Ortadoğu, yüzyılı aşkın bir süredir jeopolitik çatışmaların, etnik-dinsel gerilimlerin, otoriter rejimlerin, tekçi ulus devletlerin merkezinde yer almaktadır. Bu çalkantılı coğrafyada İsrail ve İran arasındaki gerilim, yalnızca iki devlet arasındaki bir mesele değil; aynı zamanda bölgesel güç dengeleri, kimlik politikaları ve rejim yapıları üzerinde doğrudan etkili olabilecek bir kırılma noktasıdır. Bu bağlamda, İran’daki muhtemel bir rejim değişikliği ya da “rejimin yeniden düzenlenmesi” yalnızca İran halkı için değil; Türkiye, Irak ve Suriye’de yaşayan Kürtler için de yeni siyasal açılımlar ya da tehditler anlamına gelebilir.
Ortadoğu’da mevcut ulus-devlet yapıları, homojen bir kimlik ve merkezileşmiş iktidar üzerine inşa edilmiştir. Tekçilik üzerine inşa edilen bu ulus-devletler kapitalist modernist anlayışın acenteleri durumundadırlar. Ortadoğu’daki ulus-devletler, halkların demokratik mücadelesi sonucu kurulmadı. Batı eksenli kapitalist modernist güçlerin planları dahilinde inşa edilen, “ihraç ulus devletler” demek yerinde bir tanımlama olur. Kürtler gibi çok kimlikli, çok dilli halklar bu yapının dışında bırakılmış; asimilasyon, inkâr, imha, soykırım ve zorunlu göç politikalarına maruz kalmıştır. Ortadoğu’daki ulus-devlet krizleri demokratik Ortadoğu için bir çözümü de kendi içinde barındırır.
Özellikle İran’da olası bir rejim değişikliği, merkeziyetçiliğin çözülmesi, ‘’yerinde yönetim’’ modellerinin gündeme gelmesiyle Kürtler için yeni bir siyasal alan açabilir. Ancak burada belirleyici olan, yeni rejimin demokratik ilkelere mi yoksa yeni bir otoriter düzene mi dayanacağıdır.
İsrail’in İran’a yönelik saldırısı, yalnızca askeri değil, aynı zamanda rejimsel bir istikrarsızlaştırma aracı olarak da değerlendirilebilir. İran’daki teokratik yapının zayıflatılması, batının ve bölgesel aktörlerin desteklediği bir “rejim değişikliği” ile sonuçlanırsa, bu durum bölgedeki etnik ve dini gruplar için yeni bir dönemin başlangıcı olur.
Kürt siyaseti açısından bu süreç, hem yeni özerklik taleplerinin hem de İran’daki Kürt bölgelerinde (Rojhilat) yerel yönetim biçimlerinin güçlendirilmesi yönünde bir talepler dizisinin başlaması anlamına gelebilir. Ancak İsrail gibi dış aktörlerin müdahalesiyle gelen bir değişimin meşruiyeti sorgulanabilir. Demokratik Kürt siyaseti, barış ve demokratik toplum modeli, emperyal projelerle arasına mesafe koyarak demokratik meşruiyeti önceleyen bir stratejiyi savunma eğilimindedir. Demokratik ulus perspektifi devletlerin yıkılmasını değil, demokratik tahammüller çerçevesinde değişim ve dönüşüme uğratılmasını merkeze koyar. Paradigmanın esası yok etme, yıkma, parçalama üzerine kurulu değil, farklılıklarla birlikte demokratik bir siyaset anlayışıyla, ahlaki politik bir yöntemle birlikte özgürlük alanlarını inşa etmeye dayanır.
