Hakkari, Siirt, Bingöl, Şırnak ve Van’a kadar olan bölgede maden şirketleri at koşturuyor. Siirt’te siyanürün de kullanıldığı Katar ortaklı Çinko İzabe Tesisi tamamlanırken, Hakkari’de ise maden işgali genişliyor
Yusuf Gürsucu / İstanbul
Siirt’te 2020 yılı Ocak ayında temeli atılan, 2021 yılı Mayıs ayında inşaatı başlayan ve Aralık sonunda AKP’li Cumhurbaşkanı R.T. Erdoğan tarafından açılışı yapılan ‘Çinko İzabe Tesisi’ başta Hakkari olmak üzere Şırnak ve Van’a uzanan bölgede çinko madenlerinden çıkarılacak olan cevheri işleyecek. Mayıs 2021’de Siirt Organize Sanayi Bölgesinde inşaatına başlanan tesiste ilk fazda yıllık 50 bin ton külçe çinko üretimi yapılacak. Ayrıca yılda 132 bin ton ‘Sülfürik Asit’ üretiminin yapılacağı tesis inşaatı ise geçtiğimiz Mart ayında başlamıştı.
Lineer Metal!
Uzun süredir Hakkari coğrafyasında süren çalışmaların sonucunda hayata geçirilmeye karar verilen fabrika yerinin önceleri Van ile Hakkari arasında bir yerde olacağı belirtiliyordu. Ancak üretim sahaları bakımından orta noktada olduğu belirtilen Siirt, fabrika için daha uygun bulundu. Lineer Metal Sanayi ve Ticaret A.Ş., AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılından bu yana endüstriyel kimyasal ürünlerinden poliüretan pazarında yer tutmaya başlayan Derkim Grup şirketlerine bağlı olarak 2019 yılında Katar ortaklığı ile kurulan şirketin fabrika inşaatı tamamlandı.
300 bin m2’lik gölet!
Şirketin WEB sitesinde, “Türkiye’nin başlıca oksitli çinko maden bölgelerinden birisi olan Hakkari bölgesi başta olmak üzere, Hakkari’den Malatya’ya kadar Güney Anadolu ve Doğu Anadolu bölgesi maden ocaklarından sağlanacak çinko minerali, zenginleştirme ve işleme amacıyla Siirt’e getirilerek entegre tesiste işlenip çinko külçeye dönüşecektir” ibaresi yer alıyor. Ayrıca tesisin su ihtiyacı için oluşturulacak 300 bin metrekarelik göletin, bölgenin ekolojisine önemli katkı sağlayacağı ve güzellik katacağı iddia edilirken, saklanan gerçek ise bölgedeki su kaynaklarının bu fabrikaya bağlanarak zehirli atık sularının bölgeye miras bırakılacağı gerçeğidir.
Sermaye-siyaset ortaklığı
AKP tarafından ‘süper teşvik’ desteği ve Katar’ın 1 milyar dolarlık ortaklığı ile inşası tamamlanan izabe tesisinin onursal başkanı dikkat çekici. AKP Genel Başkan Danışmanı ve Lineer şirketinin Onursal Başkanı Prof. Dr. Yasin Aktay, Katarlı yatırımcıların ortaklığıyla kurulan tesis için proje bedelinin 102 milyon dolar tutarında olduğunu belirtmiş ve yurt dışı seyahatlerinde yabancı yatırımcılarla bu projeleri görüşmeye devam ettiklerini belirtirken, sermaye-siyaset ilişkisindeki iç içeliğe önemli bir örnek teşkil ediyordu. Katar’ın 1 milyar dolarla ortak olduğu daha önce açıklanan proje bedelinin Aktay tarafından 102 milyon dolar olarak duyurulması ise büyük bir çelişkiyi ortaya çıkarıyor.
