Daha somut olarak Riha, Amed, Mêrdîn ve Xarpêt ve Çewlîg’de (Bingöl) üretilen elektrik enerjisinin büyük bir kısmının Batı metropollerine taşındığı açık. Fakat ne kadarı Batı metropollerine taşınmakta ne kadarı ise Kürt kentlerinde kullanılıyor? Elinde veri olanları, verilerle açıklamaya çağırıyorum
Sinan Çiftyürek
Elektriğin icadı ve ekonomik sosyal yaşamda kullanımı, insanın uygarlaşma hamlelerinin en önemli adımını oluşturur. Kısaca ifade etmek gerekirse elektrik aydınlanmadır, uygarlıktır. Çünkü tarihi 250 yıl öncesine dayanan elektrik, tıpkı su gibi insan yaşamının ayrılmaz bir parçasıdır.
Wan (Van), Riha (Urfa), Amed (Diyarbakır), Mêrdîn (Mardin), Êlih (Batman) il ve ilçe merkezleri ile kırsal yerleşim yerlerinde, hane, kurum, esnaf ile görüşmelerde sıkça elektrik kesintilerinin yaşandığı dile getirildi; ayrıca buna tanıklık ettik, yaşadık, konuştuk, okuduk. Özellikle belirttiğim kentlerin merkezleri ile tarımsal alanlarda üretici, esnaf, turizmci ve hane halkı “kesintilerin olağan hale geldiğini ve bu durumun yaşamlarını çok olumsuz etkilediğini” ifade ettiler, ediyorlar. Bugün itibarıyla Wêranşar (Viranşehir) ilçesine bağlı 15 kırsal mahallede 7 gün önce başlayan elektrik kesintisi halen sürüyor.
Enerji kaynakları kimin?
Yorum yapmadan önce bazı verileri paylaşayım.
Türkiye’de toplam 685 aktif Hidroelektrik Santral (HES) bulunmaktadır. Bunların tamamının listesini yayınlamak çok uzun olur. Genelde baraj ve HES’lerden ilk büyük 10’u sırasıyla aktarıyorum.
1 – Atatürk Barajı ve HES Şanlıurfa. EÜAŞ 2405 MV
2 – Karakaya Barajı ve HES Diyarbakır EÜAŞ 1800 MV
3 – Keban Barajı ve HES Elazığ EÜAŞ 1330 MV
4 – Ilısu Barajı ve HES Mardin EÜAŞ 1209 MV
5 – Altınkaya Barajı ve HES Samsun EÜAŞ 703 MV
6 – Birecik Barajı ve HES Şanlıurfa EÜAŞ 672 MV
7 – Deriner Barajı ve HES Artvin EÜAŞ 670 MV
8 – Yukarı Kaleköy Barajı ve HES Bingöl Cengiz Enerji 627 MV
9 – Beyhan Barajı ve HES Elazığ Cengiz Enerji 582 MV
10 – Oymapınar Barajı ve HES Antalya Cengiz Enerji 540 MV”
Verilerde görüldüğü gibi en yüksek elektrik üretimin yapıldığı ilk 4 büyük baraj ve HES Riha, Amed, Mêrdîn ve Xarpêt (Elazığ) yanı Kurdistan’da bulunuyor. Ayrıca büyük 10 baraj ve HES’in 7’si de yine Kurdistan kentlerinde.
Wan: HES’lerden geçilmiyor
Türkiye genelindeki 685 baraj ve HES içerisinde Wan özelinde ise durum şudur:
“126. sırada Muradiye Ayrancılar HES Boydak Enerji 41 MV
- sırada Koçköprü Barajı ve HES Mostar Enerji 8.39 MV
- sırada Zilan Regülatörü ve HES Zilan Elektrik 6.07 MV
- sırada Saral 3 HES KRD Van Elektrik 4.99 MV
- sırada Eğil HES Haliç Elektrik Üretimi 4.50 MV
- sırada Hoşap barajı ve HES Haliç Elektrik Üretimi 3.38 MV
- sırada Sarımehmet HES Doğubay Elektrik 3.10 MV
- sırada Erciş HES Haliç Elektrik Üretimi 0.78 MV.”
Verilerdeki sömürgecilik
Her şeyden önce Wan, elektrik üretimi açısından zayıf görünüyor. Rüzgâr Elektrik Santralleri (RES) ve Güneş Elektrik Santralı (GES) açısından zengin potansiyele sahip fakat kullanılmıyor. Kullanılması için devlet gerekli alt çalışması ile mali desteği sağlamıyor.
