Irak’ta seçimlere doğru: A’dan Z’ye Şiiler, Kürtler, Sünniler

• Kerkük, Kürdistan Bölgesi sınırları içerisinde olmayan, Irak’ın 140. Madde kapsamındaki bölge sınırları içerisindeki kentlerden biri. 140. Madde derken demografik yapısı, Saddam’ın soykırım saldırıları ile değiştirilmiş Kürt kentlerinden söz ediyoruz
• İslami partiler, Kürdistani mücadeleden oldukça uzak, selefi doktrinlerin etkisi altında varlıklarını sürdürüyor. Başta Hakan Fidan olmak üzere AKP iktidarıyla yakın ilişkileri olan bu fraksiyonlar ne küçülüyor ne de büyüyor
• YNK, Kürt Hareketi’nin Rojava Devrimi ve mücadelesinin geldiği son aşamanın etkisi ile ulusal birliğe ve çıkarlara daha yakın duruyor. Son iki seçimdir propagandası bunun üzerine şekilleniyor

Mervan Özdemir

Irak’ın 11 Kasım 2025 tarihinde 19 vilayetiyle parlamento seçimlerini gerçekleştirmesi bekleniyor. Fiili olarak üçe bölünen Irak’ta gözler hangi etnik veya mezhebi gücün ne kadar oy alacağında değil, tarafların kendi aralarındaki yarışta ne kadar oy alacağına çevrilmiş durumda. Kürtlerin ulusal bir tutum alıp almayacakları ve Irak’la yaşadıkları sorunun ne olacağı sorusunun turnusol kâğıdı görevini ise yine Kerkük üstleniyor.

2025 yılı içerisinde Halepçe’nin yasal vilayet statüsü kazanmasıyla birlikte Irak’ın resmi vilayet sayısı 19’a yükselmiş oldu. Ancak bu karar seçimlere bir yıldan daha az bir süre kala alındığından Halepçe bu seçimlere vilayet statüsü ile değil, eski statüsüyle, yani Süleymaniye’nin bir ilçesi olarak dahil olacak.

Irak’taki 19 vilayetin etnik ve mezhepsel dağılımı nasıl?

Halepçe’nin özgün durumunu bir tarafa bırakacak olursak 19 vilayetin 4’ü Kürdistan Bölgesi statüsü sınırları içerisinde yer alıyor. Geriye kalan 15 vilayetten 10’u Şiilerin, 4’ü Sünnilerin kontrolünde. Kerkük, tartışmalı bölge sınırları içerisindeki tek Kürt yoğunluklu kenti.

Kürdistan Bölgesi sınırlarına dahil olan vilayetler

1. Hewlêr
2. Süleymaniye
3. Duhok
4. Halepçe

Yönetimin Şii ağırlıklı olduğu vilayetler

1. Bağdat (karma ama yönetimde Şii ağırlığı)
2. Basra
3. Necef
4. Kerbela
5. Meysan
6. Zi Kar (Nasıriye)
7. Diwaniye
8. Babil
9. Vasit veya Kut
10. Müsenna (Semave)

Yönetimin Sünni ağırlıklı olduğu kentler

1. Musul (Ninova)
2. Anbar
3. Selahaddin (Tikrit)
4. Diyala (Sünni etki güçlü)

Tartışmalı bölgeler ve Kerkük

Dikkat edilirse 19 vilayetli Irak’ta 18 vilayetin mezhepsel-etnik veya siyasi kimliğine değindik. Geriye kalan kent ise Kerkük oluyor. Kerkük, Kürdistan Bölgesi sınırları içerisinde olmayan, Irak’ın 140. Madde kapsamındaki bölge sınırları içerisindeki kentlerden biri. 140. Madde derken demografik yapısı, Saddam’ın soykırım saldırıları ile değiştirilmiş Kürt kentlerinden söz ediyoruz. Bu madde, ilgili kentlerin gerçek statüsünü ve kaderini bir referandumla belirlemeyi hedefler. Göçertilen Kürtlerin geri dönüşü, gasp edilen arazilerin iadesi, yerleşimcilerin eski topraklarına geri gönderilmesi, maddi tazmin vb. birçok konuyu kapsar. Bu madde kapsamına Musul, Selahaddin ve Diyala kentlerinin bazı bölgeleri de dahildir. Ancak 2005’ten bu yana maddenin gereklilikleri hayata geçirilmiş değil.

