Akdeniz-Kızıldeniz’de iktidar çekişmeleri, münhasır ekonomik bölge krizleri, Kıbrıs krizi, koridor arayışları, insanlığın başına bela cihadist kabus yaşanırken Suriye’de Kürtlerin ve Dürzilerin önünde büyük fırsat ufukları belirdi
Mehmet Ali Çelebi
Ortadoğu’da 2024 yılı etkisi yıllara yayılacak kırılmalara neden oldu. Hitler posterlerinin altına “Ein Volk, ein Reich, ein Führer-Tek millet tek devlet tek lider” yazdıran, Lebensraum yani yaşam alanı doktrinini dış politikanın ana sütunu yapan Nazizmin 21. yüzyıl versiyonu Ortadoğu halklarına dayatıldı. 2025’e sancılı girilirken üniterlikte ısrar edip güvenlikçi politikalarla Ortadoğu’yu domine etmek isteyen aktörlerin altüst ettiği coğrafyalarda trajediler yaşandı.
İsrail, Aksa Tufanı’nı bahane ederek Hamas, Lübnan Hizbullahı, İran ve Suriye’yi cezalandırdı. 61 yıllık Baas rejimi yıkıldı. İran vizyonsuz koşarken birkaç ayda zincirleme reaksiyonla üç cephede birden sivikten düşürüldü: Gazze, Lübnan ve Suriye.
İran, 1 Nisan 2024’te Şam’da Büyükelçilik Kompleksi’ndeki konsolosluk binasının bombalanıp Devrim Muhafızları komutanlarının öldürülmesine karşı 13 Nisan’ı 14 Nisan’a bağlayan gece İsrail’e Gerçek Vaat adıyla misilleme yapıp füzeler attı. İsrail yanıt verince 1 Ekim’de Gerçek Vaat-2 oldu, etkisiz kaldı. İsrail 26 Ekim’de Tövbe Günleri adıyla İran’ı vurdu, Tahran beklemeye geçti. İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi 19 Mayıs 2024’teki helikopter düşmesi sonucu öldükten sonra seçilen reformist Mesud Pezeşkiyan da Hamaney kıskacında.
Müttefiki Şam düşünce Rusya büyük kaybetti ve sıcak denizdeki ayağını çekme noktasına geldi. “Deli Petro” denen, Baltık Denizi kıyısında St. Petersburg kentini kuran, gemiciliği öne çıkaran I. Petro’un 1700’lü yıllarından beri Rusya sıcak denizlere erişmek istiyordu. Rusya’nın kara güçleri, S400’leri Suriye kentlerinden sahile sürüldü. Suriye’ye buğday sevkini durdurdu. Aşağılanmış olsa da Afrika’daki operasyonları için kritik önemde Lazkiye ve Tartus üslerinden de atılmamak için Putin-Medvedev-Lavrov triosu bir süre Ankara’ya yağcılık yapacak. Ancak üsler boşaltılırsa yaralayıcı politikaya başvuracaktır.
İran büzüşürken Irak’ı Ambar’da cihadist kalkışma olasılığının Bağdat’ı yutması korkusu sardı. Eylül 2024’te ABD’yle anlaşma yaparak Amerikan askerlerinin Eylül 2025’te, IŞİD’e Karşı Koalisyon’un da Eylül 2026’da çekilmesini isteyen Şiya Sudani hükümeti yeniden Pentagon’a sarılabilir. Filistin’de iki devletli çözüm hayali ağır yara aldı. Suriye halkları ve Kürtler için bir diktatör giderken HTŞ diktatörlüğü kapıya dayandı.
