Kürdistan Bölgesi’ndeki seçim sisteminde bağımsız adaylar iki farklı şekilde yarışıyor. Birincisi bileşen halklar veya inançlar adına yarışan adaylar. Bu adaylar, herhangi bir partiye mensup olmamakla birlikte genel bağımsız adaylardan da farklı bir statüye sahiptir
Mervan Özdemir
Kürdistan Bölgesi’nin 20 Ekim’de gerçekleşmesi beklenen parlamento seçimleri, aday listelerinin açıklanması ve bununla birlikte propaganda sürecinin başlamasıyla birlikte tartışmalar daha da alevlendi. Partiler, tüm güçlerini bu kritik süreçte daha çok parlamento kürsüsü elde etmek için sıvamış durumda.
24 Ekim’i 25 Ekim’e bağlayan gece, Irak Yüksek Seçim Komisyonu, resmen propaganda sürecini başlattı. YNK’nin önceden hazırlıklı olduğu, yayınlanan Bafil Talabani videosu ve Kubat Talabani’de merkezileşen, ‘iktidarınızı bitireceğiz’ sloganıyla anlaşılıyor. YNK’nin propaganda sürecini bu iki etkili çıkışla başlatması ve gündeme oturması oldukça ses getirdi.
Elbette propagandalar, adaysız olmaz! Yüksek Seçim Komisyonu, aynı gün aday listelerini de açıkladı. Aday listeleri, seçime dair partilerin nasıl bir profile sahip olduğunun birçok ipuçlarını veriyor. Kadınların neredeyse görmezden gelindiği listeler, buram buram erkek egemen zihniyet kokuyor.
Irak Yüksek Seçim Komisyonu, dijital web sitesinde aday listesinin PDF formatını paylaştı. Bizler de 36 sayfa uzunluğunda olan listenin çıktısını alarak incelemeye koyulduk. Kürdistan Bölgesi’nin resmi Kürtçe alfabesi ile Irak merkezi hükümetinin Arapça alfabesi arasında bazı farklılıklar olduğu için okumakta zorlansak da sağlıklı bir şekilde sonuçlandırdığımıza inandığımız bir çalışmayla karşınızdayız.
Yayınlanan listede Hewlêr, Süleymaniye, Halepçe ve Duhok olmak üzere 4 seçim bölgesinde toplam 1191 aday yarışacak.
Aday sayısı
1191 adayın 4 seçim bölgesine göre dağılımları şöyle:
- Hewlêr: 395
- Süleymaniye: 516
- Duhok: 226
- Halepçe 54
Kentlerin parlamenter sayısı ve kota
Yukarıdaki adaylar, Hewlêr’de 34, Süleymaniye’de 38, Duhok’ta 25 ve son olarak Halepçe’de 3 parlamento kürsüsü için yarışacak. Toplamda 100 olan parlamento kürsülerinden 5’inin bileşen kotasına ayrıldığı unutulmamalı. Bileşenlerin kentlere göre ayrılan kürsü hakları şöyle:
- Hewlêr: 2
- Süleymaniye: 2
- Duhok: 1
Kadın adaylar
Listeye baktığımızda 1191 adaydan sadece 368 kadın olduğu gözümüzden kaçmıyor. Bu, kadın adayların toplam aday içindeki oranının yüzde 30 olduğunu gösteriyor.
Kadın aday oran ve sayılarının 4 seçim bölgesine dağılımı ise şu şekildedir:
- Hewlêr: 395 aday içerisinde kadın aday sayısı 118 (%29,9)
- Süleymaniye: 516 aday içerisinde kadın aday sayısı 162 (%31.04)
- Duhok: 226 aday içerisinde kadın aday sayısı 66 (%29.2)
- Halepçe: 54 aday içerisinde kadın aday sayısı 22 (40.7)
Yukarıdaki tablo, bizlere kadın aday oranlarının oldukça düşük olduğunu gösteriyor. Kürdistan Yurtseverler Birliği’nin (YNK) etkili olduğu Süleymaniye ve Halepçe’de bu oran Kürdistan Demokrat Parti’nin (KDP) etkili olduğu Duhok ve Hewlêr’e göre daha yüksek. Ancak her dört seçim bölgesinde de kadın aday sayısının erkek aday sayısının gölgesi altında kaldığı görülüyor. Özellikle KDP’nin feodal ilişkiler üzerinde varlığını sürdürmeye çalıştığı Duhok’ta bu oran çok daha düşük. Duhok, tam anlamıyla KDP’nin ‘erkek’ adaylara armağan ettiği bir kent oluyor.