Hedef Hakkari ve Şırnak dağları
Hakkari’de ‘Türkiye Kurşun, Çinko Çalışma Grubu’ Vallik ve Bakanlıkların desteğiyle ‘çalıştaylar’ düzenliyor. Hakkari’de çinko madenlerinin MTA eliyle ortaya çıkarılması sonrası kurulan ‘Türkiye Kurşun, Çinko Çalışma Grubu’nun Başkanı Prof. Dr. Öztürk geçen yıl yapılan çalıştayda, Hakkari bölgesinin Türkiye’de kurşun ve çinko üretiminde ayrı bir yeri olduğunu söyleyerek, “Türkiye’de bugün yaklaşık 900 bin ton çinko üretimi var. Bunun 100 bin tonu buradan çıkıyor. Demek ki her 9 ton çinkonun 1 tonu Hakkari’den çıkıyor. Bu bölgedeki madenler diğer bölgelerdekine göre daha büyük gözüküyor. Bunların devamlılıkları çok daha uzun. Hakkari’den Şırnak’a kadar yaklaşık 110 kilometre atlaya atlaya devam eden yataklar görüyoruz” ifadesini kullanmıştı.
‘Pırıl pırıl atmosfer’
2019 yılı daha tesis ortada yokken konuşan Prof. Öztürk, “Bu cevherleri bu bölgede kurulacak bir izabe tesisinde işleyip metal haline dönüştürebilir miyiz, tabii ki bu mümkün. Bu bölgedeki cevherleri biz uluslararası camiada tanıttık. Burayı 15 yıldır araştırıyoruz. Çok özel bir bölge burası. Yüksek dağlarda pırıl pırıl atmosferde keşfedilmeyi bekleyen bir coğrafya var. Zap Suyu kenarında buradaki şirketin kurduğu laboratuvar var. Kurşun ve çinkonun ölçümlerini yapıyorlar. Bu, burası için bir hayaldir aslında. Buradaki madenlerin ve madenciliğin son durumu ile ilgili tespitlerimizi raporlayacağız” sözleri bölgeye dair uzun yıllardır yerli-yabancı sermaye tarafından abluka altına alındığını gösteriyor.
Fizibilite raporu
Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Hakkari’nin farklı noktalarındaki maden yatakları ile mevcut madenlerin potansiyelinin detaylı araştırılması ve çıkarılan madenlerden daha fazla katma değer elde etmek için, “Maden Zenginleştirmesine Yönelik Altyapı İnceleme Fizibilite Projesi” hazırlandığını açıklamıştı. Daha sonra hazırlanan ve Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (DAKA) tarafından duyurulan,’ Maden Zenginleştirilmesine Yönelik Teknoloji Kullanım Altyapısının İncelenmesi Fizibilite Raporu’ toplantısı düzenlenirken yapılan açıklamalar dikkat çekiyor.
Potansiyel takipçisi DAKA
2020 yılı Mart ayında açıklanan Fizibilite raporundan bilgiler aktaran DAKA, “Hakkari-Şırnak bölgesi, Türkiye’nin en büyük çinko-kurşun provensi (aynı türden birden fazla yatak) ve 100 milyon ton düzeyinde kurşun-çinko potansiyeli içermektedir. Bölgedeki yataklardan üretilecek cevher yılda 1 milyon tona kadar çıkabilecek ve bu en az 2 fabrikayı besleyebilecektir” diye belirtiyordu.
—
Son yapılan çalıştay
13 Haziran 2022 günü Hakkari’de yeni bir ‘Madencilik Çalıştayı” gerçekleştirildi. Hakkari Valisi ve Belediye kayyumu olan İdris Akbıyık, Hakkari Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı, (DAKA) Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü ile Doğu Anadolu Madenciler Derneği’nin iş birliğiyle gerçekleştirilen Çalıştayda, kentte yapılan madencilik faaliyetleri ele alında. Akbıyık, Hakkari’de kurşun, çinkonun yanı sıra asfaltit ve altın gibi değerli madenlerin de bulunduğunu iddia etti.
