Ermeni Soykırımından tesadüfen hayatta kalan ve dengbej geleneğinin sonraki kuşaklara aktarılmasında büyük rol oynayan Karapetê Xaço, 15 Ocak 2005’te arkasında büyük değerler bırakarak yaşama veda etti
Ermeni Soykırımından tesadüfen hayatta kalan, Ermeniliğini saklayarak dilencilik yapmak zorunda kalan Kürdistan ve Ermeni halkının ölümsüz sanatçısı Karapetê Xaço, 15 Ocak 2005’te arkasında büyük değerler bırakarak yaşama veda etti. Kürt dengbêjlik geleneğinin en önemli isimlerinden biri sayılan Karapetê Xaço’nun asıl adı Garapet Khaçaturyan’dır. Karapetê Xaço, bazı bilgilere göre 1900, bazı bilgilere göre de 1903 ya da 1908 yılı doğumludur. Xaço günümüzde Êlih’in (Batman) Qûbînê (Beşiri) ilçesine bağlı Bileyder (Binatlı) köyünde Ermeni bir ailenin 4 çocuğundan biri olarak dünyaya gelir. Doğduğu zamanlarda Amed’e bağlı olan bu köy, sonradan Êlih’e bağlanmıştır.
Ermeniliğini saklayarak dilencilik yapar
1915’teki Ermeni Soykırımı sırasında annesini ve babasını gözleri önünde kaybeden Xaço, kardeşleri Abraham, Manuşak ve Xezal ile birlikte bir asker sayesinde hayatta kalır.
Xaço ve 3 kardeşi, Xerzan ovasındaki Kürt köylerinde Ermeni olduklarını gizleyerek dilencilik yapar ve bu şekilde hayatta kalmaya çalışır. Kürtçe bilmeleri de onlar için avantaj olur.
Xaço’nun dengbejlik serüveni de daha çocukluk çağlarına denk gelen bu günlerinde başlar. Ablasının evlendiği köyde 11-12 yaşlarındayken çobanlık yapmaya başlar.
Bu köyde ünlü aşiret beyi Fîlîtê Qûto’nun ölümü için ona adadığı stran ile kız kardeşiyle birlikte Filitê Qûto’nun oğlunun himayesine girer.
Qamişlo yılları
Şeyh Said İsyanı’nın ardından 1929 yılında Suriye’de bulunan Qamişlo’ya gider. Suriye, bu dönem Fransa’nın elindendir. Fransız Yabancı Lejyonu’nda 15 yıl paralı asker olarak görev yapar. Askerlik yaptığı sırada, 1936 yılında Ermeni Azizyan ailesinin kızı Yeva ile evlenir. 4 kızı bir oğlu olur.
İkinci Dünya Savaşı sona erdiğinde Sovyet Ermenistan’ı tüm dünya Ermenilerine ülkelerine gelme çağrısı yapar ve Xaço da 1946’da hayatı boyunca gitmek istediği Ermenistan’a, Erivan’a taşınır.
Erivan Radyosu yıları
1950 yılında Erivan Radyosunun Kürtçe kadrosuna katılır. Ermenistan yılları meşhur Erivan Radyosu yıllarıdır.
2000’li yıllara kadar Erivan radyosunda çalışan Xaço, dengbej müziğinin en önemli yorumcularından biri olur. Xaço’nun sesi ve klamları bu radyo sayesinde tüm Kürt coğrafyasına ulaşır.
Karapetê Xaço hayatı boyunca Ermenice de dahil Kürtçe dışında hiçbir dilde müziğini icra etmemiştir. Xaço para için de dengbejlik yapmadığını söyler. 2002 yılında verdiği bir röportajda bu durumu şöyle anlatır:
“Çocuktum, kör bir aşık vardı. Adı Şako’ydu. O kör aşıkın klam okunduğunu duymuştum, zaten o zamanlar kaset-maset olmadığı için herhangi bir şekilde klam dinleyemiyorduk. Kendi kendime klam söylemeyi öğrendim. O vakit Kürtlerin tarlalarını ekiyordum, buğday biçiyor, pala yapıyor ve sürülerini güdüyordum. Pazar günleri Ermeniler çalışmıyordu. Fakat patronum o günlerde bile beni sürüyü gütmem için gönderiyordu. Ama kiliseye gittiğim zamanlarda bile klam söylüyordum.
Bütün klamlarımı Kürtçe söyledim. Tek bir klamımı bile Kürtçe dışında başka bir dilde söylemedim. Ermenice de söylemedim. Hiçbir zaman para için klam söylemedim. Para için klam söylemek çok ayıp bir şey, Dengbêjlikte para için klam söylenmez. Hiç durmadan bir ay gece gündüz boyunca klam okuyabilirim.”
Arkasında bir miras bıraktı
Ermenistan Erivan’a bağlı ‘Solxoza Çaran’ (Dördüncü Solhoz) köyünde yaşayan Karapetê Xaço, 15 Ocak 2005 tarihinde arkasında büyük bir kültürel miras bırakarak yaşamını yitirdi. Xaço, dengbejlik geleneğinin sonraki kuşaklara aktarılmasında da büyük rol oynamış oldu.
Xaço, Aram Tigran ile birlikte Kürtçe konuşan Ermenilerin müzikteki simge ismi oldu.
Kaynak: ROJNEWS