2017’ye kadar Kürtlerin yönetiminde olan ve Kürt güçlerince savunulan Kerkük ve ilgili madde kapsamındaki diğer alanlar, Kürdistan Bölgesi bağımsızlık referandumuyla birlikte Bağdat merkezi hükümetince işgal edildi. Kürt güçleri kenti terk etti, yönetim Bağdat’tan atanan bir valiye devredildi. 2023 yerel seçimlerinde YNK’nin birinci parti olmasıyla birlikte yönetim yeniden Kürtlerin eline geçti.

Kürdistan Bölgesi’nde hangi partiler yarışıyor?

Kürdistan Bölgesi, resmi statüsünü aldığı 2005 yılından bu yana iki iktidar partisinin etkisi altında. Bu süre zarfında Goran Hareketi gibi Bölge’nin kimi muhalefet deneyimleri olsa da deneyimlerin sonuçları pek de iç açıcı olmadı. Goran ile şekillenen muhalefetten geriye birbiriyle çatışan iki küçük grup kaldı. Goran, 2024 Kürdistan Bölgesi parlamento seçimlerinde yalnızca bir kürsü alabildi. Irak seçimlerine katılamayacak kadar eridi. Günceldeki yeni yetme muhalefet grupları da halka güven vermiyor. Temel amaçları alternatif olmaktan ziyade iktidardan pay kapmak. Seçimlerde birer ikişer parlamenter kazanacak düzeyde varlık gösterebiliyorlar. Varlık gösterebilme süreleri saman alevi misali.

İslami partiler, Kürdistani mücadeleden oldukça uzak, selefi doktrinlerin etkisi altında varlıklarını sürdürüyor. Başta Hakan Fidan olmak üzere AKP iktidarıyla yakın ilişkileri olan bu fraksiyonlar ne küçülüyor ne de büyüyor. Standart tabanlarını korumaya devam ediyor.

Seçim yarışı, irili ufaklı partileri bir tarafa bırakacak olursak, iki ezeli rakip olan KDP ve YNK arasında cereyan ediyor.

Tutum Hareketi: Goran’ın popülerliği seven eski dönem sözcülerinden Ali Heme Salih liderliğinde seçime giriyor. 2024 Kürdistan Bölgesi parlamento seçimlerinde 4 kürsü kazandı. Bu isimle Irak seçimlerine ilk kez giriyor. KDP ve YNK’ye muhalif görünse de Süleymaniye merkezli çalışma yoğunluğu, “amaç YNK’nin oylarını bölmek” eleştirilerine zemin sunuyor.

Halk Cephesi: YNK’den kovulan Lahur Şeyh Cengi’nin liderliğinde kuruldu. 2024 seçimlerinde 1 kürsü kazandı. Geçtiğimiz aylarda Bafil Talabani’ye yönelik darbe hazırlığı içerisindeyken büyük bir operasyonla yakalandı. Varlık gösterebilmeleri pek olası gözükmüyor.

Yeni Nesil: Son iki seçimdir varlık gösterse de YNK ve KDP’ye alternatif olma iddiasından uzak. 2024 Kürdistan Bölgesi parlamento seçimlerinde 15 kürsü aldı. Lideri Şaswar Abdulwahid, yolsuzluk iddiaları ile geçtiğimiz aylarda tutuklandı. Parti seçimlere lidersiz giriyor. Ancak sancağı da bırakmış değiller. Tutum Hareketi’ne olduğu gibi Yeni Nesil Hareketi’ne de “KDP’ye değil YNK’ye muhalif” eleştirileri sık sık yapılıyor. Süleymaniye merkezli olması, Behdinan’da YNK’ye alternatif olarak onlara alan açılması eleştirilen konuların başında.

Yêkgirtû ve Komele gibi İslami gruplar ise pek de değişiklik göstermeyen oy oranları ile varlıklarını sürdürüyor.

Şiiler seçimlere nasıl hazırlanıyor, Sadr’ın boykot kararı ne anlama geliyor?

Şiilerin tüm fraksiyonları Irak’ta dini mercii Ali Sistani’yi ortak otorite kabul etse de siyasette iki ana kutba bölünüyorlar. Sadr Hareketi ve Şii Koordinasyon Çerçevesi.