Ancak egemenler çarpışırken halklar için fırsatları doğdu, yeni haritaların ana hatları belirdi. Akdeniz-Kızıldeniz hattında iktidar çekişmeleri, münhasır ekonomik bölge krizleri, Kıbrıs krizi, alternatif koridor arayışları, insanlığın başına bela cihadist kabus yaşanırken Suriye’de Kürtlerin ve Dürzilerin önünde büyük fırsat ufukları belirdi 1915 Şam Protokolü, 1916 Sykes-Picot Anlaşması, 1921 Kahire konferansı, 1923 Lozan dayatmalarıyla çizilen haritalar özgürlüğü kaldıraç yapan halklara dar geldi, statüko değişecek. HTŞ Lideri Ahmed Şara (Şera), Şam’da Baas ve AKP ağzıyla ‘üniterlik’ içerikli konuşmalar yapsa da, kaostan yararlanmak isteyen Türkiye, HTŞ’den Rojava’ya yönelmesini istese de Kürt hakikati artık Suriye’nin mihenk taşı olmuştur. Komün Demokrasi’sini benimsemiş halk, özne olmuş özgür kadın artık biat kabul etmez. Şam’da tezgah kurup yelkenli gemilere rüzgar satmaya kalkan HTŞ, bir dönem Rojava’ya güç sevk edemez. Çünkü, merkez birlikleri azaltırsa Şam’ı başka yapılar ele geçirir. Suriye Federasyonu ya da Suriye Konfederasyonu kaçınılmazlaşmıştır. Kızıldeniz-Akdeniz’de Yemen, Sudan, Etiyopya, Somali, Libya gibi ülkelerde de üniter yapı aşılacak görünüyor. Türkiye ve İran’ın kader çizgileri çıkaracak derslere bağlı. İşte birkaç pencereden 2024’ten 2025 aynasına yansıyanlar:
*
Gazze’den Beyrut’a: Güç dengesi değişti
Aksa Tufanı’na karşı Demir Kılıçlar Operasyonu’nu 2024’te hızlandıran Netanyahu 24 Temmuz 2024’te defalarca ayakta alkışlandığı ABD kongresinde konuştuktan sonra Hamas Lideri İsmail Haniye’yi Tahran’da öldürdü (31.07.2024) Yerine geçen Yahya Sinvar iki buçuk ay sonra Gazze-Refah’ta 16-17 Ekim 2024’deki devriye sırasında öldürüldü. İran ve Hizbullah istihbarat hallaç pamuğu gibi atılmıştı. Lübnan ve Suriye’de Hizbullah’ın çağrı cihazları (Pager) ve telsizleri aylar süren dinlemeler ve patlayıcı yerleştirmeler sonucu 17 -18 Eylül 2024 günlerinde patlatılınca binlerce kişi savaş dışı kaldı. Mossad ajanları patlayıcı yerleştirdikleri Tayvan’ın Gold Apollo şirketinin ürünü cihazlar için Macaristan’da bir şirketin paravan olarak kullanıldığını itiraf ediyordu. 27 Eylül 2024’te ise Hizbullah Lideri Nasrallah, Lübnan’ın Beyrut-Dahiye’de 6 bloktan oluşan binaların birkaç kat altındaki ana karargahta komutanlar ve İran generalleriyle birlikte hava saldırısında öldürüldü. Üst kadrodan onlarca kişi daha öldürüldü. Nasrallah’ın yerine geçecek isimler arasında gösterilen kadrolardan Haşim Safiyuddin’in öldürüldü. Haşim Safiyuddin, Naim Kasım veya İbrahim Emin es-Seyyid’in yeni lider olacağı konuşuluyordu. Ardınan İsrail aylar boyunca krokiler yayınlayıp “tahliye” edilmesi çağrıları yaptı ve ardından Beyrut’un mahallelerini bombaladı. İsrail 20 Ekim 2024’te Lübnan’ın güneyindeki Tibnin bölgesine Hizbullah yöneticilerinden Hac Abbas Selame ile Rida Abbas Avade ve Ahmed Ali Hüseyin’i öldürdü. Lübnan Hizbullah’ı yıpratma savaşına girmeyerek savunmada kalmayı sürdürüyordu. Hizbullah Konseyi 28 Ekim 2024’te Hizbullah Hareketi Genel Sekreteri Yardımcısı Şeyh Naim Kasım’ı Hizbullah’ın yeni Genel Sekreteri olarak seçme kararını onayladı. Naim Kasım, ABD ABD’nin özel temsilcisi Amos Hochstein, Lübnan Başbakanı Necib Mikati’nin arabuluculuğuyla vekil tayin ettiği Lübnan’ın Meclis Başkaı Nebih Berri (Emel Hareketi lideri) üzerinden Litani 27 Kasım 2024’te İsrail ile ateşkes imzaladı. Hizbullah, Nehri’ne kadar olan alanı silahsızlandırıp boşaltacaktı. İran, kendi savunması için kışkırttığı Hamas’ı da Hizbullah’ı da uçurumda bıraktı. İsrail; ABD, İngiltere gibi aktörlerin desteğiyle, İran, Rusya ve Çin’in nüfuz alanını daraltmış oldu. İsrail, gemilere saldıran, Tel Aviv’e balistik atan Husiler’in yönettiği Yemen’i yıkıma uğratırsa, İran yine kaderiyle baş başa bırakıp daha da büzüşecek.