‘Hakkari açık ara lider’
Akbıyık konuşmasının devamında, “Şu anda ilimizde güvenlik gerekçesiyle kapalı madenimiz hemen hemen yok gibi. Yüzde 99’unu açtık. Belli bir kontrol çerçevesinde kademeli olarak açtık. Bundan sonra rezerv tespitinin yapılması gerekiyor. Hedefimiz 2023’te Yüksekova Organize Sanayi Bölgesi’nde kazmanın vurulması ve fabrikaların gelmesi” diye belirtti. Türkiye Kurşun Çinko Çalışma Grubu Başkanı Prof. Dr. Hüseyin Öztürk ise kentin çinko üretiminde 300 bin ton ile açık ara lider durumda olduğuna dikkati çekerek, Çalıştay kapsamında maden sahalarında incelemelerde bulunacaklarını söyledi.
—
Dağlar, sular ormanlar yok ediliyor
Hakkari coğrafyası maden ocakları ve arama çalışmaları ile işgal edilmiş durumda. Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) raporuna dahi ihtiyaç duymayan şirketler bölgede doğayı ve canlı yaşamı katletmeeyi sürdürüyor. Ormanları ve endemik tür ve diğer bitki örtüsünü yok eden, hava ve suyu kirleten madencilik faaliyetleriyle bölgedeki birçok canlı türü olumsuz etkilenirken tarım ve hayvancılık ise bitme noktasına gelmiş durumda. Diğer yandan Hakkari’deki Cilo Dağları’nın eteklerinde ‘Büyük Vadi Buzulu’nun, son 31 yılda yüzde 48 eridiği tespit edilirken, en büyük erime ise son 10 yılda yaşandı.
2 yıl da 13 bin 822 hektar!
Hakkari için hazırlanan MTA raporlarında; krom, kurşun, çinko, bakır, titanyum, altın vd. madenler bulunduğu belirtiliyor. Hakkari’de 2020 Ağustos ayında 7 bin 186 hektar, geçen yıl Haziran’da 1817 hektar, bu yıl Mart ayında 1993,50 hektar, geçtiğimiz günlerde ise 2 bin 826 hektar doğal alan maden şirketlerine ihale edildi. Son yapılan ihalelerdeki toplam 13 bin 822 hektar yani 138 bin 220 dekar doğal alan sermayeye peşkeş çekilirken, daha önce ihaleleri yapılmış çalışan veya bazı şirketlerin elinde bulunan lisanslarla Hakkari coğrafyası parça parça yok ediliyor.
Ağır metaller suya toprağa karışıyor
Kurşun, çinko, bakır, altın, krom gibi madenler zehirli ağır metalleri ortaya çıkardığı biliniyor. Ağır metallerin sebep olduğu çevre kirliliği su, hava ve doğrudan toprak kirliliğine yol açan madencilik çalışmaları sonucu toprağa karışmaktadır. Sonuçta ağır metaller, kontamine olmuş topraklarda yapılan bitkisel üretimlerin ve meraların da kirlenmesi ile gıda zincirine dahil olmakta, tüm canlı sistemleri ve insan sağlığını da olumsuz olarak etkilemektedir. Toprak ve su kirliliğine sebep olan başlıca ağır metaller arasında kursun (Pb), civa (Hg), arsenik (As), çinko (Zn), bakır (Cu), krom (Cr) kadmiyum (Cd) ve altın (AU) gibi maden çıktıları bulunmaktadır.
Siyanürlü yıkım projesi
Çalışamada, “Sfalerit genel olarak, ksantat tip bir kolektörle yüzmez (çinko ksantatın çözünürlüğü oldukça yüksektir), fakat pülpte bulunan Pb2+ ve Cu2+ iyonları çinkoyu aktifleştirerek yüzmesini sağlayabilir. Bunu önlemek için çinko minerallerini bastırmak amacıyla siyanürler (NaCN veya KCN) ve ZnSO4 kullanılmaktadır (Uysal, 2011). Siirt’te inşası biten tesisin ‘cevher zenginleştirme’ tesisinde siyanür kullanılacağını belirtmek gerekir. Siyanür Siirt’te yaşamı zehirlerken, maden sahaları ise Siirt, Şırnak ve Hakkari’nin o güzelim doğasını yerle bir edecek. Bölge halkının en büyük sorınlarından biri olan işsizlik ve yoksuluğun üzerine inşa edilmeye çalışılan yıkıp projesinin bölge halkına hiçbir yararı olmayacağı gibi bölge halkının da yıkımına yol açacak.