Bağımsız adaylar
1-Bileşen kotası için yarışan bağımsızlar
Kürdistan Bölgesi’ndeki seçim sisteminde bağımsız adaylar iki farklı şekilde yarışıyor. Birincisi bileşen halklar veya inançlar adına yarışan adaylar. Bu adaylar, herhangi bir partiye mensup olmamakla birlikte genel bağımsız adaylardan da farklı bir statüye sahiptir. Bu adaylar, kendileri için ayrılan 5 bileşen kürsüsü için kendi aralarında yarışıyor. Her kentte bu statüdeki bağımsız adaylar, en fazla oyu alarak bileşenler için ayrılan kürsüyü hak kazanmaya çalışacak.
Bileşen bağımsız adayların bölgelere göre dağılımı şöyle:
Hewlêr’de bağımsız Türkmen aday sayısı 17, Mesihi 7; Süleymaniye’de bağımsız Türkmen aday sayısı 6, Mesihi 3; Duhok’ta ise bağımsız Mesihi aday sayısı 6.
Bileşen kotasından kürsü hakkı tanınmayan Halepçe’de bağımsız bileşen aday da bu anlamıyla bulunmuyor. Hewlêr’deki toplam 24 Mesihi ve Türkmen aday kendilerine tanınan 2 bileşen kürsü; Süleymaniye’deki toplam 9 Mesihi ve Türkmen aday da kendilerine ayrılan 2 bileşen kürsü için yarışacak. Duhok’ta ise her 6 Mesihi aday, 1 kürsü için yarışacak.
2- Genel bağımsız adaylar
Kürdistan Bölgesi parlamento seçimleri yarışında aday listelerinde göze çarpan önemli detaylardan biri de bağımsız adayların çokluğu. Süleymaniye, 32 aday ile bağımsız adayların en çok olduğu birinci seçim bölgesi. Süleymaniye’yi 29 adayla Hewlêr, Hewlêr’i ise 22 adayla Duhok takip ediyor. Halepçe’de ise 1 bağımsız aday seçime girmeye hak kazandı.
Bağımsız kadın adaylar
Hewlêr’de bağımsız bileşen kotasından 2 Türkmen kadın aday olurken, 2 kadın da genel bağımsız aday listelerinden seçim yarışına dahil oldu. Süleymaniye’de tablo Hewlêr’deki ile aynı. 2 Türkmen kadın bileşen kotasından, 2 kadın ise genel bağımsız statüsünden seçimlerde yarışacak.
Hewlêr ve Süleymaniye’de Mesihiler hiçbir kadını aday göstermedi ancak Duhok’ta 2 kadın Mesihi aday, bileşen kotasından aday gösterildi. Halepçe aday listelerinde hiçbir kadın bağımsız aday bulunmuyor.
Toplam bağımsız adayların bölgelere dağılımı
Hewlêr’de bileşen kotası da dahil olmak üzere seçimlere katılacak bağımsız aday sayısı 50, Süleymaniye’de 41, Duhok 29’te, Halepçe’de ise 1.
Partilerin aday listeleri
Kürdistan Bölgesi parlamento seçimlerinin yayınlanan aday listelerine göre 14 parti ve ittifak, seçim maratonuna resmi bir şekilde dahil olmayı hak kazandı. Türkmen Cephesi, sadece Hewlêr’de seçimlere dahil olacak.
