Barış süreçleri aynı zamanda belirsizliğin de yaşandığı dönemlerdir. Yaşadığımız dönemin kaotik niteliğiyle sürecin nasıl ilerleyeceği veya sonuçlanacağına dair belirsizlik birçok iktidarcı anlayışın, siyasal toplumsal güç odaklarının, varlığını savaş üzerinde devam eden kesimlerin, sürekli öteki üzerinde kendini inşaa eden kesimlerce süreç değerlendirilir.
Yüzyıldır devam eden resmi ideoloji, bu topraklarda meydana gelebilecek barış iklimini kendi sınıfsal, grupsal çıkarlarına uygun görmezler. Dolayısıyla bu süreci kendi lehine çevirmek için her türlü yola başvururlar. Sistemsel değişim sorunlarına bütünlüklü bakmayan, parti ya da grup çıkarlarını esas alan, eleştirisi klasik resmi muhalefet etmeyi geçmeyen kesimler barış sürecini istemezler. İstemedikleri gibi yaşanan sürecin ülkenin hayrına olmadığına dair olmadık fikirler beyan ederler. Halbuki mevcut sorunlara neden olan resmi ideolojinin güçlü bir eleştirisi, aynı zamanda bir ahlak ve adalet sorunudur. Sorun yaratan zihniyetin yeniden tanımlanması, değişim ve dönüşümün ilk adımını oluşturur. Bu yönü ile demokratik toplum sosyalizmi mevcut kaos aralığı denen sürece toplumsal bir paradigma ile müdahale etmek anlamına gelir.
Demokratik toplum sosyalizmi, halkların kendi kendini yönetebileceği, devlet ve hiyerarşiden arınmış, eşitlikçi, katılımcı, kadın özgürlükçü bir toplum modelini önerir. Bu toplum modelinde iktidarcı, tekçi, merkeziyetçi anlayışa yer yoktur. Benzer şekilde, Alevilik, tarihsel olarak merkezi otoritelere karşı duran, özgürlük temelli, eşitlikçi ve komünü esas alan bir yaşam biçimini kabul eder. Aleviliğin toplumsal yapısı, demokratik toplum sosyalizminin ahlaki-politik toplum tahayyülü ile örtüşmektedir. Burada esas alınan tarihsel arkaplandan günümüze kadar devriye edilen ortak değerlerdir.
1- Cem ve Meclis: Katılımcı Demokrasi Geleneği
Alevilikteki cem kavramı, sadece dini bir ritüel değil, aynı zamanda toplumsal sorunların konuşulduğu, kararların ortak alındığı, doğrudan demokrasi biçimidir. Bu yapı, demokratik toplum sosyalizmi içindeki halk meclisleri, komünler ve toplumsal sözleşme mekanizmalarıyla paralellik gösterir:
“Demokratik toplum, ahlaki ve politik toplumdur; kendi kararlarını doğrudan alan, yerelden evrensele uzanan bir öz yönetim yapısıdır.”
Tıpkı cemlerde olduğu gibi, karar süreçlerinin rıza ile alınması, uygulamanın topluluğun denetiminde olması, demokratik toplum sosyalizminin özünü oluşturan karar süreçlerinde tabanın belirleyiciliği fikrini yansıtır. Himmet etmek, emeğin toplumsallaşmasını esas alır.
2- İktidar Karşıtlığı: Alevilik ve Devletsiz Toplum Arayışı
Tarih boyunca Aleviler, Osmanlı’dan bugüne merkezi otoritenin asimilasyon, dışlama ve baskı politikalarına maruz kalmış; bu nedenle devlet karşıtı bir duruşu hem kültürel hem teolojik olarak içselleştirmişlerdir. Bu yönü ile Aleviliğin teolojik anlayışına özgürlük teolojisi demek hiç de abartı olmaz.
“Devlet, toplumu baskılayan bir aygıttır. Demokratik toplum, devletin daraltılmasıyla mümkün olur.”
Bu yönüyle Aleviliğin tarihsel pratiği, devletsiz yaşam arayışının güçlü bir kültürel örneğidir.
3- Kadın ve Doğa İlişkisi: Toplumsal ekoloji
Alevilikte kadına kutsal bir yer atfedilir. Ana erkli dönemlerin izleri, kadın-ana figürlerinde ve mitolojik anlatılarda halen canlıdır. Ayrıca doğa, kutsal sayılan ocaklar, dağlar ve sularla iç içe yaşanan bir varlıktır. Bu durum, ekolojik toplum ve kadın özgürlükçü sosyalizm anlayışıyla paralel ilerler. Özellikle birey toplum ve doğaya bütünlüklü bakmak, cümle can birbirinin varlık nedeni olduğu ilkesini esas almak, toprağı Hakkın görünür olduğu mekan olarak kabul etmek, Çar anasırda her birinin diğerinin varlık nedeni olduğunu içselleştirmek, yaşamı bu minvalde inşaa etmek aynı zamanda Alevi toplumsal ekolojisi anlamına geliyor.
“Kadın özgür değilse toplum da özgür değildir. Doğa tahrip edildikçe yaşam özgürleşemez.”
Her iki sistemde de doğaya saygı, kadının etkinliği ve toplumsal yaşamla bütünleşmiş bir etik anlayış ön plandadır.
4 – Rıza, Adalet ve Eşitlik: Demokratik toplum anlayışı
Alevilikte “rıza şehri” kavramı, adaletli, eşitlikçi ve gönüllülüğe dayalı bir toplum ütopyasıdır. Demokratik toplum sosyalizminin inşa etmeye çalıştığı yeni yaşam da rıza, karşılıklı saygı ve etik ilkeler üzerine kurulur. Bu noktada iki öğreti arasında etik-politik bir bağ kurmak mümkündür. Rızalık ilçesi bir konsensüs ilkesi iken ikrar verme ise politik tutum belirlemektir.
5- Barışın toplumsal dayanağı olarak Aleviler
Alevi toplumu, tarihsel olarak ezilmişliğe ve ayrımcılığa karşı duyarlılığı olan bir topluluktur. Bu bakımdan geçmişten günümüze kadar bütün hakikat ve özgürlükçü arayışlara ikrar vermiştir. Alevilerin sessiz kalması ya da İdris-i Bitlis üzerinden Kürt karşıtlığı yapmaları zamanı ve mekanı hesaba katmadan tarihi okumadır. İndirgemeci bir tarih mantığı sonuç itibari ile devletçi bir mantıktır.
6- Sonuç: Ortak Bir Toplum Projesi Mümkün mü?
Demokratik toplum sosyalizmi ile Alevilik inancı arasında güçlü yapısal, kültürel ve ahlaki paralellikler mevcuttur. Her ikisi de:
- Merkeziyetçiliğe karşıdır,
- Katılımcı-demokratik karar alma biçimlerini savunur,
- Kadın, doğa ve etik değerlere dayalı bir toplum inşa etmeye çalışır,
- Tarihsel olarak dışlanmış ve bastırılmış toplumsal grupların özgürlüğünü önceleyen bir anlaşa sahiptir.
- Bu yönleriyle, Aleviliğin toplumsal geleneği, demokratik toplum sosyalizminin yerel, kültürel ve tarihsel zeminini güçlendirecek bir ortaklık potansiyeli taşır.
