5. Dünya Su Forumu’nun 2009’da Türkiye’de gerçekleştirildikten sonra su üzerinde sermaye tahakkümü artmıştı. 2027 yılında 20.si düzenlenecek olan forumun Türkiye’de yapılacak olması tahakkümün katlanarak süreceğine işaret etmekte
K. Bülent Ongun
Dünya üzerindeki 25 ülke tüm yıl boyunca aşırı derecede yüksek su stresi yaşanıyor. Su stresinin en çok yaşandığı bölgelerin başında Orta Doğu ve Kuzey Afrika ile Güney Asya geliyor. Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da nüfusun yüzde 83’ü, Güney Asya’da da nüfusun yüzde 74’ü su stresine maruz kalıyor. Diğer taraftan Türkiye’de şişelenmiş su satan şirketlerin 2024 yılı cirosunun 31,1 milyar lira olması yaşanan su stresinden şirketlerin yararlandığı anlaşılırken bütün dünya da süreç sermaye çıkarı üzerinden sürdürülmekte.
Kongre Marakeş’te sürüyor
2009 yılında Türkiye’de 5.incisi düzenlenmiş olan Dünya Su Kongresi (Forumu), Fas’ın Marakeş kentinde sürerken, Türkiye’nin 2027’de yapılacak bir sonraki kongrenin ev sahipliğini devralmak üzere hazırlıklarını tamamladığı duyuruldu. Bu yıl 1- 5 aralık tarihleri arasında “Değişen Dünyada Su: Yenilik ve Uyum” temasıyla düzenlenen kongreye, 100’den fazla ülkeden 1500’ün üzerinde ‘uzman ve yetkili’ katılıyor. Kongrede 4 üst düzey oturum, 140’tan fazla panel, yenilikçi çözümlerin paylaşıldığı sunumlar ve saha ziyaretleri yer alıyor. Etkinliğin “Marakeş Bildirisi” ile tamamlanması bekleniyor.
Türkiye’den kalabalık heyet
Türkiye, Marakeş’teki kongreye Tarım ve Orman Bakan Yardımcısı Ebubekir Gizligider başkanlığında; Devlet Su İşleri (DSİ), Türkiye Su Enstitüsü (SUEN) ve Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (SYGM) temsilcilerinin de yer aldığı geniş bir heyetle katılıyor. Marakeş’te basına konuşan Bakan Yardımcısı Gizligider, “Türkiye’nin su vizyonunu dünya ile paylaşıyoruz. Ülkeler arasında iletişimi, tecrübe paylaşımını ve işbirliğini artırıyoruz” dedi. Türkiye heyeti, kongrenin ilk gününde su–enerji–gıda bağlantısına ilişkin yuvarlak masa toplantılarında ve bakanlar görüşmelerinde rol aldı ve kongre kapsamında Türkiye standının açılışını gerçekleştirdi.
Bakan Yumaklı imza için geliyor
Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı’nın da 4–5 Aralık tarihlerinde Marakeş’e gelerek Türkiye’nin 2027 Dünya Su Kongresi ev sahipliğini resmen devralması bekleniyor. Bakanlıktan konuya ilişkin açıklaması paylaşılan Yumaklı, “Türkiye olarak küresel su sorunlarının çözümüne katkı sunmaya yürekten inanıyoruz. Su medeniyetinin başkenti İstanbul, uluslararası su gündemine çözüm üretme konusunda güçlü bir merkezdir. 2027 Dünya Su Kongresi’ni İstanbul’a yakışır bir organizasyonla gerçekleştirmeye hazırız” dedi.
5. forumun broşürü!
2009 yılında BM’ye bağlı ancak su şirketlerinin Dünya Su Konseyi tarafından Türkiye’de gerçekleştirilen 5. Dünya Su Forumu ile birlikte suya yönelik politikalarda bir sıçrama ortaya çıkarılıp sular tamamen bir meta yani mal haline getirildi. Dönemin Orman ve Su İşleri Bakanlığı, İstanbul’da düzenlenen 5. Dünya Su forumu için hazırladığı broşürde su güvenliği üzerine yaptığı sıralamada,
“Gıda ve enerji güvenliğinin yanında, insan refahı için su” vurgusu dikkat çekici biçimde enerjinin insan ve diğer canlılardan daha öne alındığı görülmüştü.
Maksat oranları tek elde
Yüzlerce HES ve baraj 2009 yılından sonra büyük bir sıçrama gösterirken, su üzerinde tek karar vericilik düzeni kuruldu. En son 2022 yılında ‘Çevre Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’ ile Cumhurbaşkanı R. T. Erdoğan su tahsislerinde tek karar verici oldu. Kanunda, “Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünce inşa edilen baraj, gölet ve diğer depolama tesislerinin maksat oranları Cumhurbaşkanı tarafından belirlenecek, değiştirilebilecek veya kaldırılabilecek” maddesi dikkat çekiciydi. Su tahsisine neden Cumhurbaşkanı karar veriyor sorusu ise muhalefetin gündeminde hiç yer almadı.
Şişe suyu cirosu 31.1 milyar
Diğer yandan belediyelerin ve özel idarelerin eliyle kentlerin kaynak suları şirketlere bağlanırken, kentlerde köylüler susuz, dereler ise akmaz oldu. Türkiye Ambalajlı Su Üreticileri Derneği (SUDER) verilerine göre, şişelenmiş su pazarlayan şirketler yıllık 10,8 milyar litrelik pazar hacmine ulaştı. Bu hacmin 5,3 milyar litresini damacana su; 5,5 milyar litresi ise şişelenmiş PET satışlarında yaşandı. Su şirketlerinin toplam yıllık cirosu 31,1 milyar liraya çıkarken, kişi başına düşen ambalajlı su tüketimi 127 litre oldu.
