DEM Parti, TBMM’de kurulan Komisyon’a çözüm ve yol haritası için hazırladığı raporu sunduktan birkaç gün sonra kamuoyu ile paylaştı.
Rapora dair birkaç gözlemimi paylaşmak istiyorum.
Bir raporda neyi söylediğiniz kadar, nasıl söylediğiniz de önemlidir. Bu anlamda DEM Parti’nin burada ‘nasıl’ kısmını da önemsediğini görüyoruz. Türkiye’nin yüz yıllık Kürt meselesine 2025’ten bakan, kompakt ve özgün bir belge niteliği taşıyor.
Her şeyi söyleyelim ve geçelim demeyen, duygusallıktan uzak ama duyguyu da es geçmeyen, bir siyasi partinin temenniler manzumesine sıkışmayan, demokratik bir ulusun inşasına odaklanan, güncel bir fotoğraf çizen ve 99 sayfadan oluşan raporun iskeleti “Önsöz, Amaç, Metodoloji, Giriş ve ardından 6 ana bölüm geliyor; sonrasında Sonuç ve Kaynakça” sıralamasından oluşuyor.
Raporun en genel haline dair, bazı hususların özellikle altı çizilebilir.
Bir kere manipülasyona kapalı, polemikten uzak, doğrudan çözüme odaklı bir metin olmuş. Gündelik siyasetin sığ sularında boğulan, “ilk 4 madde” tartışmalarıyla savrulmalara çekilen veya bayrak-sınır gibi semboller üzerinden manipüle edilen tartışmalara bu rapordan ekmek çıkmıyor. Hakeza anayasa tartışmaları ile ilgili bir metin de değil.
Aksine, “Demokratik Cumhuriyet” tezi ile ortak yaşamın arayışına girişildiğini görüyoruz. Milliyetçi korkuları besleyen değil, onları da anlayan ve okuyacak olanda endişeleri de gideren bir dil tercihi var. Herhangi bir kırmızı çizginin değil, esnek ama ilkeli bir “Demokratik Toplumsal Sözleşme” önerisi var bütünlüğe bakınca.
Raporun ruhunu tek bir cümle ile ifade etmek gerekirse, bu şüphesiz “Kürdün hukuk altına alınması” olur. Yıllardır süregelen güvenlik parantezinden çıkıp, meselenin bir “hukuk ve eşitlik” meselesi olduğunu vurgulayan bu yaklaşım, raporun üzerinde önemle durduğu eksendir. Bu ekseni takiben “Bütüncül Hukuk” ve “Özgürlük Yasaları” kavramları, sadece Kürtler için değil, bu ülkede kendini öteki hisseden herkes için bir güvence mekanizması olarak tarif ediliyor.
Raporun amacı olarak “Kürt meselesinin niteliğini berraklaştırmak, Barış ve Demokratik Toplum Süreci’ni tanımlamak ve güçlendirmek, demokratik entegrasyon ve özgürlük yasaları için çerçeve sunmak, toplumsal rızayı artırmak ve Meclis’e bir yol haritası önermek” olarak ifade ediliyor. Bu anlamda bir referans metin derdi taşıyor denilebilir. Daha önce yazılan ve “ne oldu?”ya sıkışan metinlerden de bu açıdan ayrışıyor. Raporda resmî anlatılar, eleştirel tarih yazımı ve Kürt toplumsal hafızasına dair çalışmalar birlikte yer alıyor. Tüm bunlar “kök nedenler”, “pratik gereklilikler” ve “toplumsal rızayı artıran adımlar” gibi başlıklarla yeniden tasnif ediliyor. “Dinleme ve tanıklık, belge ve literatür taraması, tarihsel-sosyolojik ve çözüm odaklı çerçeveleme” üzerine kurulan metodoloji açık şekilde tarif ediliyor.
