İşverenlerin hayali, işçileri ücretsiz, “bedava” çalıştırmaktır. Yani işçinin emeğinin karşılığında hiçbir ücret ödemeyip, üretim ya da hizmetten elde edilen gelirin tamamına el koymak isterler. Ama onların bu hayalinin önünde iki engel vardır: Birincisi işçinin canlı bir varlık olması ve çalışabilmesi için beslenme, barınma, giyinme gibi temel ihtiyaçlarını karşılayabileceği bir gelirin gerekliliğidir. İkinci engel ise ücret karşılığında emeğini satmak zorunda olan emekçiye ürettiği ürün ya da hizmetin tüketicisi olarak da ihtiyaç duyulmasıdır.
İşverenler işçiyi “bedava” çalıştırma hayallerini gerçekleştiremeseler de ücretin olabildiği kadar düşük olması için ellerinden geleni yaparlar. Bunun için ilk başvurdukları yol ise emekçiler üzerinde tahakküm kurmalarına engel olan işçilerin örgütlülüğü ve birlikte mücadele olanaklarının engellemesidir.
1970’lerden bu yana kapitalist dünyada uygulanan serbest ticaret ve ihracata dayalı üretim modeli ile iç talebe ve aynı zamanda emekçi kesimlerin tüketimine ihtiyacın azalmasına neden olan neoliberalizm, sermayeye ücretleri olabildiğince düşürme imkânı vermiştir. Ancak bunu gerçekleştirmek için öncelikle işçilerin örgütlenerek mücadele etme olanaklarının baskı ve şiddet yoluyla ortadan kaldırılması gerekmiş; bu da genellikle askeri ya da sivil darbeler yoluyla sağlanmıştır.
Türkiye’de ücretleri olabildiğince düşürecek koşullar, 24 Ocak 1980 kararlarıyla başlayan ve AKP iktidarı tarafından da benimsenen neoliberal politikalar ile uygulanabilir hale gelmiş; bunun önünde en büyük engel olarak görülen işçi sınıfın örgütlü gücü ise 12 Eylül faşist darbesiyle kırılmıştır. 45 yıldır sürmekte olan darbe rejiminde işçi hareketinin örgütlü gücünün yükseldiği (89 Bahar eylemleri gibi) ya da seçimlerin olduğu dönemleri istisna kabul edersek, ücretler genel seviyesi sürekli düşme eğiliminde olmuş, milli gelir içinde emeğin payı azalmış, ücretlerin alım gücü düşmüş ve emekçi kesimler yoksullaşmıştır.
2025’i Türkiye’de reel ücretlerin olabilecek en düşük seviyeye indiği bir yıl olarak tarihe kaydetmek mümkündür. Zira emekçilerin geniş bir kesimi artık, yoksulluk bir yana açlıkla karşı karşıyadır. Açlığın sınırı, -Türk İş’in her ay TÜİK verileri üzerinden yaptığı araştırma için de kullandığı gibi- dört kişilik bir ailenin sağlıklı, dengeli ve yeterli beslenebilmesi için yapılması gereken aylık gıda harcaması olarak tanımlanmaktadır. Türk İş, Haziran 2025’te açlık sınırını 26 bin 115 TL olarak hesaplamıştır. 2025 Ocak ayında itibaren 2026 yılına kadar geçerli olacak asgari ücret 22 bin 105 TL’dir ve yılın daha ilk yarısında yüzde 17 civarında erimiştir (Bağımsız araştırma kuruluşu ENAG’ın hesaplamalarına göre erime yüzde 26,6’dır.). Asgari ücrete ara zam yapılmayacağı düşünüldüğünde önümüzdeki altı ayda asgari ücretteki erimenin -TÜİK’in gerçek dışı verilerine göre bile- yüzde 30’ları aşacağını rahatlıkla söyleyebiliriz ki bu erime çarşı pazardaki fiyat artışlarına daha yakın olan ENAG verilerine göre yüzde 60’ı geçecektir.
