Kürtçe düşündüğünüz zaman, kesinlikle daha eşitlikçi düşünürsünüz, daha özgürlükçü olursunuz, daha az egemenlik mantığıyla düşünürsünüz. Ama diğer dillerle düşündüğümüzde öyle değildir, egemenlik içerilmiştir, egemenlik daha fazladır, daha yoğundur
Ali Haydar Kaytan
Önderlik gerçeğinde kültürle birlikte dil kavramı incelenir. Dil de kültürden ayrılamaz. Dil, basit bir anlaşma aracı değildir. Aynı zamanda bireyin ve toplumun yapılandırıcı unsurudur. Dil, kültürle birlikte yayılır. Özellikle neolitik olgunlaşma döneminde, neolitik devrim yayılırken, dille birlikte kültür yayılma gösterir. Yayılan aynı zamanda Aryen dilidir ve dil o kültürün içeriğini olduğu gibi yansıtır.
Kürtçe aslında Demokratik Toplumun dilidir. Böyle bir özelliği var ve Kürtçe neolitik toplumun dilidir. Örnek verilebilir: Bazı lehçelerde o kadar belirgindir ki, Zazaca –biz Kirmancki diyoruz- diyelim ki, dağdan şehre indin mi biter ve şehirde kelimelerin karşılıkları fazla yoktur. Ama kır toplumunda yaşadığınız müddetçe, o topluma, köy toplumuna bağlı olarak kaldığınız müddetçe, bütün ihtiyaçlarınıza en üst düzeyde cevap verebilir. Bir de kelimelerin içeriği var, içerikleri de çok farklıdır. Her kelimenin içeriğinde bir anlam var. Kürt dilinde, Kürtçede kelimelerin yüklendiği anlam, ona yüklenmiş anlam, o kelimelerin ortaya çıkışı farklıdır. Anlamı belki aynı, ama daha sonradan türetilmiş haliyle Kürtçe’de bulamazsınız.
Şöyle bir örnek verilebilir: Türkiye’de Türk Dil Kurumu diye bir kurum var. Bu kurum bazı kelimeler türetir. Türkçeye epey katkı sağladı. Lisede bulunduğum dönemde bazı kelimelerle dalga geçilirdi, kabul görmezdi. Örneğin, “örnek” demezdiniz. Bu tür kelimeler kabul görmüyordu, “misal” derdiniz. Ama sonra günümüzde gelişti ve artık kimse, “misal, farz-ı misal” vb. kelimeleri kullanmaz. “Örneğin” gibi kelimeler kaldı ve bazı kelimeler de tutmadı. Hostese, “gök konuksal avrat” diyorlardı. Bu tutmadı. Bisiklete, “ittirgeçli götürgeç” diyorlardı. Tutmadı. Lokantaya, “toplumsal otlangaç” dediler. Tutmadı. Bunun gibi bazı kelimeler tutmadı. Ama çoğu tuttu. Kelimelerin ağırlığı yoktur, böyle içi çok dolu ve yoğun değildir.
Kelime türetmek o kadar zor değildir. 10-15 kişi bir araya gelir, üzerinde yoğunlaşır, kelime üretir. O olabilir, ama tarihsel süre içerisinde üretilen, kullanılan kelimelerin anlamı ise, çok daha farklıdır. Bir de dil ve yaşam tarzı arasında kesinlikle bağ vardır. Dil ve yaşam tarzı arasında, kesinlikle uyum var. Yaşam tarzında sınıfsallaşmaya karşıtlık varsa, yaşam tarzında eşitlik, özgürlük varsa, yaşam tarzında ekolojik boyut varsa, birinci doğayla uyum içerisinde bir yaşam anlayışı hakimse, bu olduğu gibi dile de yansır.
Birinci doğada, özellikle dilde hayvanı aşağılama diye bir şey yoktur. Kürtlerde bu çok belirgindir. Örnek verilebilir, Türkçe de ‘öküz’ kavramını kullanırsınız. Birine ‘öküz’ dediniz mi, hakaret etmiş oluyorsunuz, ama Kürtçede birine ‘öküz’ gibi dediniz mi yiğit anlamına gelir -ki bu hala günümüzde böyledir. Demek ki, yabancılaşma yoktur. O topluma yabancılaşma yok, daha doğrusu aslında hayvanları nesnelleştirme yok, onlarda da bir özne var ve benzerlikler kullanılabilir.
Bizim arkadaşlar anlatırlar. Bir genç arkadaşa Kürtçe ‘hırç’ diyerek takılırlarmış. Sonra bir kadın arkadaş Türkçe bu arkadaşa ‘ayı’ diye seslenmiş. Bu arkadaş, böyle diyen arkadaşın yakasından tutmuş ve kızarak “neden bana hakaret ediyorsun!” demiş. Kadın arkadaş ise, “Hırç, ayı demek değil midir?” “Yok değildir” demiş. Dil önemlidir. Yine Dersim’de bazen çocukları çağırdıklarında “gel köpeğim” derler. “Biye kutike mı” çağırma böyledir. Böyle seviyor, bu ona hakaret değildir. Ona benzetiyor. Bu aşağılama anlamında kullanılan bir şey değildir. Neden böyledir? Nesnelleştirme diye bir kavram yoktur. Hayvanlar var, o hayvanlarla dostsunuz. O dostluk böyledir. O zihniyette var, bu zihniyet oturmuş, yerleşmiş ve bu dile yansıyor.
Kürtçe düşündüğünüz zaman, kesinlikle daha eşitlikçi düşünürsünüz, daha özgürlükçü olursunuz, daha az egemenlik mantığıyla düşünürsünüz. Ama diğer dillerle düşündüğümüzde öyle değildir, egemenlik içerilmiştir, egemenlik daha fazladır, daha yoğundur. Türkçede egemenlik düşüncesi, daha yoğun bir şekilde o dile içerilmiş durumdadır. Özellikle sonradan öğretilen kavramlarda kesinlikle böyledir. Bu açıdan dil çok büyük önem taşıyor.
Dilin gelişkinliği konusunda Önderliğin son derece çarpıcı belirlemeleri var. “Dil güçlü yaşam gerekçesine sahip olmak demektir” diyor. Bir de şunu söyleyebiliriz. Adlandırma kadın tarafından oluyor, genelde nesnelere ad koyan -ki varlığa ad koyan- kadın oluyor. Kelimelerin hep genelde dişil ekler taşıması, dişil karakter taşıması, onunla da bağlantılı ve kuşkusuz bu çok önemli, onun zihniyetinin bunda payı son derece belirgindir.