*
Baas’ın çöküşü ve yeni Şam
Suriye’de çığı tetikleyen Tunus’ta diktatör deviren başkaldırı sonrası Dera’da duvara sıranın ‘Ey doktor şimdi sıra sende” gibi şeyler yazan çocuklara gözaltında işkence yapılmasıydı. 15 Mart 2011’de Dera’da gösteriler başlamıştı. Mayısta yine Dera’daki gösterilerde silahlar patlamıştı, protestoda 21-25 Mayıs 2011’de gözaltına alınanlar arasında 13 yaşındaki Hamza el-Hatib de vardı. Rejim vahşetini yine sergilemiş aileye çocuklarını ölü olarak vermişti. Kemikleri kırıkmış, elektrikli işkence yapılmış vücudu yanık dolu, cinsel organı kesilmiş olarak vermişti. Sisteme karşı çıkan halklara karşı Baas rejiminin 61 yıllık özetiydi vahşet. Aile fotoğraf çekip arkadaşlarına verince ve internette yayılınca isyan fırtınası büyümüştü. Bazı ülkeler Mısır’da olduğu gibi devrimsel süreci çalmak, mezhepsel rejim inşa etmek için cihadist örgütler organize edince süreç iç savaşa evrilmiş ve 13 yıl 9 aya uzamıştı.
27 Kasım-8 Aralık 2024’te kuzeyden HTŞ Halep, Hama, Humus’tan, güneyde Ahmed Awda liderliğindeki Güney Operasyon Odası Dera, Süveyda, Kuneytra’dan Şam’a ilerledi. 8 Aralık’ta Şam’a ilk giren güneyden gelenler oldu. Ordu Halep’teki cılız direniş sonrası kaçmış, 12 günde Şam düşmüştü. ABD, İngiltere, Türkiye, İsrail, Katar başroldeydi. Türkiye, Suriye’nin çöküşünü sağlayarak İsrail’in güvenliğinin sağlanmasında önemli rol oynamış oluyordu. İsrail, Hermon Dağı’nı alıp Şam’a 20 kim yaklaştığı halde HTŞ-Şera eleştiremedi bile.
HTŞ’nin 24 Aralık 2024’te Hama’da Alevi üç hakimi yargısız öldürmesi; Tartus yakınlarında eski bir subayı tutuklama girişimi sırasında aynı gün çıkan çatışmada 14’ü HTŞ’den 17 kişinin ölmesi; Halep’in Meyselun bölgesinde ‘Ebu Abdullah el-Hüseyin el-Hasibi türbesinin kalabalık silahlı bir HTŞ-SMO birliği tarafından yakıldığının, görevlilerin öldürüldüğünün videosu çıkınca 25 Aralık Çarşamba günü Halep, Hama, Humus, Şam, Banyas, Tartus, Lazkiye’de Arap Alevilerin protestoları HTŞ’nin Suriye’yi taşıyamayacağını gösterdi. Esad döneminde olduğu gibi göstericilere ateş açılmış, Lazkiye, Tartus hattında 26 Aralık’ta gözaltı operasyonları başlatılmıştı. İnfaz, işkence videoları basına yansımıştı. Yani Esad’ın Şebbihası (Hayalet) yerini HTŞ Şebbihalarına bırakmıştı. Ki HTŞ’nin İçişleri Bakanı olarak atadığı Muhammed Abdurrahman 26 Aralık’ta “Suriye’nin güvenliğini ve vatandaşlarının hayatını tehlikeye atmaya cüret eden herkese demir yumrukla karşılık vereceğiz” diyordu. (Yeni Mesaj gazetesi/ 26.12.2024) Şam’da 6 Ocak 2012’deki El-Nusra’nın intihar saldırısında 15 sivil ve 11 polis ölünce Suriye İçişleri Bakanlığı, ”hükümet karşıtı terör saldırılarına demir yumrukla yanıt vereceğiz” açıklaması yapmıştı. (BBC Türkçe/ 07.01.2012) Suriye Cumhurbaşkanı Beşar Esad da Ağustos 2013’te konferans çağrıları varken “Terörle hiçbir çözüme varılamaz, demir yumrukla saldırma dışında bir çözüm olamaz. Mantıklı düşünebilen hiçbir insanın terörizmle siyaset yoluyla anlaşılabileceğini düşüneceğini sanmıyorum” diyordu. (Habertürk/ 06.08.2013)
- Suriye’deki İran ve Rusya’nın yerine Türkiye yerleşmeye çalışacak. Bu da yeni fayların tetiklenmesi anlamına gelecek. Dolayısıyla Suriye’de çok katmanlı stratejiler, çok katmanlı çelişkiler çarpışacak.
