Şırnex’te son altı ayda otuz proje için ‘ÇED Gerekli Değildir’ kararı verildi. DEM Parti Şirnex Milletvekili avukat Newroz Uysal, Şirnex’te neoliberal politikalarla sömürgeciliğin iç içe geçtiğini ifade ederek kabul edilen İklim Kanunu ile kenti daha büyük bir ekolojik tehlikenin beklediğine dikkat çekti
Duygu KIT
Şirnex’te 2025 yılının başından bu yana I.,II. ve IV. Grup Maden projeleri için ‘ÇED Gerekli Değildir’ kararı verilen on dokuz proje, ‘ÇED Süreci Başlayan’ ise üç proje bulunuyor. Ayrıca E-ÇED Duyuru web sitesinde sadece 3 Ocak 2025 tarihinde on altı projenin ÇED sürecine başladığı bilgisi bulunuyor. Yine ‘ÇED Gerekli Değil’ kararı alan iki, ‘ÇED Olumlu’ raporu alan iki GES projesi bulunuyor. Yanı sıra altı adet de Petrol-Doğalgaz-III. ve IV. Grup Madenler projeleri için ‘ÇED Gerekli Değildir’ kararı ve dört adet ‘ÇED Süreci Başlayan’ proje bulunuyor. Toplamda sadece 2025 Ocak-Haziran aylarını kapsayan bu sürede otuz proje hazırlanırken, bölge halkı ve ekolojistler kabul edilen İklim Kanunu ile de birlikte bölgede ekolojik kıyımın artacağına dikkat çekiyorlar. Şırnex’te hızla artan ÇED onayları ve mevcut duruma ilişkin DEM Parti Şirnex Milletvekili Newroz Uysal ve avukat Fadıl Tay değerlendirmelerde bulundu.
‘Halkın hafızası hedefte’
DEM Parti Şırnex Milletvekili avukat Newroz Uysal Şırnex’teki enerji ve madencilik şirketlerinin sistematik bir doğa kırımına yol açtığını, son İklim Yasası ile de denetimsizliğin artacağına değindi. Uysal sözlerini şöyle sürdürdü; “Bu konu şu an Meclis’te geri çekilip getirilen İklim Yasası bugün ya da yarın oylaması yapılacak ve bitirilecek olan Enerji Yasası görüşülürken çok önemli. Her iki kanun da çevre ve ekolojinin yanında bir de yaşam alanını, tarımsal üretimi, hayvancılığı, bir bütün toplumun kendi kültürel yaşam alanları konusunu da etkilediği ya da yok etme potansiyeli barındırdığı için çok çok önemli. Şirnex özelinde ise bu durum daha da geniş, daha da sistematik, daha da etkileyebilir potansiyel taşıyor. Kürdistan özellikle Şirnex’la ilgili birçok kere açıklama, yürüyüş, basın toplantıları yaptık ve her yaşam alanlarının bir direniş ve hafıza mekanı olduğunu, devletin buraya dönük neoliberal politikalarının dışında sömürgeci bir yok etme stratejisini de iç içe büründürdüğünü, bunun da aynı zamanda var olan savaşın yani Kürt halkının inkarına dönük yürütülen savaş politikasının bir yöntemi olarak yürütüldüğünü dile getirmiştik.”
‘Yasa ile sözde kontrol de kalkacak’
Şu anda özellikle Gabar, Cudi ve Besta’da orman kesimlerinin devam ettiğini kaydeden Uysal şu ifadeleri kullandı, “Şirnex’te onlarca baraj kuruldu fakat daha geçen ay ÇED ve İDK süreci yürütülen iki tane baraj projesi daha gündeme geldi. Yeraltı zenginliğini tam bir yağmaya dönüştüren, kırk yıldan fazladır kömür ama son yıllarda artan petrol projeleri söz konusu. Tüm bunları yapabilmeyi de güvenlik politikası adı altında yürüttükleri için kolaylaştırıcı bir etkiye sahip olundu. Türkiye’de genel olarak ÇED süreçlerini kâğıt üzeri, çok formalite ya da etkisiz, yeterli uzmanlık bilgileri alınmayan, halkın katılım süreçlerinin işletilmediği süreçler olarak görebiliriz. Bu yönlü ekolojistlerin de yoğunca eleştirisi olduğunu biliyoruz. Bu kadar yetersiz ÇED yapıldığı bir yerde bile ÇED Gerekli Değildir değerlendirme raporlarıyla beraber var olan ekolojik yıkım daha da büyütülmek isteniyor. Biz de hep şunu sorduk: Kürdistan’da çevre hukuku var mı?”