Kürt siyasetinin son on yıllarda geliştirdiği en dikkat çekici paradigmalardan biri, “özgürlükçü toplum paradigmasıdır.” Bu paradigma ulus-devlet sınırlarını aşan, doğrudan demokrasiyi esas alan ve çok kimlikli bir halklar sistemi önerir. Başka bir ifade ile “72 millete bir nazardan bakma” ilkesini esas alır. İran’daki olası bir rejim değişikliği ya da rejimin yeniden yapılandırılması, bu tür bir yapının oluşması için bir laboratuvar olabilir.
Eğer yeni rejim, yerel demokrasiyi ve kültürel hakları tanıyan bir yapıya evrilirse; Kürtler, Beluclar, Azeriler ve Araplar gibi etnik toplulukların siyasal katılımı artabilir. Bu da İran’ı, çok kültürlü ve katılımcı bir yapıya dönüştürme potansiyeli taşır. Ancak rejim değişikliği sonrası kurulacak yönetimin ideolojik karakteri burada belirleyici olacaktır.
İsrail’in İran’a saldırısı, Ortadoğu’da mevcut ulus-devlet yapılarının kırılganlığını daha da gün yüzüne çıkaracaktır. Kürt siyaseti açısından bu kırılganlıklar, hem demokratik siyaset anlayışının inşası için hem de bölge halkları arasında yeni ittifaklar geliştirmek açısından önemli fırsatlar sunacaktır. Ancak bu sürecin dış müdahalelere değil, yerel halkların iradesine ve demokratik değerlerin savunusuna dayanması gerekmektedir.
Bu bağlamda, Kürt hareketi; çok dillilik, kadın özgürlüğü ve ekolojik yaşam gibi ilkeler temelinde yeni bir Ortadoğu tahayyülünü inşa edebilir. İran’da başlayacak bir demokratik dönüşüm ve değişim bu tahayyülün hayata geçmesinde dönüştürücü bir role sahip olma potansiyelini taşır. İran’da meydana gelecek demokratik bir değişim ve dönüşümün etkileri çok güçlü olur. Meydana gelecek demokratik fay hatları bütün Ortadoğu’yu artçı dalgalarla etkiler.
İran’da meydana gelebilecek değişim ve dönüşüm özellikle Rojhilat’taki Kürtlerin siyasal kazanımlar elde etmesi durumunda, Türkiye’deki Kürt meselesi ve barış görüşmeleri açısından çarpan etkisi yaratacaktır. Rojava’daki deneyimin Türkiye iç siyasetinde nasıl bir psikolojik ve politik etkisi olduysa, benzer bir gelişme İran’da da yaşanırsa, bu durum Kürtlerin bölgesel özgüvenini pekiştirerek Türkiye’deki barış taleplerinin güçlenmesini yeniden gündeme taşıyabilir. İran’daki demokratikleşme, Kürt meselesinin silahlı çözüm dışında siyasal yöntemlerle ele alınabileceğini gösteren bölgesel bir örnek oluşturabilir. Ancak tersi durumda, yani İran’da yaşanacak istikrarsızlık ve çatışma hali, Türkiye devletinin güvenlikçi politikaları daha da sertleştirmesine, bölgesel gelişmeleri bir “tehdit” olarak görerek barış sürecine kapanmasına da yol açabilir. Bu nedenle İran’daki rejim değişikliği sürecinin niteliği yani demokratik mi yoksa kaotik mi olacağı Türkiye’deki barış dinamikleri üzerinde belirleyici olacaktır.
İran’da Kürtlerin öncülük ettiği ve Mahabat’ta kurulan “Mahabat Kürt Cumhuriyeti”, kurulduğu yerde Çarçıra Meydanı’nda Qazi Muhammed’in idam edilmesi ile son bulmuştu. Hakikat ve özgürlük mücadelesi göstermiştir ki hiçbir şey yok olmaz. Yok diye tanımlanan şey yeni bir yaşamın başlangıcıdır. Qazi Muhammed’in ruhu “barış ve demokratik toplum” paradigması ile tekrar İran’da devriye halindedir!
Ortadoğu’da uygarlık yeniden yargılanıyor!