- ABD, İngiltere, NATO; İran, Rusya’yı hırpalayacak sonuçlar almak için Türkiye’ye Güney Kafkasya ve Orta Asya’da da indüksiyon rolü verme arzusundayken; Mısır, İran, İsrail, Yunanistan ve BAE gibi ülkeler Türkiye’yi silkelemeye çalışacak. İsrail, Türkiye’nin, İran rolünü çalmasına engel olmaya çalışacak. Hele ki Körfez ülkelerinden Halep ve İstanbul’a enerji koridoru hedefi ile Türkiye-HTŞ Münhasır Ekonomik Bölge Anlaşması hedefi ortaya atılmışken.
- Şam’da Sünni Araplar, Alevi Araplar, Kürtler, Ermeniler, Dürziler yaşıyor. Halep de öyle. Teo-faşist zihniyetli ve 4 yıl seçim yapmayacaklarını ilan eden Şera bu hakikati taşıyamaz. HTŞ; AKP-MHP’yi kılavuz edinir ve teo-politik kolonlarını kullanırsa Suriye duvara çarpan uçağa döner.
- HTŞ, Rojava’nın üstüne güç gönderirse Şam’da zayıflayıp kabuğu çatlar ve başka yapılar Şam’ı ele geçirir. Şera’nın defterini kapatan senaryolar hayata geçebilir. Qerekozak aşılsa Kobané’ye ilerleyeceklerdi, ancak Nusayri Araplar ve Hristiyanlar da sokağa çıktığından daha fazla kaos çıkmasın diye Türkiye, Kobanê sınırında duracaktır. Dört gözle beklediği Trump’a Kürt karşıtı konsept için ne vereceklerinin çetelesine yoğunlaşacaktır.
- HTŞ liderleri Baasvari saldırıları, okullarda kız çocukları örtünmeye zorlamaları ve sınıflarını ayırmaları, kadın öğretmenleri uyarmaları ve iktidar çekişmeleri nedeniyle sahne dışına atılabilirler.
- Suriye krizi; Lübnan, Kıbrıs münhasır ekonomik bölge krizini tetikleyecek, bu da yeni faylar kıracak.
*
Termofil Geçidi’ne dönüşen Qereqozaq
Türkiye 13-15 Ocak 2024’te uçaklar ve obüslerle Kuzey ve Doğu Suriye’de Amûdê, Dêrik, Qamişlo, Tirbespiyê, Kobanê ve Eyn İsa’da altyapıyı ve askeri noktaları bombaladı. Cumhurbaşkanı Erdoğan başkanlığında 13 Ocak’ta Dolmabahçe’deki güvenlik toplantısında ilk kez “Töröristan” kavramı kullanıldı. Hatırlanırsa Netanyahu da 2023’te Gazze’ye karşı “Hamasistan” kavramı kullanmıştı. 27 Kasım 2024 günü HTŞ’nin II. Halep Savaşı’nı başlatmasıyla paralel SMO da harekete geçerek Minbic ve Til Rifat’a atışlar yaptı. Hesaba göre Til Rifat, Minbic, Kobanê, Tişrin Barajı alınırsa, kırılma yaşanacak, Kürtlerin Efîn’i yeniden alma umudu yok olacak, elektrik dağıtımı kontrol edilecekti. Til Rifat’ı aldıktan sonra Minbic merkezine girip hastanelerdeki yaralıları dahi tarayıp öldürdüler, videoları servis ettiler. Halep’e saldırı başladığında Minbic’ten Til Rifat’a, Tabka’dan Minbic’e koridor için erken harekete geçilse başka sonuçlar doğabilirdi. SMO, 10 Aralık’ta Minbic’e girdikten sonra Qereqozaq (Karakozak) Köprüsü’nü geçip Qereqozaq Köyü ve Tişrin Barajı’nı da ele geçirmeye çalıştı. Buradan Nazilerin Moskova’ya Tayfun Harekâtı gibi Kobanê’ye güneyden girip destek hattını kesmeyi planlamıştı.