Elektrik üretiminin en yüksek olduğu Riha, Amed, Mêrdîn ve Xarpêt aynı zamanda kesintilerin de en yoğun yaşandığı kentlerdir. Yani Türkiye genelinde elektrik üretiminin başını çeken kentler, Kürt kentleri ama maalesef elektrik kesintisinin en yoğun yaşandığı kentler de yine Kürt kentleri. Peki ama bu kentlerde elektrik neden sıkça kesilmektedir? Kabaca yanıtı bellidir; tipik sömürgeci-sömürge ilişkisi yani sömürgeci devlet sömürgede üretip kendi merkezlerine taşıyor.
Rejimin sorumluları ve basını yıllardan beri “Kürtler kaçak elektrik kullanıyor bu sizin cebinizden çıkıyor” kara çalma propagandasıyla ırkçı nefret söylemini yayıp Türkiye kamuoyunu kışkırttılar, kışkırtıyorlar.
Batıya aktarılıyor
Kürt kentlerinde kesintilerin esas nedeni şudur: Kurdistan’da üretilen elektrik Batı metropollerine aktarılıyor, ancak geriye kalan kısmı üretimin yapıldığı ilgili kente bırakılıyor. Daha somut olarak Riha, Amed, Mêrdîn ve Xarpêt ve Çewlîg’de (Bingöl) üretilen elektrik enerjisinin büyük bir kısmının Batı metropollerine taşındığı açık. Fakat ne kadarı Batı metropollerine taşınmakta ne kadarı ise Kürt kentlerinde kullanılıyor? Elinde veri olanları, verilerle açıklamaya çağırıyorum.
Wan’ın başta RES ve GES olmak üzere zengin enerji kaynakları var ama bu potansiyele rağmen İran’dan elektrik ithal edilmektedir. İthale rağmen Wan özelinde de elektrikler sık sık kesiliyor. Neden?
Mesele açıktır; merkezi ve yerel iktidarlar, başta enerji olmak üzere bölgenin zenginlik kaynaklarına el koyarak Kürt halkını cezalandırıyorlar. Başka türlü kesintileri izah etmek zor. Çünkü enerjinin yetersiz sunumu ve sıkça elektrik kesintisi, bölge üretimini (tarım, sanayi, hizmet) sekteye uğratmaktadır.
Kısacası yaşanan elektrik kesintilerinin gerekçesi nedir? Bunu açıklamaya çağırıyoruz ve bilinsin ki bunun peşini bırakmayacağız. Kentlerin ve özelde Wan’ın başta enerjinin alt yapısı olmak üzere kentin alt yapısında köklü iyileştirmeler olmadan birçok mesele gibi enerji krizi de aşılamaz.
Somut öneriler
Kurdistan’da üretilen enerjiyle önce üretildiği coğrafyanın ihtiyaçları karşılanmalı, kalan kısmı Batı metropollerine taşınmalı.
Gayrı Safi Milli Hasıla’nın dağılımında sınıflar arası büyük uçurum zaten var. Kurdistan’ın zenginlik kaynaklarına da el konulunca Ankara ile Amed arasındaki ekonomik, sosyal gelişmişlik uçurumu Amed aleyhine derinleşiyor.
1970’lı yıllarda yaşanan küresel neoliberal trend sonucu başta İngiltere olmak üzere Batılı devletler, toplumların en yaşamsal ihtiyaçlarını oluşturan elektrik, su, ulaşımın özelleştirilmesi Türkiye’de de karşılık buldu ve 1980 sonrası uygulanmaya konuldu. Fakat bir süreden beri yine başta İngiltere olmak üzere küresel trend, elektrik, su ve ulaşım gibi toplumların en yaşamsal ihtiyaçlarında yeniden toplumsallaştırılma yönünde. Türkiye ise tam gaz özelleştirmeyi sürdürüyor. Üstelik son yıllarda ekonomik krizi aşabilmek için ihtiyaç duyduğu Körfez’deki petro-dolarlarını çekmek için Arap sermayesine her şey peşkeş çekilmektedir.
Sonuç olarak, elektrik temel bir ihtiyaçtır ve konutlar ile eğitim, sağlık kurumları gibi sosyal hizmet alanlarında ücretsiz olmalıdır. Tarım ve sanayi üreticilerine ucuz enerji kullanımı sağlanmalıdır.