Raporun kapsamına dair “bilinçli sınırlamalar” yapması da bence pozitif bir şey. Çünkü odak Meclis zemininde şekillenecek bir siyasal mutabakat arayışıdır. Böylece “sınır çizen” değil, geniş bir ortak zemine çağıran ton açığa çıkmış oluyor.
Diğer parti raporlardan farklı olarak, bu raporun reel politik gerçeklikle en çok yüzleştiği bölümlerden biri, Sayın A. Öcalan’ın rolüne ayrılan ikinci bölüm. Burada hamasetten uzak, Öcalan’ın barış çabasına dair tarihsel serüveni ve bugün aldığı kritik role fokuslanmış. Özetle “barış, muhatabıyla yapılır” denmiş.
Göze çarpan bir başka gerçeklik de şu: Rapor, projeksiyonu sadece Kürt meselesine çevirmiyor. Kadın özgürlükçü perspektifle yazılan raporda kadınların kurucu özne ile yer alması gerektiği, toplumsal cinsiyet eşitliğinin barışın bir “yan ürünü” değil, “ön koşulu” olduğu vurgusu önemli. Aynı şekilde ormanların yakılmasından, nehirlerin HES’lerle kurutulmasına kadar doğaya karşı işlenen suçların da bir “barış ve yüzleşme” konusu olduğu hatırlatılıyor. Tabii ki çocuklar ve gençlere de ayrı bir paragraf açılmış… Sol-sosyalist değerlerin, emeğin ve sınıfın haklarının da barış üzerinden ele alınması kapsayıcılık derdi ile ilgili.
Raporun dördüncü bölümü bu manada eşit yurttaşlık, yerel demokrasi, dil ve kültürel haklar, toplumsal cinsiyet eşitliği, gençlik ve çocuk başlıklarıyla demokrasi ve özgürlük alanlarını “hukuki inşa” olarak sıralıyor.
Raporun bölümlerine derli toplu ve kısaca değinecek olursak, ilk bölüm “2025’ten Kürt meselesine özlü bir bakış” başlığıyla hem tarihsel arka planı hem güncel sürecin kronolojisini hem de krizin sonuçlarını ele alıyor. Yukarıda da değindiğim üzere demokratik çözüm perspektifinde Öcalan’ın rolü ikinci bölümün temel konusu. Üçüncü bölüm çözümün hukuki altyapısını “barış yasası” ve “demokratik entegrasyon” üzerinden tartışıyor. Dördüncü bölüm bu iki kavramı somut şekilde tamamlıyor. Beşinci bölüm Komisyon dinlemelerinde açığa çıkan sonuçları analiz ediyor. Rapora göre, bu dinlemelerde açığa çıkan görüşlerin ana fikri, Kürt meselesinin artık çözülmesi gerektiği yönündedir ve bu durum, güvenlikçi politikaların yarattığı sistemsel krizin teyididir.
Son bölüm ise DEM Parti’nin “barış ve demokratik toplum buluşmalarından” çıkan tespit ve politika önerilerini; hukuk devleti, yerel demokrasi, hakikat-yüzleşme ve inanç özgürlüğü olmak üzere birçok başlık altında derliyor.
Peki sonuç nasıl bağlanıyor?
Tüm bölümlerin ruhuna odaklanarak, güncel reel politik duruma dair perspektif ve somut çözüm önerileri hatırlatılıyor. Barışı “geleceğin anahtarı” olarak kuruyor ve bunu kurumsal bir sorumluluk çağrısına bağlıyor. Meclis’e de çağrıda bulunarak barışın bir kazan-kazan ilkesi olduğu ve raporun başlangıç metni olduğu hatırlatılıyor. Çünkü başlangıçların kıymeti, onları ciddiye alıp almadığımızda saklıdır. Kaybedecek tek bir gün olmadığını hepimiz biliyoruz, o halde raporda ifade edilen çözüm önerilerinin kıymeti de bilinir diye umut edelim.