‘Büyük bir tehlike bekliyor’
“Çevre hukuku ulusal ve uluslararası alanda Kürdistan’da ne kadar işletiliyor sorusuna hiçbir zaman cevap bulamadık.” diye konuşmasını sürdüren Uysal, il genelinde ÇED projelerinin yönetmeliğe uygun yürütülmediğine de işaret etti. Uysal şöyle devam etti, “Şirnex’te her zaman güvenlik kaygısı bu hukukun önüne işletildi. Bu iklim yasasında güya GES ve RES’lerle ÇED’in kapsamının genişletileceği, güneş enerjisinde zorunlu ÇED raporu getirileceği söyleniyor. Mecliste tartışılırken iktidar sıraları raporların arttırıldığı eleştirimize sayının düşeceği cevabını verdi. Ancak usule uygun işletilmediği için bu konuda verilen söylemlerin politik görüntüyü aşamayacağını düşünüyoruz. Yine iklim etki değerlendirme raporlarının daha yoğun alınacağı söyleniyor. Ancak halkın katılmadığı, dahil edilmediği projelere dönük bu etki değerlendirme raporlarının da çok yerine getirilmeyeceğine dönük en azından tecrübeyle sabit bir kaygımız var. İklim yasası bağlamında en çok tartışılan mesele karbon ticareti meselesiydi. Çünkü yeşil dönüşüm adı altıyla maden izinlerinde bir artışa gidilecek. Bu Şırnex için büyük bir risk.”
‘Şirnex hedeflerden biri
Uysal, söz konusu yasa ile Şırnex’te gelişebilecek risklere ilişkin şu değerlendirmelerde bulundu; “Her şeyin devlet bürokrasisine, güvenliğe bağladığı, ne sivilin, toplumun, ne halkın hiçbir şekilde dahil edilmediği Şirnex gibi yerlerde iklim ve çevre koordinasyonu sağlayacağını söyledikleri İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu’nun etkili olacağını düşünmüyorum. Yanı sıra metan gazı ile ilgili tarım hayvancılık sınırlamasının hala temel geçim kaynağı olan Şirnex için olumsuz etki yaratacağını düşünüyorum. Yerel üreticiler açısından şu an zararı öngörülemiyor belki ama böyle bir uygulamaya başlandıktan belki birkaç ay sonra bunun sakıncalarını görmeye başlayacağız. Yine orman kesimleri Şirnex’te en acil meseleler bir tanesi. Bu konuda iklim yasasında kesilen her ağaca bir raporlaştırma zorunluluğu getiriyor. Ancak Kürdistan gibi Şirnex gibi yerlerde usulsüz yürütülen bu süreci engelleyici etki yaratabileceğini düşünmüyorum.”
‘Daha çok birleşik mücadele’
“Yürüyen bir çözüm ya da barış ve demokrasi süreci diye ifade ettiğimiz bir dönemdeyiz. Bu süreçte belki Şirnex gibi ekolojik kırımın yoğun olduğu yerleri özel statüyle koruma ve denetleme gibi alternatif çözüm önerileri düşünülebilir.” diye ekleyen Uysal, son olarak şunları ifade etti; “Öncelikli olarak Şırnex’teki özel güvenlik bölgeleri ilanının kaldırılmasıyla bu konudaki en iyi yönetimi orada yaşayan halkın kendisinin yapabileceği aşikâr. Yerel vekillerle derneklerle sivil toplum anında birçok çalışma, açıklama, raporlaşma faaliyetleri, anlık refleks gösterme, hukuksal süreci işletme ile ilgili birçok çalışma oldu ama belli ki yeterli anlamda hem halkın bilgilendirilmesi hem de gerçekten mücadele etmesi konusunda hala yapılabilecek şeyler var. İklim Yasası’nda getirilen düzenlemelerin dışında gerçekten bir iklim adaletinin sağlanması için mücadele ve yol haritası çıkarılabilir. Doğanın öz savunusu bu sürecin bir parçası. Bundan sonra da daha yoğun, etki gücü daha yüksek, bu projeleri yürüten şirketleri de devletin bu konudaki destekleyici güvenlik politikalarını da açığa çıkarabilecek bir mücadele etmek gerekiyor.”
‘Şırnex madenlerle yok edilecek’
Şırnex Barosu Çevre ve Kent Komisyonu üyesi avukat Fadıl Tay ise Şırnex’te neredeyse eksiksiz olarak her projeye ÇED Olumlu ya da ÇED Gerekli Değildir kararı verilmesinin ciddi bir ekolojik yok oluşa sebebiyet verdiğinin altını çizdi. Şırnex’in bu kez de maden projeleriyle insansızlaştırılmak istendiğini belirten Tay şunları dile getirdi, “Tepkilere rağmen kabul edilen ‘İklim Kanunu’ hem de son dönemde artan ÇED raporları birleşince maalesef Şırnex bölgesi madenler konusunda tehlikeli bir seviyeye yükseldi. Öyle ki sadece 28 Nisan’da bile yaklaşık dört proje için ÇED Gerekli Değildir raporu verilmiş. Bu da Şırnex için çok büyük bir tehlikenin kapıda olduğunu gösteriyor. Nitekim uzun yıllar boyunca çatışmalı ortamlarda güvenlik durumlarından ötürü madenlerle ilgili birçok girişim yapılamadı. Fakat şimdi maden tehdidi en acil gündemlerden. Biz ekoloji üyeleri olarak, insan hakları örgütleri, doğayı seven insanlar olarak hem baro bünyesinde hem de sivil aktivasyon anlamında özellikle kömürün ve diğer madenlerin doğaya ekosistemlere zararlarıyla ilgili birçok etkinlikte ve hukuki girişimde bulunduk. Fakat dur durak bilmeyen bir saldırı söz konusu.”