Sadr Hareketi, adını şu anki liderleri Mukteda es-Sadr’ın babası Muhammed Sadık es-Sadr’dan alıyor. Baba Muhammed Sadık, Saddam Hüseyin rejimine açıkça karşı çıkan az sayıdaki Şii din adamlarından biriydi. 1999 yılında Saddam rejiminin bir suikast saldırısında öldürüldü. Sadr Hareketi, adını 2024 yılında Şii Ulusal Hareketi olarak değiştirdi.

“Şii Koordinasyon Çerçevesi” ise çeşitli fraksiyonların bir araya gelerek oluşturduğu ittifakın adı. 2021 yılında gerçekleşen parlamento seçimleri sonrası Sadr Hareketi dışında kalan Şii fraksiyonlar bu ittifakı oluşturdu.

Koordinasyon Çerçevesi’nin öne çıkan bileşenleri

2021 yılı seçimlerinde galip parti açık arayla Sadr Hareketi olmuştu. Tek başına 73 kürsü kazanmıştı. Şiilerin diğer bloğunda, yani Koordinasyon Çerçevesi’nde yer alan fraksiyonların toplam kürsü sayısı 65’te kalmıştı.

Sadr, 329 kürsülü Irak Parlamentosu’nda %50+1 sayısına (165 üye) ulaşamadığı için hükümeti kuramadı. Şii Koordinasyon Çerçevesi hükümetin kurulacağı tüm oturumları boykot ederek bunu sağladı. Sadr, işi daha fazla uzatmadan parlamento ve tüm siyasi süreçten çekildiğini duyurdu. Sessiz bir gidiş değildi: Devletin yargı, yasama ve yürütme organlarını bir süre felç eden protesto gösterileri sonrası… Hükümeti kurma yetkisi bu şekilde Koordinasyon Çerçevesi’ne geçti ve şu an görev süresi devam eden hükümet bir yıl gecikmeli bir şekilde kurulmuş oldu.

Şii Koordinasyon Çerçevesi, mevcut Başbakan Muhammed Sudani’nin kurduğu İmar ve Kalkınma İttifakı ile daha da farklılaşan birçok partili-çok ittifaklı bir yapı ile seçimlere giriyor. Ancak ittifakın tek bir listesi yok. Her fraksiyon ayrı ayrı listelerle seçimlere giriyor. Tek avantajları Sadr’ın seçimleri boykot edecek olması.

Sadr, Irak siyasetinde herhangi bir değişikliğin olmadığını ifade ederek bu seçimler için de boykot kararı açıkladı. 2021 seçimlerine katılım oranı %43’lerde kalmıştı. Sadr’ın bu boykotu, seçimlere katılım oranlarını %30’lara çekecek ve seçim meşrutiyetini önemli oranda zedeleyecek.

Sünniler seçimlere nasıl hazırlanıyor?

Sünniler Musul, Selahaddin, Diyala, Anbar kentlerinde nüfusun çoğunluğunu ellerinde bulunduruyor ve siyaseten de bu bölgelerde hakimiyet kuruyorlar. Bağdat’ta da Şiilerden sonra önemli bir nüfusa sahipler. Kerkük’te de hem yerel hem de genel seçimlerde Kürtlerden sonra en yüksek oyu alma potansiyeli taşıyorlar.

Takaddum Partisi, Irak’ın en güçlü Sünni partisi olarak hemen hemen her bölgede kendi listesiyle seçimlere hazırlanıyor. Kritik kimi alanlarda faklı ittifaklar geliştirmeleri olasılık dahilinde olsa da kendi imzasını taşımaya özen gösteriyor.

Azim ve Siyade ise güçlü olduğu bölgelerde kendi imzası ile kritik bölgelerde ise ittifaklarla seçimlere giriyor. Birleşik Sünni Liderlik Koalisyonu, kritik alanlar için (Örneğin Bağdat) Sünni oyların bölünmesini engellemeyi hedefliyor. Takaddum haricindeki tüm Sünni partiler, kritik bölgelerde bu koalisyona dahildir. Lider Mahmud Meşhedani, Irak Parlamento Başkanlığı görevini sürdürüyor. Parlamentoya bağımsız seçilen Sünni siyasetçilerden olsa da bu gücünü kurduğu koalisyonla yeni bir forma kavuşturmayı hedefliyor.