(Naziler ilk yenilgisini de Moskova Muharebesi’den almıştı) Havuz basınının savaş naraları arasında o kadar çok zorlanıldı ki Tişrin hattındaki durumu canlı yayınlarda anlatan ANHA’dan Cihan Bilgin, Nazım Daştan SİHA’yla hedef alındı. SMO’nun saldırı dalgalarına karşı Qerekozak Köprüsü, adeta 300 Spartalı’nın olduğu Thermopylae (Termofil) Geçidi’ne dönüştü. Ahameniş İmparatoru I. Serhas komutasındaki ordunun Yunanistan’ı işgal etmek için geçmeye çalıştığı Termofil Geçidi’ndeki I. Leonidas komutasındaki 300 Spartalı’nın direnişi gibi bir durum ortaya çıkmıştı. Moral ve cesaret alevlendiren, zaman kazandıran bu savaşın sonrası ardışık gelişmeler Perslerin Yunanistan üzerindeki tehdidini tamamen bitiren Termofil… 12 Aralık’taki ateşkes sık sık bozulurken, çok sayıda SİHA düşürüldü, SMO püskürtüldü. Ancak yılbaşı öncesi 31 Aralık’ta dahi SMO 31 Aralık 2024 günü de Qereqozaq Köprüsü çevresi, Bîr Hiso köyü, Sêvê köyü, Nasiro köyü, Sirîn Kavşağı’nı top atışına tuttu. Minbic Askeri Meclisi, 22 Aralık 2024 günü Minbic’in güneyinde ‘Ezîz Ereb Minbic Hamlesi’ başlatınca, SMO Minbic’te girdiği çok sayıda köyü de kaybetti.
*
Netanyahu hakkında UCM kararı
Güney Afrika’nın İsrail aleyhine “Gazze’deki Filistin halkına soykırım yaptığı” gerekçesiyle açtığı dava Lahey’de BM Adalet Divanı (ICJ) Barış Sarayı’nda 11-12 Ocak 2024’te görüldü. Duruşma canlı yayınlandı. Divan, İsrail’in öldürme, yıkımla ilgili her türlü eylemden kaçınması ve soykırımı önlemek için tüm tedbirleri almasına 2 aleyhte oya karşı 15 oyla hükmetti. 21 Kasım 2024’te de Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Gazze’de “insanlığa karşı suçlar ve savaş suçu” işledikleri gerekçesiyle İsrail Başbakanı Netanyahu ve Savunma Bakanı Yoav Gallant, El Kassam Tugayları lideri Muhammed Deif hakkında yakalama kararı çıkardı. UCM, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin hakkında da Ukrayna’da siviller karşı savaş suçu işlendiği gerekçesiyle 17 Mart 2023’te yakalama çıkarmıştı. UCM’nin Suriye’de savaş suçu işleyen ülkelerin liderleri ve generalleri konusunda da NATO bariyerlerini aşıp kararlar çıkarmaya cesaret edip etmeyeceğini tarih gösterecek.
*
2024 içinden bazı kesitler
1 Ocak 2024: Yeni yılın ilk günü de durmayan Türkiye ve vekili Suriye Milli Ordusu (SMO) Kuzey ve Doğu Suriye’de SİHA’larla Minbic’in kuzeybatısındaki Kawiklî, Mefarîd, Seyade ve Yalanlî köylerini 1 Ocak 2024 günü bombaladı. TSK-SMO Efrîn’nin Şêrawa ilçesine bağlı Birciqas, Kilot ve Büyük köylerine de top atışı yaptı.
1 Ocak 2024: Etiyopya, tek taraflı bağımsızlık ilan eden Somaliland ile 1 Ocak’ta deniz erişimini sağlayan anlaşma imzaladı. Etiyopya ile Somali arasında kriz çıktı.
