Irak’ta 11 Kasım’da yapılması beklenen ve 3 Ekim’de propaganda süreci başlayan Meclis seçimleri için 7 bin 768 aday yarışıyor
Irak 6. dönem Parlamento seçimleri yaklaşırken, belirleyici taraflarından biri olarak görülen Sadr, boykot ediyor. Seçimlere katılan parti ve ittifaklar ise propaganda çalışmalarına başladı.
Irak seçimleri, ülkenin çok uluslu ve çok etnikli yapısını doğrudan yansıtan karmaşık bir süreçtir. Ülkede başlıca üç büyük grup olan Kürtler, Şiiler ve Sünniler hem nüfus dağılımı hem de siyasi temsil açısından belirleyici rol oynuyor. Bu çok katmanlı etnik ve mezhepsel yapı, seçim sisteminde kotalar ve koalisyonlar aracılığıyla temsil edilmeye çalışılırken, aynı zamanda siyasi gerilimlere ve ittifakların sürekli değişimine zemin hazırlıyor. 11 Kasım’da yapılması beklenen seçimler için propaganda süreci, 3 Ekim’de başlamıştı. Siyasi partiler, Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonu’nun denetiminde yapılacak seçimler için vaatlerini, dijital medya ağları ve sokaklara astıkları pankartlar aracılığıyla sıralamaya başladı.
21 milyon 404 bin seçmen
Irak genelindeki 709 seçim merkezinde, 4 bin 501 sandık kurulacak ve 21 milyon 404 bin kişi oy kullanabilecek. 75 bağımsız aday, 31 ittifak ve 38 partinin katılacağı seçimlerde, 329 sandalye için 2 bin 248’si kadın, 5 bin 520’si erkek toplamda 7 bin 768 aday yarışıyor.
Temsil garantisi için kotalar
Sandalyelerin yüzde 20’si kadınlar, yüzde 75’i ise erkeklere ayrılmış durumda. Irak’ta azınlıkların temsilinin garanti altına alınması amacıyla mezhepsel ve etnik dengelerin korunması için bölgesel kotalar uygulanıyor. Irak Parlamentosu’nda 9 sandalye bileşen kotalarına ayrıldı. Hristiyanlar için 5 ve Şebek, Êzidî, Feyli Kürtleri ve Sabiî mezhebinin her biri için ise birer sandalye ayrıldı.
Seçim sistemi Kürtlerin aleyhine
2025 Irak Parlamento seçimleri, 4 Sayılı ve 2023 tarihli yasasına dayanmakta olup, bu yasa 2017 yılında kabul edilen 12 Sayılı Yasa’nın Temsilciler Meclisi ve İl Genel Meclisi seçimleriyle ilgili özel hükümlerini temel almaktadır. Böylece seçim sürecinin hukuki temeli bu iki yasa çerçevesinde şekillenmiş ve resmi olarak 27 Mart 2023’te düzenlenmiştir. Bununla birlikte 2014 seçimlerinde uygulanan Sant Ligo yöntemine geri dönüldü. Irak Seçim Yasası’nda siyasi temsil oranı ve Sant Ligo yöntemi konusunda bazı düzenlemeler yapılmış olsa da, bu durum özellikle tartışmalı bölgelerde, yani 140. Madde kapsamına giren Musul, Kerkûk ve Diyala gibi kentlerdeki Kürt oylarını olumsuz etkiliyor. Yeniden düzenlenen Sant Ligo sistemi, aynı zamanda Kürtlerin oylarında ciddi kayıplara neden oluyor.