‘Su akar Türk yapar!’
AKP iktidarının su politikası bugün Cumhurbaşkanı olan R.T. Erdoğan tarafından başbakan olduğu
günlerde, ‘Su akar, Türk bakar’ sözünü ‘Su akar, Türk yapar’a çevirdik” ifadesi su politikasının özeti gibiydi. Bu ifade ‘Su Kullanım Hakkı Anlaşması’ olarak ifade edilen anlaşmaların yasal hale getirilmesiyle birlikte uygulanmaya başlandı. Dönemin Çevre ve Orman Bakanı Eroğlu, “Su Kullanım
Hakkı Anlaşması ülkemiz için bir milattır” ifadesiyle göklere çıkardığı yasanın, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanması ise dikkat çekiyordu. 2009 yılında İstanbul’da gerçekleştirilen Dünya Su Forumu’nda birçok kararlar alınması sonrası, Türkiye’nin dört bir yanında HES’ler ayrık otu gibi ortaya çıkmış ve halen nerede akan su varsa önüne bentler kurup sular kontrol altına alınıp sermaye yararına bağlanmaya devam ediliyor.
Dünya suları 3-5 şirketin elinde
Dünyadaki kullanılabilir sular çok uluslu şirketlerin 1 trilyon doları aşan bir pazarı durumda.
Dünyadaki su özelleştirmelerinin üçte ikisini elinde bulunduran Fransız şirketi Suez ve Vivendi ile
İsviçreli Nestle dünya su piyasasına hâkim konumda. Türkiye’de şişelenmiş su pazarında Nestle Erikli gibi farklı birçok adla piyasanın yüzde 50’sine sahip durumda. Akarsuların HES’lere bağlandığı ve 49 yıllığına kullanım hakkının devredildiği şirketler suyun patronu olmuş durumda. Son yıllarda akarsular başta olmak üzere önümüzdeki dönemlerde kentlerde yeni adımların atılmasıyla birlikte çokuluslu ortaklıkların birçok ülkede ve Muğla’nın Milas İlçesine bağlı belde Güllük’te olduğu gibi kent suyunu da ticari meta olarak satması beklenmekte. Diğer yandan birçok ülkede 64 şişelenmiş su markasına sahip olan Nestle’nin tüm satışlarının yaklaşık yüzde 7’si şişelenmiş sudan oluşuyor.
Nestle patronu: Su ticari maldır!
Nestle’nin yalnızca şişelenmiş sudan elde edilen satış geliri 2022 yılında 4,2 Milyar Dolar olarak gerçekleşti. Dünya gıda ve su tekeli olan Nestle’nin Yönetim Kurulu Başkanı Peter Brabeck verdiği bir röportajda, suyun bir insan hakkı olmadığını açıkça ifade etmişti. Brabeck, suyun dünyanın en önemli hammaddesi olduğu belirtirken suların özelleştirilmesi yani sermaye eline verilmesinin suların adil dağılımını sağlamak için en iyi yol olduğunu iddia ederken, “Su diğerleri gibi bir gıda maddesidir ve bir pazar değeri olmalıdır” dedi. Diğer yandan Dünya Su Konseyi eski başkanı olan Loic Fouchon’un, ‘cep telefonları için ödenen fatura kadar suya da para ödenmesi halinde dünya da sorununun ortadan kalkacağı’ iddiası sermayenin su üzerinden nasıl bir süreç yürüttüğünü açığa çıkarmakta.
Su bir yaşam hakkıdır!
Temiz suya erişebilmek temel bir yaşam hakkıdır. İnsan, hayvan ve bitkilerin ortak varlığı olan suyun
şirketler tarafından kontrol edilerek bir ticari metaya dönüştürülmesi asla kabul edilemez.
Musluklardan içilebilir nitelikte su akması, temel ihtiyaçlara yetecek miktarda suyun ücretsiz verilmesi bugün tüm insanlığın talebiyken iktidar tüm suları şirketlerin hizmetine koşarken, kısa dönem içinde kent ve tarım sularının da şirketlere devredilme hazırlığı yapıldığını söylemek gerekiyor. Halkı ambalajlı suya mahkum eden politikalarla, sağlıksız suları tükettiğimiz yapılan analiz sonuçlarında görebilmekteyiz. Diğer yandan çeşmelerimizden akan suya halkı yabancılaştıranlar son yıllarda çeşme suyu şişe suyuna göre daha kaliteli vurgularını yapmaya başlamaları, kentsel su hizmetinin şirketlere verilme hazırlığına işaret etmekte.
Dünya su döngüsü bozuldu
Dünya yüzeyinin yüzde 2/3’ü suyla kaplı olsa da bunun yalnızca yüzde 2,5’i tatlı su, kullanılabilir kısım ise yüzde 0,3’ten az. Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO) raporuna göre, su döngüsü artık daha düzensiz ve aşırı hale geldi, kuraklık ve sel olayları arasında salınım gözlemleniyor diye belirtiyor. Buzullar dünya tatlı su rezervinin yüzde 71’ini oluşturuyor. Ancak bugüne kadar 450 gigatonluk buzul kütlesi erimiş durumda. 2024 yılında küresel nehir havzalarının yüzde 66’sı ya kurak ya da aşırı yağışlıyken dengesizlik 2018 yılından bu yana aynı eksende sürüyor.