Merak Edilenler

Irak seçim sistemi

 Seçimlerin Kürdistan Bölgesi için önemi ve parlamenter sayısı

Kürdistan Bölgesi’nin Irak parlamento seçimlerindeki toplam kürsü sayısı 46. Kürdistan Bölgesi’nde Kürt partileri dışında oy potansiyeli bulunan farklı bir bileşen partisi bulunmuyor. Yani Kürt partileri burada sadece kendi aralarında yarışıyor.

Yoğun olarak KDP ve YNK’den seçilen parlamenterler, kendi programları dahilinde Irak’ta Kürdistan Bölgesi’ni temsil ediyor. Orada Bağdat-Hewlêr arasında bir köprü rolü görüyor, sorunları görüşüyor, Bölge çıkarlarını muhafaza etmeyi amaçlıyorlar. Sorun Kürtler için Kürdistan Bölgesi’ndeki 46 kürsü değil, 140. Madde kapsamındaki Kürt temsiliyet oranının belirlenmesinde.

Tartışmalı bölgelerdeki önem ve durum

Kürdistan Bölgesi’nin yanı sıra 140. Madde kapsamına giren Kerkük, Musul, Diyala ve Selahaddin kentlerinde yoğun bir Kürt nüfusu yaşıyor. 34 kürsüsü bulunan Musul’da Kürt nüfusu yüzde 30’ların üzerinde. Kerkük’te yüzde 50’yi aşıyor. Selahaddin ve Diyala kentlerinde de yüzde 20 ila 30 civarlarında.

Kürt partilerinin temel çıkmazı da bu bölgelerde yaşanıyor. Kürt kamuoyu, 46 olan kürsü sayılarına bu alanlardan da ne kadar kürsü eklenirse o kadar iyi olacağına inanıyor. Ancak özellikle KDP’nin tek yanlı politikaları Kürtlerin Kürdistan Bölgesi sınırları dışındaki bu kritik bölgelerde ortak bir tutum sağlamasının önüne geçiyor. Bu bölgelerde KDP, YNK ve İslami hareketlerin tümü ayrı ayrı listelerle seçimlere girecek. Bu da daha önceleri yaşandığı gibi onbinlerce Kürt oyunun bir kez daha boşa gitmesine neden olacak. Yeni Nesil Hareketi, 2023 Irak yerel seçimlerinde Kerkük’te “inadına” tek başına girince hiçbir kürsü kazanamamış ve tek başına onbinlerce oyun heba olmasına neden olmuştu.

YNK, Kürt Hareketi’nin Rojava Devrimi ve mücadelesinin geldiği son aşamanın etkisi ile ulusal birliğe ve çıkarlara daha yatkın duruyor. Son iki seçimdir propagandası bunun üzerine şekilleniyor. Kerkük’te bir ortak listede buluşmayı istese de KDP buna ne Kerkük yerel seçimlerinde ne de bu seçimlerde sıcak yaklaştı. YNK’ye karşı Türkmen Cephesi ve Sünni Arap partileri ile ittifak yapmayı çıkarlarına daha uygun buldu.

Ezcümle…

Irak’ta neredeyse tüm seçimler sembolik anlam taşımış ve halkın sorunlarına sorunlar eklemiş görünüyor. Katılım oranlarının her seçim daha da gerilemesi tek başına bunu kanıtlamaya yetiyor.

11 Kasım’daki seçimler, Ortadoğu’da savaşın derinleştiği ve yeni bir dünya sisteminin hayata geçirilmeye çalışıldığı bir ortamda gerçekleşecek. ABD, seçimlerin yapılmamasını Tom Barrack’ın ağzından bir “müdahale gerekçesi” sayabileceklerinin mesajını verdi. İran, “son kalesi” Irak’la; Türkiye ise Hewlêr-Bağdat arasında mekik dokumaya, Kerkük’teki Türkmen Cephesi ile yakından ilgilenmeye devam ediyor. ABD ve İsrail’in gündemi de İran destekli Haşdi Şabi güçleri.

Sonuçlar ne olursa olsun Irak ilerleyen süreçlerde kendisini bekleyen “sürprizlerden” kaçamayacak gibi görünüyor. Çember de vakit de gittikçe daralıyor. Tehdit ve tehlikelerin önüne geçmek için yürekli bir demokratik çıkışa ihtiyaç var. Onu da ara ki bulasın…