1 Ocak 2024: İsrail’de Yüksek Mahkeme, protestolara yol açan Başbakan Benyamin Netanyahu’nun ısrar ettiği tartışmalı yargı reformu yasasını iptal etti.
1 Ocak 2024: Yemen Ulusal Kurtuluş Hükümeti Müzakere Heyeti Başkanı ve Ensarullah Sözcüsü Muhammed Abdüsselam Tahran’ı ziyaret etti.
1 Ocak 2024: İran’ın BRICS’e üyeliği 1 Ocak 2024 itibariyle resmen başladı.
2 Ocak 2024: Hamas Siyasi Büro Başkan Yardımcısı, İzzeddin El Kassam Tugaylarının kurucularından Salih El Aruri Beyrut’ta Dahiye semtinde bir binada toplantı sırasında İsrail’in İHA’lı suikasti sonucu öldürüldü.
3 Ocak 2024: İran’da Kasım Süleymani için anmalar yapılırken Kirman kentinde iki intihar saldırısı oldu. En az 94 kişi öldü IŞİD-Horasan (IŞİD-H) üstlendi.
9 Ocak 2024: KDP’nin Kerkük İl Teşkilatı yetkilisi Muhammed Kamal ile YNK Kerkük yetkilisi Rewend Mela Mahmud Kerkük’te bir araya geldi. Bu 16 Ekim 2017’de Kerkük’ün işgali sonrası Kerkük’teki YNK-KDP ilk toplantısı oldu.
12 Ocak 2024: Husilerin Hamas’a destek için Kızıldeniz’i kullanan gemilere saldırıları sürerken Refah Muhafızı Operasyon Koalisyonu Yemen’e ilk saldırıyı yaptı. ABD, İngiliz, Avustralya, Bahreyn, Kanada ve Hollanda savaş uçakları Yemen’de Sana, Hudeyde ve Taiz kentlerini vurdu. Ölümler ve yaralanmalar oldu. 18 Aralık 2023’te oluşturulmuştu güç.
13 Ocak 2024: İmam Hasan Wend isimli Kürt genci, İran rejiminin cezaevlerinde yaklaşık 4 ay işkence gördükten sonra yaşamının yitirdi.
15 Ocak 2024: İran Devrim Muhafızları Ordusu 15 Ocak 2024 gecesi 23.30 sularında Federe Kürdistan’ın başkenti Hewlêr’de petrol, inşaat işleri yapan dolar milyarderi Pêşrew Dizayi’nin evini ve bazı KDP noktalarını balistik füzelerle bombaladı. Peşrew Dizeyi, bir yaşındaki Jina bebek, Filipinli çalışan Michelle Mendoza, misafir olan Süryani iş insanı Kerem Mîxayîl yaşamını yitirdi. Peşrew Dizeyi’nin eşi Hana Cutyarı, 2 çocuğu ile 2 Filipinli çalışan yaralandı. Şengal’i kuşatan, Semalka Sınır Kapısı’nı sık sık kapatan KDP, İran’a yanıt veremedi. İran 16 Ocak 2024 Salı günü de Pakistan’da Beluçların yönettiği Ceyş el Adl (Adalet Ordusu) örgütünün iki üssünü hedef aldığın açıkladı. Ancak 2 çocuk hayatını kaybetti. Pakistan ordusu KDP gibi sineye çekmedi ve 18 Ocak 2024 günü misilleme yaptı. 9 kişi hayatını kaybetti.
20 Ocak 2024: İsrail, Şam’ın Mezze bölgesinde bir binada İran Devrim Muhafızlarını toplantı halindeyken bombaladı. Devrim Muhahafızları komutanları (İran Devrim Muhafızları Komutanlarından Kudüs Gücünün Suriye istihbarat başkan yardımcısı Hojjatollah Omidvar, General Sadegh Omidzadeh, komutanlar Ali Aghazadeh, Hossein Mohammadi, Saeed Karimi ve Mohammad Amin Samadi dahil. İslami Cihad Hareketinin silahlı kanadı Kudüs Seriyyeleri’nin askeri kanat sorumlusu Ekrem el-Acuri’nin sağ kurtulduğu basına yansıdı), diğerleri Suriyeli ve Lübnanlı 12 kişi öldü. Ölenler arasında İran’ın Suriye istihbarat şefi ve istihbarat şefinin yardımcısı da vardı.
