İnsanlık tarihine beşiklik eden bir coğrafya olan Suriye’de, 9’uncu yılına giren iç savaşta, medeniyetlerin ortak mirası olan tarihi mekanlar büyük yara aldı. Özellikle selefi güçler, koca bir tarihi yok ettiler
Uluslararası hegemonik güçlerin çatışma sahasına dönen Suriye’de, dünya mirası olan tarihi eserler bilinçli olarak hedef alınıyor. IŞİD, El Kaide ve benzeri örgütlerin tarihi bilinçli hedef alan saldırılarıyla Hıristiyan, Müslüman inanç merkezlerinin birçoğu kullanılamaz hale geldi. Yine Arap, Kürt, Ermeni, Süryani ve Suriye’de yaşayan halkların ortak tarihi kültürel hafızası yok edilmek istendi. Mezarlık, kilise, cami, tarihe beşiklik eden uygarlıkların mekanları bombalarla yok edildi, iş makinalarıyla talan edildi, kazmalarla yıkıldı. 1954 tarihli Lahey Sözleşmesi uyarınca kültürel ve tarihi yerlerin hedef alınması savaş suçu sayılıyor. Ancak, uluslararası güçler Türkiye ve desteklediği grupların yaptıklarını görmezden geliyor. UNESCO, “Hükümetler kültürel yerlerin hedef olmadığını anımsamalı” çağrısı yapmakla yetiniyor.
Dokuz yıllık felaket
BM, son 9 yılda Suriye ve dünya tarihi için ölçülemez değeri olan en az 300 kültürel alanın yok edildiğini belirtti. Tarihi eser kaçakçılığı da önemli bir sorun olarak ortaya çıktı. BBC, IŞİD ve El Nusra’nın sattığı tarihi eserlerden 500 bin dolardan 1 milyon dolara uzanan gelir elde ettiğini ortaya çıkarmıştı. Bu arada, Halep’te bulunan Emevi hanedanı tarafından 715 yılında, eski bir Bizans kilisesinin yerine kurulan Ümeyye Camisi minaresi tamamen yıkılırken, tarihi El Medine Çarşısı’nın neredeyse tümü çıkan yakında kül oldu. Halep’te Ermenilerin yoğun olarak yaşadığı Nor Küğ (Midan) mahallesinde bulunan Surp Kevork Ermeni Kilisesi ateşe verildi. 2015’te ise Halep’in Süleymaniye mahallesinde El Nusra saldırısı sonucu Katolik Kilisesi yıkıldı. Aynı şekilde Humus’ta dünyanın günümüze kadar korunmuş en önemli ortaçağ kalelerinden birisi olan Krak des Chevaliers (Şövalyeler Kalesi) de iç savaş sonucu ağır hasar gördü ve Asi nehri kenarındaki Apamea antik kenti, talan edildi.
Palmira ve diğerleri
“Çölün Gelini” adı ile anılan Palmira antik kentine yapılanlar bilinirken, Bel Tapınağı’nın duvarları tahrip edildi, Malula’daki kiliseler çeteler tarafından ateşe verildi. Jobar Sinagogu çatışmalarda tamamen yıkıldı. Binanın yıkımı ile birlikte binlerce dini, tarihi belge ve eser de yok oldu. Aynı şekilde İdlib’in El Qiniya ve El Xesaniye köylerindeki 33 kilise ile El Qiniya’da Meryem Ana ve Gower Geoss heykellerini yıkıldı.
Efrîn, Serêkaniye, Girê Spî
Serêkaniye ve Girê Spî’de savaş suçu işlenerek yok edilen ve tahrip edilen tarihi yapı ve mekanlardan bazıları ise şöyle: 2014’te Hasekê ve Til Temir’deki Süryanilere ait tarihi mekanlara saldıran IŞİD, 8. yüzyıldan kalma Süryani heykellerini yok etti. Til Hirmiz’de Süryanilerin en eski kiliselerinden biri olan Mar Bisho ateşe verildi. 2014 yılında yine IŞİD, Derazor’da Ermeni Soykırımı anısına inşa edilen kiliseyi yıktı. Çok sayıda tarihi eserin bulunduğu dünya mirası Til Xelef, ÖSO tarafından karargaha çevrildi. Çok sayıda tarihi eserin çıkarılarak tarihi eser kaçakçılarına satıldı. Mittina uygarlığının başkenti Serêkaniyê’de birçok tarihi eserin kaçırıldığı da bildirildi.
Efrîn talana uğradı
Türkiye ve çeşitli ÖSO gruplarının Efrîn’de tarihe ve doğaya yönelik işlediği suçlar ise her geçen gün ağırlaşıyor. Hurri medeniyetine evsahipliği yapan Efrîn’de 144 tarihi mekan bulunuyor. Mart 2018’te bunlardan en önemlisi olan Nebî Hûrî, önce uçaklarca bombalandı, ağır iş makineleri ile kazıldı ve tarihi eserlerle mozaikler büyük zarar gördü. ÖSO grupları ayrıca Neandertallere ait kemiklerin bulunduğu ve tarihi 100 bin yıl öncesine dayanan El-Dîdriyê mağarasında da kazı yaparak, tarihi eser kaçakçılığı yaptı.
M.Ö 1300’lere varan tarihi Eyn Dara Tapınağı’nın bombalanması ise büyük felakete yol açtı. Geçmişte Özerk Yönetim tarafından korunan Eyn Dara Tapınağı’nda da kazılar yapıldı ve tarihi eserler kaçırıldı. Tapınağın en önemli parçalarından biri olan Bazalt Aslan, çalınarak götürüldü. Cindirês ilçesinin güneyindeki tarihi höyük de ağır iş makineleri ile kazıldı ve höyüğün tepesinde askeri üs kuruldu. Yine Cindirês ilçesindeki tarihi Dêr Belût höyüğü, Raco’nun Elbîskê ve Tirmişa köyleri arasında bulunan tarihi Zira kalıntıları, Mabata ilçesindeki Avrazê höyüğü ve Ereb Şêxo, El-Dîdriyê, Zivingê, Ibêdan, Sewan, Qurbe, Stêr, Ên Hecerê (Eyn Hecer), Kefer Rûmê, Cûmkê, Sindiyangê, Durumiyê ve Meydankê’deki toplam 35 tarihi höyük talan edildi.
16 bin eser çalındı
Kuzey Doğu Suriye Özerk Yönetimi Arkeoloji Müdürlüğü Eşbaşkanı Hemîd Nasir, Türkiye destekli grupların Efrîn’de 16 bin tarihi eseri çaldığını ve bunların müzelere satıldığını tespit ettiklerini söyledi. Suriye Arkeologlar Heyeti Yöneticisi Dr. Mamûn Ebdilkerîm ise, tamamı Kuzey Suriye’de bulunan 8 tarihi alan içerisinde 40 tarihi mekanın bulunduğunu ve yok olma tehlikesi yaşadığını aktardı.
DIŞ HABERLER