DİSK AR’ın raporlarına göre Türkiye’de emekçilerin yarıya yakının ücreti, asgari ücretin altında ya da yüzde 10 kadar üzerindedir. Bu da işverenlerin “bedava” işçi çalıştırma hayallerine ne kadar yaklaşmış olduklarını göstermektedir. İşverenlerin bu hayalinin milyonlarca emekçi için karşılığı ise kendileri ve ailelerinin insanca yaşama koşullarını sağlamak bir tarafa yeterli ve sağlıklı beslenme olanağına bile sahip olamamasıdır!
Emekçilerin yarıya yakını açlık sınırın altında bir ücretle yaşamaya çalışırken diğer yarısının durumu çok mu iyidir?
Emekçilerin bir yarısının açlıkla cebelleştiği koşullarda, çalıştığı iş kolu, statüsü, eğitimi, yaka rengi ne olursa olsun diğer yarının refah içinde yaşayabileceği bir ücret alabilmesi elbette mümkün değildir. Çok küçük bir azınlığı dışarda tutarsak, bu yarının ücretleri açlık değilse de yoksulluk sınırının altındadır. Türk İş’in hesaplamalarında kullandığı tanıma göre yoksulluk, dört kişilik ailenin gıda, giyim, konut (kira, elektrik, su, yakıt), ulaşım, eğitim, sağlık ve benzeri ihtiyaçlar için yapılması zorunlu giderlerin aylık toplamıdır. Türk İş, Haziran ayı itibariyle yoksulluk sınırını (TÜİK verileriyle) 85 bin 060 TL olarak hesaplamıştır.
Ücretlerin görece yüksek olduğu kamu işyerlerinde ortalama işçi ücreti 37 bin 500 TL civarındadır. Temmuz ayında yapılacak TİS için hükümetin teklif ettiği (yüzde 17 + yüzde 10) artış ile ortalama ücret yoksulluk sınırının yüzde 60’ını bile bulmayacaktır (ENAG’ın gerçeğe daha yakın verilerine göre 2025’in ikinci yarısında ücretler yoksulluk sınırının yarısına bile ulaşmayacaktır.).
Memur statüsünde çalışan kamu emekçileri için de durum farklı değildir. Temmuz enflasyonu açıklandıktan sonra belirlenen yeni maaşlara ilişkin basında da yer alan örnek meslek gruplarına bakıldığında uzman doktor ve profesör gibi bir kaç istisna dışında kamu emekçilerinin çok geniş kesiminin ücretleri de yoksulluk sınırının altında kalacaktır.
Hükümetin enflasyonu düşürmek konusundaki başarısızlığı yılın ikinci yarısında da hayat pahalılığının süreceğini göstermektedir. Bu durumda halen açlık sınırının üzerindeki ücretlerin açlık sınırına; yoksulluk sınırının üzerindeki azınlık grubun ücretinin ise yoksulluk seviyesine hızla gerilemesi kaçınılmazdır.
Türkiye’de işçi sınıfı topyekûn açlığa, yoksulluğa sürüklenirken beklenen tepkinin ortaya çıkmıyor olmasında en önemli etken hiç şüphesiz, emek düşmanı iktidarın tüm baskı aygıtlarıyla işçilerin örgütlenmesine ve hak arayışına engel olmasıdır. Ancak sınıf perspektifini kaybetmiş sendikal bürokrasiyi ve işçi düşmanlığında iktidara destek olan kimi muhalefet belediyeleri ile sefalet ücretine razı olmayan, insanca koşullarda yaşamak için hakkını arayan emekçilerin mücadelesinin “günah” olduğu fetvasını veren Diyanet’i de unutmamak gerekir!
Açlıkla sınanan Türkiye işçi sınıfının buna razı gelip gelmeyeceğini belirleyecek olan ise tüm engellere rağmen göstereceği mücadele direnci olacaktır!
