güçleri yine gözaltılar yaptı.
Başkente kendi adını verdi
Nursultan Nazarbayev başkent ve ikinci büyük şehri olan Astana’nın adını değiştirdi. 1998’de Kazakistan’ın başkenti Almatı’dan Astana’ya taşındı. Mart 2019 günü Kazakistan başkenti Astana’nın adı Nur-Sultan olarak değiştirildi. Yani başkente Nursultan Nazarbayev’in adı verildi.
Etnik yapı ve ekonomik varlıklar
Petrol-doğalgaz denizi denen Hazar Denizi’ne komşu Kazakistan SSCB dağılınca 1991’de bağımsız oldu. Kazakistan’ın nüfusu 20 milyon kadar. Ülkede nüfusun yüzde 68 kadarı Kazak, yüzde 19 kadarı Rus. Ukraynalılar, Özbekler, Almanlar, Tatarlar, Uygurlar, Koreliler, Kürtler (Almatı gibi kentlerde), Dunganlar, Azeriler, Ahıska Türkleri Kazakistan’da yaşayan diğer halklar.
Kazakistan petrol, doğalgaz, uranyum, bakır, çinko, altın, kurşun, demir yatakları açısından oldukça zengin bir ülke.
Yıllık 30 milyar varil petrol üretim hacmiyle Kazakistan dünyada 11. sırada. Doğalgaz rezervinde Kazakistan dünyada ilk 20 arasında. Kazakistan, 2019 yılında 3.9 trilyon metreküplük yeni doğalgaz rezervi buldu. Toplam 55.5 trilyon metreküplük doğalgaz rezervi bulunurken, doğalgaz üretiminin yüzde 34’ü Karaçaganak, yüzde 28’i Tengiz ve yüzde 14’ü de Kaşagan kuyularında. Batılı petrol şirketlerinin Hazar Denizi’nin kuzeyinde, Kazakistan karasularında 2020’de bulduğu dev petrol havzası, Amerikalı uzmanlar tarafından son 20 yılda dünyanın en büyük keşfi olarak nitelendiriliyordu. Moskova yönetimi, Kazakistan’a baskı yaparak, petrol nakliyesi için inşa edilecek olası boru hatlarını Rusya topraklarından kendi limanlarına bağlanmasını istiyordu.
Kazkistan’ın sınırının olduğu ülkeler Rusya, Çin, Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan.
Sovyetlerin uzay üssü Kazakistan’daydı. Uzaya çıkan ilk insan Yuri Gagarin 12 Nisan 1961’de Vostok uzay aracıyla Baykonur uzay üssünden yolculuğu gerçekleştirmiş ve ABD-SSCB arasında yeni bir yarış başlatmıştı.
DIŞ HABERLER
