Avrupa Ukrayna konusunda çok daha hassas. Çünkü Ukrayna savaşındaki gelişmeler direkt Avrupa’nın güvenliğini etkiliyor. Avrupa ülkeleri giderek artan biçimde Ukrayna’dan sonra sıranın kendilerine geleceğinden endişe ediyor. Zaten şimdi de Rusya SİHA’ları Avrupa’da sivil havacılığını tehdit etmeye başladı
Hüseyin Kalkan
Ukrayna-Rusya savaşı dünyada, özellikle de Avrupa’da beklenmedik değişikliklere yol açtı. Beklenti kısa sürede Rusya’nın Ukrayna’da istediğini elde edeceği ve savaşın son bulacağıydı. Öyle olmadı, Ukrayna dişli çıktı ve Rus savaş makinasının dişlerini tek tek kırdı. Rusya teknoloji ve insan olarak büyük kayıplar verdi ve vermeye devam ediyor. Ukrayna bütün bunları ABD ve AB’nin desteği ile yapabiliyor. Ancak Donald Trump’ın yeniden seçimleri kazanması ile birlikte ABD’nin desteği yavaş yavaş köstek haline geldi. Trump, desteği azalttığı gibi Ukrayna Başkanı Volodimir Zelenski’yi Rusya’ya taviz vermeye zorlamaya başladı. En son Tomahawk füzeleri vermeyi red etti. Bu füzeler ki savaşını gidişatını değiştirecek güçte füzelerdi.
AB’nin güvenliği
AB için durum aynı değil. Avrupa Ukrayna konusunda çok daha hassas. Çünkü Ukrayna savaşındaki gelişmeler direkt Avrupa’nın güvenliğini etkiliyor. Avrupa ülkeleri giderek artan biçimde Ukrayna’dan sonra sıranın kendilerine geleceğinden endişe ediyor. Zaten şimdi de Rusya SİHA’ları Avrupa’da sivil havacılığını tehdit etmeye başladı. Danimarka’da, İsveç’te sivil uçaklar birçok kez Rus SİHA’larının yarattığı tehlike nedeniyle uçuşlarını iptal etmek zorunda kaldılar. Savaşın ilk yarısının ortalarında ve Trump’ın ikinci kez ABD’de başkanlık seçimini kazanmasıyla birlikte Avrupa yeni bir güvenlik stratejisinin arayışına girdi. Silah sanayisini sürekli sınırlayan Almanya, tam gaz silahlanmaya başladı. Savunma sanayindeki özel şirketlere konulan kısıtlamaları hemen kaldırdı. Avrupalı politikacılar silahlanmada ve yeni bir strateji oluşturmakta geciktikleri için eleştirilere uğramaya başladılar. Avrupa hükümetleri Trump’ın istediği gibi NATO’ya katkı paylarını artırdıkları gibi Avrupa’ya özgü bir savunma sistemi arayışına girdiler. Avrupa ABD’ye dayanmayan yeni bir güvenlik mimarisini inşa etmeyi önüne koydu. Bu noktada Türkiye devreye girdi.
Bol asker kaynağı
Türkiye’nin yeni bir savunma mimarisi için Avrupa’nın radarına girmesinin özel nedenleri var. Türk ordusu insan kaynağı bakımından dünyanın en kalabalık ordularından birdir. Belki en büyüğü. İkincisi, Kürtlere karşı yürüttüğü 40 yıllık savaşta, savaş deneyim edinmiş ve savunma sanayini bu arada oldukça geliştirmiş bir ülke. Ayrıca Boğazlara hakim olması önemli bir başka avantaj. Bunlar Avrupa’nın Türkiye ile ittifak yapması durumunda elde edeceği avantajlar. Bir de Türkiye’nin kazanacağı avantajlar var. Ki bunlar Avrupa’nın avantajlarından biraz daha fazla. Bir kere ABD Kongresi’nin koyduğu ambargo nedeni ile alamadığı F-16 ve F-35’lerin yerine ikame edebileceği Avrupa üretimi olan Eurofighterlere konulan Alman ambargosu kalktı. Türk Milli Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı’nın yana yakıla savaş uçağı açığından söz ediyor olmaları konunun ne kadar önemli olduğunu gösteriyor. Vize kolaylığı ve gümrük birliği konusunda gelecek yumuşamalar da işin cabası. Bir kalemde geçtiğimiz bu başlıklar önemsiz başlıklar değil. Türkiye’nin en büyük ticaret ortağının AB ülkeleri olduğunu düşündüğümüzde gümrük birliğini yeniden düzenlenmesinin Türkiye için önemi daha anlaşılır.
Gelelim Kıbrıs’a
Kıbrıs’ta yapılan seçimleri ve seçimden sonraki gelişmeleri bu tablo içinde anlamlandırmak gerekir. İnsan hakları ihlalleri, Kürtler ve Kürt politikacılara uygulanan baskılar artık AB’nin kendi güvenlik endişeleri dolayısı ile ikinci veya üçüncü dereceye düşmüş başlıklar. Son bir yıldır AB’den gelen insan hakları kaynaklı bir eleştiri görmedik. Son yıllarda AİHM’in aldığı kararların hiçbiri uygulanmadı. Selahattin Demirtaş, Figen Yüksekdağ ve diğer Kürt siyasetçileri hakkında birkaç kez verilen hak ihlali kararları görmezden gelindi. Umut ilkesi ile ilgili binlerce Kürt tutsağı kapsayan karar uygulanmıyor. Buna nazire yaparcasına AB’nin yaptırım kararları ve silah ambargoları tek tek kalkmaya başladı. Türkiye’nin demokratikleşmesi yolunda tek bir adım atılmadı ama AB ile ilişkileri hızla düzelmeye başladı. Bu yukarda anlattığımız yeni güvenlik mimarisine duyulan ihtiyaçtan kaynaklanıyor.
