İnsanı sorgulamaya iten yaşamı anlamsız kılan olaylar karşısında sorgulama ve güzeli bulma arayışıdır. Estetik düşünce aynı zamanda eleştirel bakmayı bilmektir. Geniş bir çerçeveden, büyük bakmak ve büyük görmek yaşamın estetize edilmesini sağlar
Afşin Aybar
İnsanın hakikatlerinden biri de estetiktir. İnsan varlığı ahlaki, politik, ekonomik olduğu kadar estetiktir de. Bunun için binlerce yıl estetiğin neliğine ilişkin tartışmalar yürütülmüş ve ölçüleri konmaya çalışılmıştır. ‘Güzel nedir’ etrafında dönen sorulara mutlak bir şey söylenememesinin nedeni estetiğin kendisinin esnek ve kalıplara sığmayan bir olgu olmasından ileri gelir.
Estetik 20.yy’la kadar felsefenin bir konusu olmuş, güzel ve iyi yaşam nedir? Nasıl yaşamalı? Birey ve toplum için güzelliğin ve iyiliğin ölçüleri nelerdir? Sorularına yanıtlar geliştirmeye çalışmıştır. İyi ve güzel yaşamın tanımı niçin gereklidir ve neden yapıyoruz? Güzelliğin ve iyiliğin ölçülerini neye göre belirleyeceğiz? Yaşamımızda iyi ve güzel olan şey nedir? Gibi sorular cevaplanmaya çalışılan sorulardandır.
İnsanı sorgulamaya iten yaşamı anlamsız kılan olaylar karşısında sorgulama ve güzeli bulma arayışıdır. Estetik düşünce aynı zamanda eleştirel bakmayı bilmektir. Geniş bir çerçeveden, büyük bakmak ve büyük görmek yaşamın estetize edilmesini sağlar.
İnsanların bakışını geliştiren, sorgulamaya iten diğer bir etken anlamsızlık karşısında anlam arayışına yönelme ve yanlış karşısında doğru olanı tanımlama çabasıdır. Bu çerçevede yaşananlara anlam verme insan gerçeğini ortaya koyma, tanımlama çabası olmuş ve insana ait gerçekler ifade edilmiştir. Sadece bir doğru yoktur Picasso’nun dediği gibi ‘Tek bir doğru olsaydı yüz tuvalde aynı tema’ işlenmezdi.
Estetik insanla ilgili olduğundan beğeni ölçüleri değişkenlik ifade eder. Herkes aynı gözle görmez fakat estetik, gerçekliği en etkin bir biçimde görünür kılmak içindir. Burada anlaşılmak durumunda olan, anlaşılır kılınmak istenen yine insan gerçekliğidir, insan toplumuyla ilgili olandır.
Estetik felsefeden ayrı düşünülemez. Estetik, insan gerçeğini ifade eden en temel hakikatlerden biridir, insanın gelişimi, nereden nereye geldiği gibi konulara hakim olmasını sağlar. Tarihte insanın nasıl yaşadığı, neler yaptığı, dönemin sanatı, düşünce gücü, toplumsal gerçekliği nedir onu ifade eder.
Toplumların hangi dönemde nasıl düşündüklerini, nasıl yaşadıklarını dönemin sanatına bakıp anlayabiliriz. İnsanlığın düşünce dünyasına yön veren önemli düşünürler olan Zerdüşt: ‘Doğru düşün, güzel söyle, iyi yap’, Konfüçyüs: ‘kendine yapılmasını istemediğin bir şeyi başkası için isteme’, Sokrates: ‘bilinçli insanlar kötülük yapmaz’, Buddha: ‘kan, kanla yıkanmaz’, Sühreverdi: ‘güzel olanı öğrenmen için bilinçli olman gerekir.’ Diyerek doğru ve güzelin ölçülerini koymuşlardır. Bu düşünceler dün olduğu gibi bugün de geçerliliğini korumaktadır. Bu düşünceler evrensel düzeyde benimsenen ölçülerdir. Bir düşüncenin doğuşu o dönemin zihniyet yapısı, koşullarıyla bağlantılıdır. Gelişen bir kavram döneminin koşullarına göre dallanıp budaklanarak günümüze kadar gelir. Estetik var olanı değerlendirir, onunla bir bağ kurar ve anlam yükler. O şekilde sanat eserine dönüştürür. İçeriğine anlamlar yükleyerek, kavramsal zenginlik sağlayarak tanınır, bilinir hale getirir.
