Ukrayna-Rusya, NATO-Rusya krizinin Türkiye’yi ne ölçüde etkileyeceği tartışılırken Türkiye doğalgaz ihtiyacının yaklaşık yüzde 40’ını, petrol ihtiyacının ise yüzde 25’ini Rusya’da ithal ediyor. Tarım ülkesi olmasına rağmen üretici küstürülünce tarımda da Rusya’ya bağımlılık arttı. Narenciye, domates ihracatı, turizm sektörü önemli göstergeler…
AB, İngiltere ve ABD peşpeşe Rusya’ya yaptırımlar devreye koyarken Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın Afrika gezisini yarıda kesmesine neden olan Ukrayna-Rusya krizinin, silah, gaz, tarım bağımlılığı olan Türkiye’yi ne ölçüde etkileyeceği tartışılıyor.
Rusya’nın Donetsk ve Lugansk’ı tanımasına Türkiye Dışişleri de tepki gösterdi. Kabul edilemez olduğunu söyleyen Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan da Afrika gezisini yarıda keserek Ankara’ya döndü.
Ankara’nın da alarma geçmiş olduğun gösterdi. Çünkü Türkiye birçok alanda Rusya’ya bağımlı. Doğal gazın büyük kısmı Mavi Akım, Türk Akımı Doğal gaz boru hatlarıyla Rusya’dan alınıyor.
Enerji ithalatında Rusya’ya bağımlılığı artan Türkiye, tarımda da üretici desteklenmeyince, üretici maliyetler altında ezilince ithalata yöneldi.
Türkiye tarım ithalatında da Rusya’ya bağımlık giderek arttı. 2021 yılında Türkiye, Rusya’dan en fazla tarımsal ürün ithal eden ülke oldu. Mil Çin’i bile geride bırakarak 1 milyar 400 milyon nüfuslu Çin bile Türkiye’den sonra geldi Rusya’dan tarım ürünü ithalatında. Nükleer güç santralini de Rusya yapıyor.
Tarım, silah
Alman ajansı DW’nin haberine göre Rusya 2021’de 36 milyar dolar olarak gerçekleşen tarım ürünleri ihracatının yüzde 13’ü Avrupa Birliği ülkelerine yapılırken Türkiye ihracattan tek başına yüzde 12 pay aldı. Rusya Tarım Bakanlığı, 2030 yılına kadar Rusya’dan Türkiye’ye tarım ürünleri satışının 5 milyar doları aşması hedefliyor.
Rusya ile Türkiye arasındaki ticari ilişkiler, bugüne kadar özellikle enerji bağımlılığı üzerinden gelişti.
Türkiye doğalgaz ihtiyacının yaklaşık yüzde 40’ını, petrol ihtiyacının ise yüzde 25’ini Rusya’da ithal ediyor. Ayrıca Mersin Akkuyu’da yapımı devam eden Türkiye’nin “ilk nükleer güç santrali” de Rusya’nın kontrolünde faaliyet gösterecek. Ancak son yıllarda, Türkiye’nin Rusya’ya giderek daha bağımlı hale geldiği bir başka stratejik alan daha var: Tarımsal üretim.
Buğday bile Rusya’dan
AKP-MHP yönetimi tarafından özelleştirme, yoksullaştırma, ötekileştirme, tarımsal desteklerin kaldırılmasıyla Türkiye’de bir dönem buğday deposu olarak gösterilen kentlerden yeterli üretim artık yapılamıyor.
