Birkaç gündür elimin altında dev bir eser var. Dev derken, sadece soyut anlamda değil, gerçekten 600 sayfalık büyük boy bir kitaptan söz ediyorum. İçerisi de onlarca yıl boyunca toplanmış belgelerle dolu.
Öz-Ge Yayınları tarafından yayınlanmış Mehmet Bayrak imzalı bu eserden aslında birkaç yıldır haberim vardı. Yani böyle bir kitabın hazırlandığından. “İçeriden” isimli köşem vesilesiyle en az 20-30 yıldır içeridekilerle, siyasi mahpuslarla haberleştiğim-yazıştığım ve onların uğradığı hak ihlallerini köşeme taşıdığım bilindiği için Mehmet Bayrak, bu konuda benden de yardım istemişti.
Kitabın adı: Dağ ve Dam Edebiyatı! Gençlere anlatmakta yarar var sanıyorum. Dam, aslında ahır için kullanılan yerel bir tabirdir ama hapishane için de kullanıyordu. Belki duymuşsunuzdur; “düştüm mapus damlarına, öğüt veren bol olur” dizelerini. Cem Karaca’nın “namus belasına” şarkısında geçer. Mahpusane, ahıra benzetilir; çünkü berbat bir yerdir ve hayvanları tıkar gibi insanları doldururlar oraya.
Mehmet Bayrak, dağda ve cezaevlerinde yazılan kitaplarla ilgili bir çalışma içinde olduğunu söylediğinde, benim köşeme gelen ve kimisinin yayınlanmasında yardımcı olmaya çalıştığım içeriden yazılmış kitapların listesine katkıda bulunmaya çalıştım. Ancak başlangıcı çok eskiye dayanan bu çalışmanın bu denli hacimli bir esere dönüşeceğini tahmin edemezdim.
Kitap, bana imzalı olarak armağan edildiğinden bu yana elimden bırakamıyorum. Bu tanıtım yazısını yazarken, 600 sayfanın tamamını okuduğumu söyleyemem ama bir an önce tanıtmak için kitabın bitmesini bekleyemedim. Neden mi?
600 kitaplık kaynakça
Öncelikle kitabın sonunda içeride ve dağda yazılan kitapların bir kaynakçası var. Belki ismine ulaşılamayan birkaç eser kalmıştır ama böylesine devasa bir kaynakçanın listeleneceğini ben de ummazdım. Mesela Sayın Abdullah Öcalan’ın tüm kitaplarına aşina kimselerin bileceğini sanmadığım bir rakam vereyim mi? Öcalan’ın kaleme aldığı ya da onun için kaleme alınan kitapların sayısı 80’e yakın. Konuyla ilgili tüm kitapların sayısı ise 600’ü buluyor.
Kitabın içeride ve dağda yazılan kitaplarla ilgili olduğu ve bunun tarihini Fatmaraş, Zarife’den ve dahası Sabahattin Ali, Enver Gökçe, Sevgi Soysal, Yılmaz Güney, Eşber Yağmurdereli, İsmail Beşikçi, Bejan Matur, Evrim Alataş ve Metin Altıok’lardan başlattığını söylemeliyim. Yani sadece 1990’lardan bu yana dağda ve içeride olanlarla ilgili bir çalışma değil bu.
“Dağ ve Dam Edebiyatı” isimli bu dev eseri, sadece bir konuyu ele alan bir çalışma olarak görmek de eksiklik olur. Nitekim kitabın birden fazla önsözü ya da sunusu var. İlki en güncel olanı, Kürtlerin neredeyse bu yüzyılın başından bu yana barış istediğini, bunun için uğraştığını belirtirken, kitabın yazılmasına neden olan portrelerin, onların eserleri üzerinden ülkemizin tarihi adeta yeniden yazılıyor ve ortaya şimdiye kadar yazılmış en geniş biyografisi de ortaya çıkıyor Mehmet Bayrak’ın.
Nitekim kendisinden söz ederken yazar Mehmet Bayrak, araştırmacı Mehmet Bayrak diyorduk; bundan sonra belki de kendisinden söz ederken gazeteci-yazar Mehmet Bayrak diyeceğiz!
Mehmet Bayrak kimdir?
Mehmet Bayrak, 1948 yılında Kayseri’nin Sarız ilçesine bağlı Dallıkavak köyünde doğdu. İlkokula daha beş yaşındayken başladı. Ortaokulu Pınarbaşı’nda, liseyi ise Kayseri’de bitiren Mehmet Bayrak, 1965 yılında Ankara Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi’nin Türkoloji bölümüne başladı.
Bir yandan çalıştı, diğer yandan 1970 yılında fakülteden mezun oldu. Ankara ve İstanbul’da yedek subaylık yaptıktan sonra kısa süreler edebiyat öğretmenliği, müze ve kütüphane memurluğu yaptı. Daha sonra Türkiye çapında yapılan bir sınavı kazanarak 1974 yılından itibaren TRT’de muhabirliğe başladı.
12 Eylül Faşist Cuntası’nın 1981 yılında başlattığı sürgünlere kadar, TRT’de çalıştı. Burada muhabirliğin yanı sıra 52 bölümlük “Edebiyatta Gülmece ve Yergi Geleneği” programını yaptı. 1979 yılında başlattığı bir çocuk programı ise Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı tarafından durduruldu.
Bu arada, 1971 yılından itibaren değişik dergilerde yazıları yayınlanmaya başlamıştı. “Tevfik Fikret”, “Köy Enstitülü Yazarlar-Ozanlar”, “(Alevi Önderlikli) Halk Hareketleri ve Çağdaş Destanlar”, “Eşkiyalık ve Eşkıya Türküleri” ve “Pir Sultan” başlıklı kitaplar daha sonraki yıllarda, bu dönemin araştırmalarına dayanarak yayınlandı.
Davalar, cezalar ve sürgün
Mehmet Bayrak, ilk ceza davasıyla 1980 yılında karşılaştı. Kürtçe bir ağıt nedeniyle 3 ay hapis cezası aldı; hüküm para cezasına çevrildi. 1988-89 yıllarında çıkardığı Özgür Gelecek dergisinden dolayı gerek yazar, gerekse derginin sahibi ve genel yayın yönetmeni olarak hakkında DGM’de 30 dava açıldı.
1990 yılından itibaren Kürdoloji alanında kitap yayınlamaya başlayan Mehmet Bayrak, 1994 yılında yurtdışına çıkmak zorunda kalışına dek 20’ye yakın kitap yayınladı. Kimi dosyaları Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne giden ve uzun bir süre Avrupa’da yaşamak zorunda bırakılan Mehmet Bayrak, 2000’li yılların başlarından bu yana yoğun bir yazarlık ve yayıncılık faaliyetine devam ediyor.
Mehmet Bayrak’ın Kürdoloji ve Alevilik alanındaki eserlerinden bazıları şunlardır: Alevi-Bektaşi Edebiyatında Ermeni Aşıklar, Osmanlı’da Kürt Kadını, Kürt ve Alevi Tarihinde Horasan, Bir Siyaset Tarzı Olarak Alevi Katliamları, Acılı Coğrafyanın Kederli Çocukları-Ezidiler, Kuşatmayı Yaran Kürt Kadını, Kürtlerin ve Kürdistan’ın Görsel Tarihi, Ateş-Kan-Barut Günlerinde Kürt Diplomasisi…