Parti ve ittifakların belirlediği aday sayısı ve kentlere göre dağılımları şöyle:
HEWLÊR
149 Türkmen Cephesi: 4’ü kadın 11 aday
198 Bizutnewey İslami: 5’si kadın 17 aday
123 Bizutnewey Peywendî İslami Kurdistan: 2’si kadın 6 aday
169 Halk Cephesi-Berey Gel: 14’ü kadın 40 aday
190 KDP: 20’si kadın 64 aday
164 Serdem İttifakı: 7’si kadın 22 aday
147 Komeli Dadgeri Kurdistan: 5’i kadın 16 aday
114 Goran: 4’ü kadın 12 aday
157 Yeni Nesil/Newey Nwê: 9’u kadın 27 aday
133 Kürdistan Bölgesi İttifakı: 8’i kadın 19 aday
162 Ulusal İttifak/Hewpeymanî Niştîman: 6’sı kadın 20 aday
161 Rewtî Helwêst (Tutum/Tepki): 5’i kadın 16 aday
148 Yêkgirtûy İslamî Kurdistan: 4’ü kadın 13 aday
129 YNK: 21’i kadın 64 aday
SÜLEYMANİYE
198 Bizutnewey İslami: 5’i kadın 15 aday
123 Bizutnewey Peywendî İslami Kurdistan: 2’si kadın 6 aday
169 Halk Cephesi-Berey Gel: 14’ü kadın 44 aday
190 KDP: 22’si kadın 72 aday
164 Serdem İttifakı: 3’ü kadın 10 aday
147 Komeli Dadgeri Kurdistan: 10’u kadın 32 aday
114 Goran: 15’i kadın 45 aday
157 Yeni Nesil/Newey Nwê: 16’sı kadın 48 aday
133 Kürdistan Bölgesi İttifakı: 15’i kadın 45 aday
162 Ulusal İttifak/Hewpeymanî Niştîman: 9’u kadın 27 aday
161 Rewtî Helwêst (Tepki/Tutum): 13’ü kadın 43 aday
148 Yêkgirtûy İslamî Kurdistan: 8’i kadın 22 aday
129 YNK: 24’ü kadın 72 aday
HALEPÇE
198 Bizutnewey İslami: 1’i kadın 3 aday
123 Bizutnewey Peywendî İslami Kurdistan: 1’i kadın 3 aday
169 Halk Cephesi-Berey Gel: 2’si kadın 3 aday
190 KDP: 2’si kadın 6 aday
164 Serdem İttifakı: 2’si kadın 3 aday
147 Komeli Dadgeri Kurdistan: 3’ü kadın 5 aday
114 Goran: 1’i kadın 3 aday
157 Yeni Nesil/Newey Nwê: 2’si kadın 4 aday
133 Kürdistan Bölgesi İttifakı: 2’si kadın 6 aday
162 Ulusal İttifak/Hewpeymanî Niştîman: 1’i kadın 2 aday
161 Rewtî Helwêst (Tepki/Tutum): 1’i kadın 3 aday
148 Yêkgirtûy İslamî Kurdistan: 2’si kadın 6 aday
129 YNK: 2’si kadın 6 aday
DUHOK
169 Halk Cephesi-Berey Gel: 11’i kadın 35 aday
190 KDP: 15’i kadın 48 aday
164 Serdem İttifakı: 2’si kadın 5 aday
147 Komeli Dadgeri Kurdistan: 2’si kadın 6 aday
114 Goran: 1’i kadın 3 aday
157 Yeni Nesil/Newey Nwê: 4’ü kadın 13 aday
133 Kürdistan Bölgesi İttifakı: 5’i kadın 14 aday
162 Ulusal İttifak/Hewpeymanî Niştîman: 3’ü kadın 10 aday
161 Rewtî Helwêst (Tepki/Tutum): 3’ü kadın 10 aday
148 Yêkgirtûy İslamî Kurdistan: 7’si kadın 22 aday
129 YNK: 10’u kadın 30 aday
Bu aday listeleri, Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki siyasi partilerin kadın adaylara verdikleri önemi ve aday sıralamalarındaki cinsiyet dengesini incelemek için değerlendirilebilir.
Erkek adaylar, çoğu listede ilk sıralarda yer alıyor. Bu durum özellikle Bizutnewey İslami, Halk Cephesi-Berey Gel, ve Komali Dadgeri Kurdistan gibi partilerde açıkça görülüyor. Kadınlar genellikle son sıralarda yer alıyor, bu da seçilme olasılıklarını düşürüyor.
KDP ve YNK gibi büyük partilerde kadın adayların sayısı diğer partilere kıyasla daha yüksek ancak yine de oldukça yetersiz. Değişim vaadiyle yola çıkan yeni parti ve ittifakların erkek iktidarında ısrarcı olmaları da ayrı bir ironi olmuş.
KDP’nin Hewlêr, Ulusal İttifak’ın Duhok ve Bizutnewey İslami’nin Halepçe listesinde kadınlara ilk sırada yer verildiğini de not düşmek gerekiyor.
Yukarıdaki listelerde dikkatimi en çok çeken husus yeni partiler ve ittifaklar ile bağımsız adayların Süleymaniye’ye yoğunlaşmış olması. Bir hinlik kokmuyor değil. Bir sonraki konumuz Süleymaniye’nin bu durumunu değerlendirmek olacak.