Rusya’dan yapılan ithalatta “stratejik ürün” olarak tanımlanan buğday öne çıkarken arpa, soya, ayçiçeği, mısır gibi temel gıda ürünlerinde de bağımlılık giderek artıyor. Uzmanlara göre, uygulanan yanlış tarım politikaları, enerjiden sonra tarımda da Rusya’nın Türkiye üzerindeki gücünü artıracak. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre, 2021 yılında temel gıda maddeleri olan tahıl ve baklagillerde önemli üretim düşüşleri görüldü. Bir önceki yıla göre çavdar, arpa ve kırmızı mercimekte üretim kaybı yüzde 30’ları aştı. Un ve ekmeğin ana maddesi olan buğdayda ise üretim kaybı yüzde 14’e ulaştı. Buğday, arpa, darı, çavdar, mısır gibi, un yapmaya yarayan ürünlerden oluşan hububat ithalatı, 2016 yılında 1,4 milyar dolar olarak gerçekleşirken, 2021 yılında hububat ithalatı 4 milyar doları aştı.
Rusya’nın 2021 yılı tarım ürünleri ihracatı 36 milyar doları aşarken Türkiye Çin’i bile geride bırakarak 2021’de Rusya’dan en fazla ithalat yapan ülke oldu. Türkiye’nin Rusya’dan 2021 yılında yaptığı toplam tarım ürünleri ithalatı 4.4 milyar dolara ulaştı. Rusya’ya yaptığı ihracat ise 1.5 milyar dolar seviyesinde kaldı.
‘Nohut gibi bir ürünü bile Rusya’dan alıyor’
Tarım yazarı Ali Ekber Yıldırım’a göre, Türkiye’de Rusya kaynaklı tartışmalarda enerji ve S-400 gibi savunma ağırlıklı başlıklar öne çıksa da son yıllarda Rusya’dan giderek artan tarımsal ürün ithalatı gözden kaçıyor. Yıldırım, “Türkiye’nin gerçekten tarımda Rusya pazarına bir bağımlılığı var şu anda. Özellikle hububat ürünlerinde. Yani baktığımız zaman buğday, arpa, soya, ayçiçeği, mısırın bir bölümü. Hatta Türkiye, Birleşmiş Milletler yardım kuruluşlarına temin ettiği mesela nohut gibi bir ürünü bile Rusya’dan alıyor” diye konuştu.
Buğdayın yüzde 70’ini Rusya’dan, yüzde 15’i Ukrayna’dan
Türkiye’nin 2021 yılında yurtdışından temin ettiği buğdayın yüzde 70’ini Rusya’dan, yaklaşık yüzde 15’ini de Ukrayna’dan ithal ettiğine işaret eden Yıldırım, “Bu bölgede yaşanacak olası bir savaş hali, Türkiye’nin pek çok temel gıda ürününe ulaşımını olumsuz etkileyecek. Belki ürünleri başka ülkelerden kısa vadede bulursunuz ama bu sefer de fiyatlar çok artacak” şeklinde konuştu.
Ekmek fiyatı ne olur?
Ziraat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Başkanı Murat Kapıkıran, yalnızca tahıl ve hububat ürünlerinde değil, kepek ve gübrede de Rusya’nın Türkiye’yi kendisine bağlamaya başladığına vurgu yaptı. Başta buğday olmak üzere pek çok tohumun Anadolu topraklarından çıktığını hatırlatan Kapıkıran, “Anadolu’nun anavatanı olduğu bir tohumla ilgili ithalatçı hale gelmiş olması bir politik hatadır. Tarım politikalarının önemli bir hatasıdır. Bu hatayı sürdürerek buğdayda ithalatçı hale geldik. Bu tür bağımlılık ilişkileri ortaya çıkabilecek kriz durumlarında, bir planlama yoksa eğer, ki yok görünen o ki, büyük üretim handikapları yaratacaktır” dedi.
Murat Kapıkıran’a göre, Rusya ile Ukrayna arasında başlayacak bir savaş, Türkiye’de ekmek fiyatlarını kısa sürede rekor seviyelere çıkarabilir. Kapıkıran şunları söyledi: “Oluşabilecek savaş durumunda, beklediğimiz ekmek ve un fiyatlarının çok daha fazla yükseleceği kesin ortada. Ekmek fiyatlarının tahmin edemeyeceğimiz seviyelere çıkabileceğini şu andan öngörmek çok kolay, çok mümkün. 5 liraların da falan yetmeyeceğini düşünüyorum.”