Toplum yaşamı düz bir çizgide ilerleyen, hayal dünyasında yaşayan bir gerçeklik değildir. İnişleri ve çıkışları olan; savaşları, kavgaları, küslükleri, barışları, başarıları, yengi ve yenilgileri olan bir dünyası vardır. Bu dünyada olmak ya da olmamak, yaşamak ya da yaşamamak değil var olanı değiştirme iddiasına sahip olmak ve direnmektir esas olan. İrade göstermektir. Sanat, bu yaşananları, görünür kılarak insanlığın hafızasında silinmez bir iz bırakacak eserler geliştirmektir. Bu nedenle sanatçı, geniş bir hayal dünyasına, güçlü bir bakış açısına, yaratıcı bir düşünceye sahip olandır. Yaşananları güçlü bir romana, heykele, resme, filme, müziğe, halaya, dansa kısacası bir esere dönüştürerek çağlardan çağlara aktarılmasını sağlayarak bir hafıza oluşturur ve kalıcılaştırır.
Yaşamın gerçeği olan sürekli devinim, hareket halinde olma hep bir değişimi ve dönüşümü geliştirir, daima bir yaratım ve oluşum halinde olmayı sağlar. Sanatçı bu özgürlük ortamında mevcut gerçekliğe kendi iç dünyasında duygularıyla dokundukça yaratıcı olur.
İnsanı güzel kılan, kötülük yapmaması, temiz ve sade olması, yaratıcı, mücadeleci olmasıdır. Ret ve kabul ölçülerine sahip olmasıdır. Bu insana kişilik kazandırır. Kişilikli insan aynı zamanda yaşamında, tutumunda, söz ve pratiğinde, değerlendirmelerinde, duygularında tutarlı insandır. Kişilikli insan tutarlı insandır. Kişilikli insan seçkin insandır. Seçkin insan güzel insandır. İnsanları yaratıcılığa iten bir varlık olarak gelişme istemi ve kendisini sürekli inşa etme arzusundan gelir, kendisini sürekli aşmak ve yenilemek ister. Sonsuzluk düşüncesi insanın hayal dünyasını zenginleştirir, ufkunu açar.
‘’Hayallerin kadar özgürsün’’ der Che. Özgürlük neyi nasıl yapacağını, yine ne yapmayacağını bilmekle ilgilidir. Bu ölçüleri belirleyen etiktir. Önder Apo: ‘Güzellik içerisinde toplumsallaşma, kolektif olma ve doğa ile bir olma vardır’ demektedir.
Günümüz gerçekliği içerisinde en fazla ihtiyaç duyduğumuz konuların başında özgürlük gelir. Güzel ve iyi yaşamayı başarabilecek miyiz? Toplumsal ilişkilerimizde kolektif olmayı, doğayla bütünleşmeyi, güzel düşünmeyi gerçekleştirebilecek miyiz? Bunların cevabını kendi yaşam pratiğimize bakarak cevaplandırabiliriz. Özgürlük aynı zamanda uygulamayla da ilgilidir. Önder Apo’nun Kemal Pir’i anlatırken belirttiği gibi ‘söze göre yaşama, ilkesine bağlı kalmaktır’ özgürlük.
Mevcut durumda tercih yapma düzeyimiz nedir? Tercih yapabiliyor muyuz? Doğruya doğru, yanlışa yanlış diyerek onun eylemine girişebiliyor muyuz? Estetik olan inciyi açığa çıkarmada yatar. O inciyi bulmak için mücadele iradesini gösterebiliyor muyuz? Evet, estetik dış güzellik değil doğru ve güzel yaşamla ilgilidir. Toplumdan kopuk bir etik-estetik anlayışı kapitalizmin geliştirdiği bireyci, bencil ve çirkindir. Toplumsallaştıkça, demokratikleştikçe, kolektifleştikçe yaşamımızın bir anlamı olabilir. Bu kadar yıkımın, dağılmanın, bozulmanın, çürümenin olduğu bir dünya gerçekliğinde en güzel yaşam komünal ve demokratik olan yaşamdır.
