Bez bebek atölyesi eğitmeni İlknur Yatır Günsan, kapitalizmin metalaştırdığı oyuncak anlayışına karşı duruyor
Kadın emeği, üretimin her alanında patriyarkal düzene karşı sessiz ama kararlı bir direniş biçimi olmaya devam ediyor. Bez bebek atölyesi eğitmeni İlknur Yatır Günsan da, bu direnişin yaratıcı bir örneğini sunuyor. Dikiş makinesinin sesiyle başlayan yolculuğu, bugün kadın dayanışmasının ve el emeğinin simgesine dönüşmüş durumda.
Dikiş dikmeyi hiç bilmediğini, fakat sadece sesini duyabilmek için bir dikiş makinesi edindiğini söyleyen İlknur Yatır Günsan, “O zamanlar ‘Burda dergisinin’ kalıplarını da alıyordum. Oradan bakarak bir şeyler yapmaya çalışıyordum. ‘Burda dergisi’ bir sayısında tamamen tesadüf eseri bez bebek kalıpları yayınladı. Kızım o sıralarda küçüktü; ona bir anı kalsın istedim ve bir bez bebek yaptım. Bebeğin yapım aşaması bittiğinde hem el emeğim olduğu için mutlu oldum hem de çocukluğumu hatırlattı bana. Daha sonra kızıma verdim o bebeği. Bu dönemde, çocuklar el yapımı oyuncaklara oldukça uzak olduğu için ne tepki vereceğini bilmiyordum. Ama kızıma verdiğimde inanılmaz sevindi. Bunun üzerine arkadaşlarımın çocuklarına da bez bebek yapmaya başladım. Etraftan da güzel yorumlar alınca, 1 buçuk –2 yıllık süreçte bez bebek yapıp insanlara ulaştırmanın yollarını düşünmeye başladım. Kendimi ‘Gepetto Ustam’ sayfasında yaptığım bez bebekleri paylaşırken buldum” dedi.
‘Yetişkinlere de hitap ediyorum’
Çocuklarına alan ailelerin olduğunu, fakat zamanla yetişkinlere daha çok hitap ettiğini ifade eden İlknur Yatır Günsan, “Babasını kaybedip annesine arkadaş olsun diye benden bez bebek isteyen bir müşterim vardı. Böyle çok güzel hikayeler birikti. Çocukluğu boyunca bez bebekleri çok sevmiş, ama ailesi tarafından ‘Artık büyüdün, evlenecek yaşa geldin’ denilerek tüm oyuncakları kaldırılmış bir kadın da, o çocukluk duygusunu yeniden yaşayabilmek için benden bez bebek istemişti” diye konuştu.
İlknur Yatır Günsan, “Bir oyuncakçıya giriyorsunuz, bir bebek alıyorsunuz. Tasarımı güzel olabilir, fakat çoğu artık ruhsuz. Kapitalizmin bize dayattığı hiçbir şeyde duygu kalmamış. O bebekleri üreten kişi de yaptığı şeye yabancı. Kendi duygusunu o oyuncağa aktaramamış. Dolayısıyla sizin elinizde sadece bir meta kalıyor. Sanırım insanlar bez bebeği, duygu yüklü olduğu için tercih ediyor. Bu nedenle müşterilerimin yüzde 85–90’ı yetişkin diyebilirim” ifadelerini kullandı.
‘Oyuncak da politiktir’
Eşinin Eğitim Sen’li bir öğretmen olduğunu söyleyen İlknur Yatır Günsan, “Eşim o dönemde ihraç edilmişti, yaklaşık beş yıl kadar. O da benimle birlikte bez bebek yapmayı öğrendi. Evdeki küçük bir odayı atölyeye dönüştürmüştük. O bebeklerin gövdelerini dolduruyor, ben de tasarımlarını yapıyordum. Beş yıl içinde bir nevi iş ortaklığı geliştirdik. ‘Gepetto Ustam’ sayfası da bu dayanışma sayesinde büyüdü. Zamanla sol sosyalist çevreden insanlar sayfamızda bir araya gelmeye başladı. Onlar da çocuklarına kız-erkek ayrımı yapılmadan oyuncak almak istiyorlardı. Erkek çocuklarına da kız çocukları kadar bez bebek sattım. Kendi açımdan baktığımda kız-erkek çocuk ayrımı yaşamadım. Ancak toplumda, kız çocukları ve erkek çocukları için oyuncakların hâlâ ayrıştırılması ciddi bir sorun” sözlerini kullandı.