Sant Ligo sistemi, seçimlerde partilere sandalye dağılımını belirlemek için kullanılan bir oransal temsil sistemidir. Bu sistemde partilerin aldığı oylar sırasıyla 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13 gibi tek sayılara bölünerek sandalye sayısı belirlenir. Ancak Irak’ta bu oran 1,7’ye çıkarılmıştır. Bu artış, küçük partilerin etkisini büyük ölçüde azaltmaktadır. Çünkü oylar 1,7 gibi yüksek bir sayıya bölündüğünde, küçük partilerin oyları etkisizleşmekte ve yalnızca büyük partiler sandalye kazanabilmektedir. Özellikle parçalı şekilde seçimlere giren Kürt partilerinin aldığı oylar 1,7 oranını geçemediği için bu oylar boşa gitmektedir. Bu durum, Kürt oylarının parlamentoda temsil edilmesini engellemektedir. Sonuç olarak, yüksek oy oranına sahip partiler daha fazla sandalye kazanırken; küçük ve yerel partiler, yeterli oy alsalar dahi çoğunluğu sağlayamadıkları için temsil şansı elde edememektedir.
Şii ve Sünni blokların lehine
Dolayısıyla 1.7 oranıyla yapılan seçimlerde, parçalı katılan Kürt partilerinin parlamenter çıkarma olasılığı büyük ölçüde azalmaktadır. Bu sistemde her bir parlamenter sandalye için yaklaşık 100 bin oyun boşa gitmesi, Kürtler için büyük bir riski beraberinde getirmektedir. Kürtler, Irak Parlamentosu seçimlerine parçalı katıldıklarında Şii ve Sünni kesimler bu durumdan fayda sağlamakta ve daha fazla sandalye elde etmektedir. Bu da Kürtlerin Bağdat’taki temsilini ve tartışmalı bölgelerin geleceğini olumsuz etkilemektedir.
Seçimlere katılacak Kürt partileri
Irak parlamento seçimlerine katılacak Kürt partileri şunlar:
- Kürdistan Demokrat Partisi (KDP)
- Kürdistan Yurtseverler Birliği (YNK)
- Yeni Nesil Hareketi (Tevgera Nifşê Nû)
- Halk Cephesi (Eniya Gel)
- Tutum Cephesi (Eniya Helwêst)
- Kürdistan İslami Birlik (Yekgirtûya Îslamî)
- Adalet Topluluğu (Komeleya Dadgerî)
Federe Kürdistan Bölgesi dışındaki Kürt bölgelerinde de birçok siyasi parti bulunmaktadır. Bu partiler, seçimlerde Kürt adayları desteklemektedir. Bunların çoğunluğu Gulale, Xurmatû, Maxmûr, Şengal ve Mûsil’dadır.
Öne çıkan Şii partiler
- Koordinasyon Çerçevesi
- İmar ve Kalkınma İttifakı
- Yasa Devleti Koalisyonu
- Ulusal Devlet Güçleri İttifakı
- Bedir Listesi
- Sadikun Listesi
- İbşir Ya Iraq İttifakı (Irak İçin Müjde)
- Sadr Hareketi
Seçimlere girecek Sünni ittifaklar
- Egemenlik İttifakı
- Azim İttifakı
- Hasm İttifakı
Bloklar dışındaki sivil hareketler
- Bedil İttifakı
- Sivil Demokratik İttifak
Seçimlerdeki bölgesel etkiler
Irak’taki seçimlerde komşu devletler Türkiye ve İran’ın büyük bir etkisi var. İran, Irak’taki Şii milisler ve siyasi partiler üzerinde güçlü bir nüfuza sahip. Özellikle Haşdi Şabi ve Şii siyasi gruplar aracılığıyla doğrudan etkide bulunuyor. İran bununla Irak’ta İran yanlısı bir hükümetin kurulması, ABD’nin bölgedeki etkisinin kırılması, ayrıca İran’ın Sünni Arap ülkelerine karşı stratejik derinlik kazanmasını amaçlıyor. Türkiye ise KDP iş birliğiyle Federe Kürdistan ve Irak üzerindeki nüfuzunu artırmayı hedefliyor. Türkmenler ve Sünni Araplar üzerinde etkiye sahip olmak isteyen Türkiye’nin Sünni güçlerle ekonomi çıkar da sağlayan önemli ilişkileri var.
Kaynak: ANF
