Reşkotan bölgesinde Reşkotilerden dinlediğimiz “Fermoyê Fıle ve Bavê Fexriyayê” öykülerini geçen hafta sizlerle paylaşmıştım. Bu hafta yine Mezelka mezrasında Cafer amcadan dinlediğimiz, aynı bölgede yaşanan ve ölümsüz dengbêjler Karapetê Xaço, Reso, Huseyno ve sonrasında yüzlerce dengbêjin sesinden farklı versiyonlarda söylenerek günümüze ulaşan Filîtê Quto stranının bize anlatılan ama çok da bilinmeyen öyküsünü anlatacağım.
Şimdiye kadar aktarılan ve benim de bildiğim oydu ki; Kervan sahibi Emê Mamê Etmanekî Musul’dan Bitlis’e doğru olan dönüş yolunda, Reşkotan bölgesindeki Badareş çeşmesinin başında konaklar. Bölgede bileği kuvvetli, feleğin çemberine çomak sokan Filîtê Quto Emê Mamê’den haraç almaya giderken, annesi Şemê gitmemesi için yalvar yakar olur ama Filît gitmekle kalmaz haraç yerine Emê Mamê’den bazınbelek silahını ister. Bir yiğidin silahını zorla almak büyük hakaret sayıldığından Emê Mamê vurup Fılit’i öldürür.
Fakat Reşkotan bölgesinde dinlediğimiz öyküde olaylar böyle gelişmiyordu ve anlatılanı paylaşıp, paylaşmama konusunda bir an ikilemde kaldım. Anlatıcı Cafer amca Filîtê Quto’nun akrabasıydı, olayı büyüklerinden dinlemişti yani anlatılan bu halkın hafızasıydı ve anlattığını hazır olan diğer Reşkotiler de doğruluyordu. Anlatıya göre;
Filîtê Quto’nun büyük abisi Heci Mistê Reşkoti aşiretinin lideri olup Bolınde köyünde ikamet etmektedir. Hecî Mistê adaletli ve sözünün eridir bu vesile ile sadece aşiretinde değil tüm bölgede sözü geçen, dediğine kıymet biçilen biridir. Bundandır ki bölgedeki husumetlerde barış heyetlerinin başını çeker.
Tam da o günler de Basorke köyündeki Ermeniler arasında bir kavga çıkar. Onlar da barışı sağlaması için Hecî Mistê’ye elçi gönderip ricada bulunurlar. Hecî Mistê hacca gittiğinden olası barış esnasında kesilecek hayvanın etini yiyemeyeceğinden, yerine kardeşi Filît’i gönderir.
Kavganın tarafları Filît’e karşı da saygıda kusur etmezler ve onun aracılığı ile barışırlar. Cemaatte hazır bulunanlar Filît’e Badareş çeşmesinin başında bir kervanın konakladığını, ellerindeki Şeşhane silahlarının altın ve gümüş sarmalı olduğunu söylerler. Filît de “Gidip bir bakayım ya silahımı birisiyle değiştiririm, ya da satın alırım” hesabıyla yanına da Basorke’den iki kişiyi alıp Badareş çeşmesine gider. Kervanın konakladığı yere daha ulaşmamışken kervancıların hayvanlarını otlatan on beş yaşlarındaki gence kervanın sahibinin kim olduğunu sorar. Genç kervan sahibi Emê Mamê’ye olan garazından “Allahsızın birisinindir” der. Filît bu laftan dolayı gence bir tokat atar. Kervandan ve Filît’i de tanımayan biri “vay sen bize zorbalık etmeye mi gelmişsin” deyip elindeki silahı ateşler ve Filît’i öldürür. Fılît’e refakat eden iki Ermeni Reşkoti köylerine kara haberi ulaştırır.
Hecî Mistê aşiretin erkeklerini toplar, yekten silaha sarılmamalarını, ola ki Filît yaşıyorsa kan akıtılmamasını tembihler. Badareş çeşmesine vardıklarında Filît’in cansız bedenini bulurlar. Yola çıkan kervana yetiştiklerinde, Hecî Mistê’nin sözüne riayet edip kadın ve çocuklara dokunmazlar ama Filît’in bir canına karşılık Emê Mamê de dahil kervandaki tüm erkekleri öldürürler.