Toplumdaki cinsiyet rollerinin çocukluk sürecinde şekillenmeye başladığını dile getiren İlknur Yatır Günsan, “Toplum, ‘erkek dediğin, kadın dediğin’ diyerek çocuklara görevler yüklüyor. Bu ayrım, kapitalizmin çıkarına olduğu için devam ediyor. Erkek çocuklarının silahlarla, arabalarla oynaması istenirken, kız çocuklarının mutfak setleri, makyaj malzemeleri ya da Barbie bebeklerle oynaması bekleniyor. Bu şekilde ‘ideal kadın’ figürü oluşturuluyor. Oyuncaklar üzerinden toplumsal roller çocuklara kodlanıyor. Bu da çocuklukta başladığı için çok daha kalıcı hale geliyor” diye konuştu.
‘Barbie bebekler çocukların beden algısını bozuyor’
Kızının küçükken Barbie bebeklerle oynadığını anlatan İlknur Yatır Günsan, “Barbie’nin yüz ifadesi hep gülümsüyordu. Fakat kızım oyun sırasında, bebeğin başına bir şey geldiğinde bile gülümsediğini fark edip bunu garipsiyordu. Bu olay bana ‘mutluluk’ kavramını bile sorgulattı. O yaş grubundaki çocuklar için en uygun bebeğin, yüz ifadesi olmayan bebekler olduğunu fark ettim. Bu yüzden yaptığım ilk bez bebeklerde yüz ifadesi yoktu. Çocuklar nasıl isterlerse öyle hayal etsinler diye. Geniş bir oyuncak skalam var ve bu oyuncaklarda da yüz ifadesi yok. Daha sevimli duruyorlar. Anatomik olarak insan vücuduyla uyumlu değiller. Oyuncak havasındalar. Ancak Barbie bebeklerde, ‘modern kadın böyle olur’ algısı bir dayatma. Bu dayatmayı sevmiyorum. Çünkü çocukların beden algısını ciddi anlamda bozduğunu düşünüyorum. Bir çocuk biraz kiloluysa, Barbie yüzünden kendini beğenmemeye başlıyor. Gerçi son zamanlarda Barbie markası kilolu ve siyahi bebekler de yapmaya başladı. Ama bu, kapsayıcılık adına değil; pazar tükendiği için yeni sömürü alanı yaratma amacıyla yapılıyor. Hedef kitle değişti. Ve Barbie bebekler yüzünden kendini beğenmeyen kız çocukları büyüyor” dedi.
‘İnsanlar buraya terapi ortamı gibi yaklaşıyor’
Bez bebek atölyesinde eğitimler verildiğini ve kurslara genellikle kadınların katıldığını söyleyen İlknur Yatır Günsan, sekiz yıldır bu alanda eğitim verdiğini aktararak, “Sadece bir erkek ‘Ben de bez bebek yapsam olur mu?’ diye sordu. Onun dışında hiç kimse sormadı bile. Hep kadınlar ilgi gösteriyor. Bunun, toplumun bize atfettiği cinsiyet rollerinden kaynaklandığını düşünüyorum. Erkeklerin dışarıda sosyalleştiği varsayıldığı için ekstra bir aktiviteye ihtiyaçları olmadığı düşünülüyor. Ama burası, özellikle pandemiden sonra sosyal hayatın bittiği dönemde bir sosyalleşme alanına dönüştü. İnsanlar buraya terapi ortamı gibi yaklaşıyor ve gerçekten iyi geliyor onlara. İnsanlar sıcaklık arıyor; bunu fark ettim. Bu yönüyle, eğitimler eğlenceli bir atmosferde geçiyor. İlk hedefimiz de bu zaten. Kadın dayanışmasının ve kız neşesinin tavan yaptığı ortamlar çok keyifli oluyor” sözlerini kullandı.
‘Bizim yaptığımız zanaat’
Bez bebek yapımının özellikle Rusya’da yaygın olduğunu belirten İlknur Yatır Günsan, “Orada çok büyük fuarlar ve pazarlar var; muazzam malzeme stoklarına sahipler. Oradaki bez bebek yapan insanlar kendilerine ‘bez bebek sanatçısı’ diyor. Bizim yaptığımız ise sanırım zanaat. Çünkü sanatın, bütün çağları aşan bir tarafı var. Açıkçası ben 10 yıldır bu işi yapıyorum. Çok büyük paralar kazanmadım. Bu, ikbal getiren bir iş değil. Ama bu işin getirisi, neyi hedeflediğinizle ilgili. Günümü kurtarayım, biraz çorbamı kaynatayım yeter diyorsanız ve biraz dervişane bir hayatın içinde o duyguyu yaşamak istiyorsanız bu iş tam size göre. Ama ‘ben buradan çok para kazanmak istiyorum’ diyorsanız uzak durun. Bu işin duygusal tatmini yüksek, ama ekonomik tatmini düşük. Bana ‘Bin defa daha dünyaya gelsen hangi işi yaparsın?’ diye sorsanız, yine bu işi yapardım. Çünkü muazzam bir doyum alıyorum. Bez bebekler benim psikoloğum gibi.”
Kaynak: JINNEWS