Cumhurbaşkanı R. Tayyip Erdoğan, Kıbrıs Türklerinin yaptığı seçimde Ersin Tatar’ı destekledi. Seçimlerde Cumhuriyetçi Türk Partisi (CTP) Genel Başkanı Tufan Erhürman oyların yüzde 62,76’sını, mevcut Cumhurbaşkanı Ersin Tatar ise oyların yüzde 35,81’ini aldı. Tatar, iki devletli çözümü savunurken Erhürman, federasyonu savunuyordu. Ancak Erdoğan açıklamasında, “Resmi olmayan sonuçlara göre Cumhurbaşkanı seçilen Sayın Tufan Erhürman’ı tebrik ediyorum. Kıbrıs Türk’ü kardeşlerimizin iradesini sandığa yansıttığı bu seçimin ülkelerimiz ve bölgemiz için hayırlı olmasını diliyorum” ifadelerini kullandı. Bu tutuma AKP’nin ortağı Bahçeli’nin itirazları var. Ancak bunlar pek dikkate alınmadı. Sonraki günlerde Erdoğan, yaptığı açıklamada Erhürman’ı Türkiye’ye davet ettiğini açıkladı.
Erdoğan ve Kıbrıs’ta federasyon
Erdoğan’ın bu kadar yumuşak davranmasının nedenlerine gelince. Türkiye ile AB arasında en çetin sorun Kıbrıs sorunudur. Türkiye’nin AB ile ilişkileri her adımda Yunanistan’ın veya Kıbrıs Cumhuriyeti’nin itirazları ile karşılaşıyor. Bu itirazlar kolay aşılacak itirazlar değil. Her iki devlet de AB üyesi devletler, bunların itirazı kolay aşılacak itirazlar değil. AB yasalarına göre bu iki devletin izin olmadan adım atılmasına izin vermiyor. Kıbrıs’ta federasyon isteyen birinin seçimi kazanması ile Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Türkiye’ye karşı tutumunu yumuşatması bekleniyor. Erdoğan’ın seçim sonuçlarını hemen kabul etmesi ve Erhürman’ı Türkiye’ye davet etmesinin nedeni budur. Oksijen gazetesinden Metin Kaan Kurtuluş bu duruma dair şu tespitlerde bulunuyor: “Almanya ılımlı olsa da Türkiye’nin SAFE’e katılımının önünde Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi var. Katılım için oybirliği gerekiyor. Almanya, Yunanistan’ın Türkiye’ye engel olmaması için Atina üzerindeki baskıyı artırdı. Geçen hafta Wadephul Atina’yı da ziyaret etti. NATO Genel Sekreteri Mark Rutte’nin de Şarm-el-Şeyh’te Yunanistan lideri Kiryakos Miçotakis’le yaptığı görüşmede Türkiye’nin SAFE’e katılımını gündeme getirdiği belirtiliyor. Yunanistan, SAFE’e katılım için Türkiye’nin Ege’de 6 deniz mili sınırını aşan genişlemeleri “casus belli”, yani savaş gerekçesi olarak saymayı bırakmasını istiyor. Kaynaklar, geçen haftalarda bu kararın kaldırılması gibi bir olasılığın gündemde olmadığını belirtmişti. SAFE’e başvuru için son tarih 30 Kasım.” (Oksijen 24-30 Kasım) Avrupa, otoriterliğine rağmen bu nedenle Türkiye’nin AB’ye daha da yaklaşmasına izin veriyor. Ancak Kıbrıs ve Yunanistan’a rağmen bunun hayat bulması mümkün değil. Erdoğan, federasyonu savunan Erhürman’e yumuşak yaklaşarak vetoyu yumuşatmaya çalışıyor bence.
Son dönemde hakkında kara para aklama söylentileri olan iktidara yakınlığı ile bilinen bazı holdinglere soruşturma açılması ve kayyım atanmasını da bu parantezde değerlendirmek gerekiyor. Bu holdinglerin bazılarının iktidara çok yakın olması birçoklarını şaşırttı. Ancak bu tür holdinglerin ağırlıkta olduğu bir ekonominin AB tarafında tolere edilmesinin mümkün olmadığını Erdoğan da biliyor. AB ile yakınlaşma, Avrupa’nın yeni güvenlik mimarisi içinde yer almanın getireceği avantajlar bu holdinglerle kıyaslanmayacak kadar büyük avantajlar sağlayacaktır iktidara. Üstelik bu durum Erdoğan’ın muzdarip olduğu ‘meşruiyet’ meselesini de büyük ölçüde çözecektir.
Sonuç olarak şunlar söylenebilinir. Kıbrıs’ta kısa süre içinde bir federasyona geçiş beklenmemelidir. Ama Türkiye ‘casus belli’ iddiasından vazgeçerse Yunanistan ve Kıbrıs’ın Türkiye’ye uyguladığı ambargo kalkabilir. Tufan Erhürman’ın seçilmesi iki tarafa manevra esnekliği sağlamıştır. Bütün bunlar gösteriyor ki Erdoğan, ortaya çıkan yeni durumdan yararlanmak için bazı manevralara girişecek. Önümüzdeki günlerde bu manevralara tanık olacağız.
