Düşünceleri kilise duvarlarını aşan, ataerkiye meydan okumaktan çekinmeyen bir rahibe. Juana Ines de la Cruz, kiliseye eleştirilerini gizlemeyen yaklaşımı ve yazdığı ‘Aptal Erkekler’ şiiri ile 1650’lerde erkek egemenliğine karşı çıkarak tarihteki yerini aldı
Çağının çizgisi dışındaki kadınlardan Juana Inés de la Cruz 12 Kasım 1648’de Meksika’daki San Miguel Nepantla’da dünyaya gelir. İspanya’nın sömürgesi altında olan baskıcı bir toplumda evlilik dışı bir çocuk olarak dünyaya gelen Juana, okumayı 3 yaşındayken büyükbabasının kitapları arasında öğrenir. İlk şiirini 8 yaşındayken kaleme alır, bu şiir ‘loa’ isimli türde, ayinlerde okunan dinsel konulu bir şiirdir. Gazete Karınca’da yer alan habere göre, 9 yaşında büyükbabasını kaybeden Juana, annesi biriyle evlenince teyzesinin yanına gönderilir. Burada Yunanca ve Latince eğitim alan Juana sanattan bilime, teolojiden edebiyata pek çok konuya ilgi duymaya başlar. Ayrıca Meksika’nın bazı bölgelerinde etkili olan Aztek dilini de öğrenir ve bu dilde de yazar.
Sınırları zorlar
Juana, üniversiteye sadece erkeklerin alındığı, cinsiyet eşitsizliğinin had safhada olduğu bir dönemde yaşamaktadır. Ama o yine de sınırları zorlar, üniversitede okumak için erkek kılığına girmeyi düşünür lakin gerçekten hayata geçirmek istediği bu fikri annesi tarafından kabul edilmeyince rafa kalkar. Fakat Juana’nın eğitime duyduğu ilgi ve bu konudaki çalışkanlığı bir şekilde İspanya Genel Valisinin eşi Vicereine Leonor Carreto’nun dikkatini çeker. Ve Juana çalışmak için Carreto’nun yanına alınır. Bu iş Juana’ya normal şartlarda kadınlara yasak olan kütüphanenin kapılarını açar. Juana burada yeni ve eski birçok kitabı okur aynı zamanda yazmak için de vakti olur. Juana 17 yaşındayken, Meksika Üniversitesi’nin 40 üyesi tarafından matematik, felsefe, edebiyat ve tarih gibi konularda sınava tabi tutulur ve kaynaklara göre akademisyenler Juana’nın bir nevi deha olduğunu söyler. Fakat malesef ki yaşadığı dönemde kadınlar için yaşam yolunda iki seçenek vardır: Evlilik ya da rahibelik. Çalışmalarına devam etmek isteyen Juana, ikinci seçeneği tercih ederek rahibe olmaya karar verir. Şiirlerinin yanı sıra tiyatro oyunları da yazmaya başlayan Juana’nın dili yer yer hiciv yer yer ise övgü doludur. Juana’nın dini alanda yazdığı eserleri Mexico City, Puebla ve Oaxaca katedrallerinde söylenecek şekilde bestelenir. Juana burada yaklaşık 4 bin kitaptan oluşan bir kütüphane kurar, pek çok edebiyatçı, sanatçı ve aydın kendisini destekler.
‘Aptal Erkekler’
Kadınlara yönelik baskıyı hem pratikteki davranışlarında hem de yazdığı eserlerde sık sık eleştiren Juana, “Aptal Erkekler” isimli şiirinde, erkeklerin kendilerini kadınlardan “yüce” görmesini sertçe eleştirir. Juana, bir rahibe için olağandışı eserler kaleme alır, eril zihniyetin tahakkümünün dinden arındırılması gerektiğini savunur. Juana itirazını güç bir dille ifade eder. 1690 yılında Cizvit papazı Antonio de Vieira’nın verdiği vaazı eleştirince, kilise yetkililerinin Juana’yı baskılamak için kolladığı fırsat doğar. Meksika Puebla Piskoposu, Juana’ya bu eleştirinin çok ağır olduğunu belirten bir mektup yazar. Piskopos mektubunda ayrıca şunu da salık (!) verir: “Bu konular yerine dini çalışmalara odaklan.”
İlk manifesto
Juana bu mektuba, söylediklerinden geri adım atmadan yanıt verir. Tüm kadınların her türlü bilgiye erişim hakkı olduğunu vurgulayan Juana, “Akşam yemeği hazırlarken mükemmel derecede iyi bir felsefe yapabilir” ifadelerini kullanır. Juana’nın yanıt mektubu yıllar sonra kadınların eğitim hakkını savunan ilk manifesto olarak değerlendirilerek selamlanır. Piskopos, ardından da “Sor Filotea de la Cruz” takma adıyla Juana’dan izin almadan onun eleştirisini yayımlar. Juana’nın geri adım atmaması ve savunmasına devam etmesine sinirlenen yetkililer, Juana’nın kitaplarının yanı sıra tüm müzikal ve bilimsel enstrümanlarını satmasını ister. Kütüphanesinin büyük bir kısmı satılır, kendisine bazı cezalar verilir. Son yıllarını sadece yazarak geçiren Juana, rahibeler arasında başlayan veba salgını nedeniyle 17 Nisan 1695’de yaşamını yitirir. Juana, feminizm araştırmalarının artması ve genişlemesi sonucu 20. yüzyılın sonlarında, yeni dünyanın ilk feministlerinden biri olarak gösterilir. Sor Juana’ya dair en kapsamlı eser Meksikalı şair Octavio Paz tarafından hazırlanır. Juana anısına ortaya çıkarılan eserleri, feminist değerlendirmeler, film ve diziler de takip eder.
KADIN SERVİSİ