S-400’lere akan para
AKP-MHP’nin ekonomiyi militarize etmesi ve silahlanamya ağırlık vermesiyle de kaynaklar Rusya gibi ülkelerin silah kasalarına akıtıldı. Rusya’da S-400 savunma sistemi de alındı. S-400’lere milyarlarca dolar akıtıldı, yeni parti S-400 pazarlıkları da yapıldı. Türkiye Rusya’dan u-35 ve Su-57 fibi savaş uçakları almak için de teknik dosyaları inceledi.
Ekmek kuyrukları
Rusya ile Ukrayna arasında bir savaş çıkması halinde ise Türkiye’de ekmek ve un fiyatlarının rekor kırması bekleniyor.
Son aylarda hızlanan yoksullaşma ve ekmek fiyatlarındaki artış, daha ucuz ekmek üretlen belediye büfeleri önünde uzun kuyruklara neden olmuştu.
İran doğal gazı azaltınca fabrikalar durdu
İran’ın doğalgazı azaltması bazı fabrikalarda üretim günlerce durmuştu. Soğuk günlerde Ispartalılar günlerce elektriksiz bırakılmıştı. 6 Şubat 2022’de Isparta’nın Yalvaç ilçesinde, yalnız yaşayan Ramazan Nazlı (70), evinde ölü bulunmuştu. Nazlı’nın, donarak hayatını kaybettiği basına yansımıştı.
35 milyar dolarlık turizm pazarı
Savaş halinde Rusya’dan turust akışı durdurulursa Türkiye turizmi ciddi kayıp yaşayabilir. Suriye iç savaşının ilk döneminde Rusya turist akışını durdurunca turizm ekonomisi hükümeti zorlayacka kayıplar yaşamıştı.
Koronavirüs öncesi 2019’da Türkiye’ye 51.7 milyon turist geldi, 34.5 milyar dolar gelir elde edildi. 2019’da Türkiye’ye en çok gelen yabancılar sıralamasında Rusya Federasyonu 7 milyon 17 bin 657 ziyaretçi sayısı ile birinci sırada yer aldı.
2021’in ilk 10 ayında Türkiye’yi 21 milyondan fazla yabancı turist ziyaret etti, bu turistlerin 4.4 milyon kadarını Rus turistler oluşturdu. Turizmde Rus turist payı yüzde 21 düzeyinde.
Domates ve narenciye
Türkiye’den Rusya’ya domates, turtunçgiller gibi ürünler ihraç ediliyor. Rusya zaman zaman alımı durdurduğunda bu sektör önemli kayıplar yaşıyordu. Türkiye’den 2020’de gerçekleştirilen 933 milyon dolarlık narenciye ihracatının 410 milyon 406 bin dolarlık bölümü Rusya Federasyonu’naydı. Ocak-Mart 2021’de yani ilk çeyrekte Rusya’ya yaklaşık 300 milyon dolarlık turunçgil ihracatı gerçekleştirilmişti.
IŞİD dosyası
2016 yılında BM Güvenlik Konseyi’ne Türkiye ile IŞİD ve El Nusra ile iilşkilerini içeren dosya sunmuştu. Rusya, IŞİD’in ana silah kaynağının Türkiye olduğunu öne sürmüş ve Türkiye sınırından Suriye’ye gönderilen silahların ve kimyasalların detaylı bir listesinin olduğunu dosyaya koymuştu. Türkiye’nin IŞİD’e silah götürmek için “insani yardım konvoylarını” kullandığını belirten Rusya, bu konvoylar aracılığıyla “ılımlı muhaliflere” silah götürüldüğünü ve Türkiye’nin davranışlarının belgelendirilmiş olduğunu açıkladı. AKP yönetimi yeniden barışmak istediğini iletip Rusya ile ilişkileri düzeltince Rusya IŞİD dosyasını buzdolabına kaldırmıştı.
İSTANBUL