22 Ocak 2024: Hamas “İşte bizim vizyonumuz: Aksa Tufanı Operasyonu neden düzenlendi?” başlıklı 16 sayfalık bir broşür yayınladı. Raporda, “Aksa Tufanı Operasyonu sırasında, İsrail güvenlik ve askeri yapısının hızla çökmesinin yanı sıra Gazze ile sınır bölgelerinde yaratılan kaosun neden olduğu bazı hatalar olmuş olabilir” ifadelerine yer verildi. Raporda, Aksa Tufanı’nın, “İsrail’in, Filistin davasını tasfiye etme, toprakları ele geçirme ve Yahudileştirme, Mescid-i Aksa ve kutsal mekanlar üzerinde tam olarak hakimiyet kurma planlarına karşı koymak için atılmış gerekli bir adım ve doğal bir tepki olduğu” vurgulandı. (Sputnik/22.01.2024)
23 Ocak 2024: ABD Irak’ta Ketaib Hizbullah’a ait üç üssü 23 Ocak gecesi bombaladı.
24 Ocak 2024: Astana-21 Kazakistan’ın başkenti Astana’da yapıldı.
29 Ocak 2024: ABD’nin Ürdün’deki Tower 22 üssüne dorn saldırısında 3 ABD askeri öldü. ABD 2 Şubat’ta Irak, Suriye ve Yemen’deki İran destekli milis güçlere, Irak ve Suriye’deki İran Devrim Muhafızları Kudüs Gücü karargahlarına saldırılar düzenledi.
1 Şubat 2024: Ermenistan, resmen Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne (UCM) katıldı.
5 Şubat 2024: Rojava’da Dêrazor’un El Omer bölgesinde bulunan DSG’ye ait eğitim akademisine İran Devrim Muhafızları Kudüs Gücü’nün denetimindeki milisler tarafından intihar dronu saldırı düzenlendi. 6 DSG’li yaşamını yitirdi.
6 Şubat 2024: BM Güvenlik Konseyi, Federe Kurdistan Bölgesel Yönetimi’nin başkenti Hewler’e İran’ın balistik füze atmasını ve Kurdistan Parlamentosu seçimlerini 6 Şubat’taki oturumda görüştü.
8 Şubat 2024: Türkiye ile Somali arasında 8 Şubat 2024’te savunma, güvenlik, ekonomi konularını da içeren Savunma ve Ekonomik İşbirliği Çerçeve Anlaşması imzaladı. Buna göre kıyılarını 10 yıl boyunca Türkiye Donanması koruyacaktı. Türkiye temmuzda Somali denizlerinde petrol-doğalgaz arama anlaşması d ayaptı. Ekimde Oruç Reis Sismik Araştırma Gemisi’ni Somali’ye gönderdi.
21 Şubat 2024: KDP seçim yaptırmayınca, Bağdat Hewler’in bazı otonom haklarını elinden aldı. Irak Yüksek Mahkemesi 21 Şubat 2024’te Federe Kurdistan yönetiminin bazı haklarını iptal etti. Kurdistan Bölgesi Seçim Komisyonu yerine Irak Yüksek Seçim Komisyonu’nun seçimleri organize etmesi kararlaştırıldı. Daha önce tek seçim bölgesi olan Kürdistan Bölgesi’nin tamamının 4 seçim bölgesine bölünmesine karar verildi. 4 seçim bölgesi olarak Duhok, Hewlêr, Süleymaniye ve Halepçe belirlendi. Bağdat zoruyla Federe Kürdistan Parlamento seçimleri 20 Ekim 2024’te yapıldı.
1 Mart 2024: İran’da Meclis seçimleri yapıldı. Boykot çağrıları sonucu fiyasko oldu. Katılım oranı yüzde 41’de kaldı.
22 Mart 2024: Rusya’nın başkenti Moskova’nın Krasnogorsk bölgesinde fuar ve konser alanı Crocus City Hall’de konser düzenlenirken 22 Mart 2024 Cuma gecesi 4 kişi (Tacikistanlı Dalerdzhon Mirzoyev, Saidakrami Murodali Rachabalizod, Muhammadsobir Fayzov ve Shamsidin Fariduni) uzun namlulu otomatik silahlarla saldırı düzenledi. 144 kişi hayatını kaybetti. IŞİD-Horasan üstlendi. Rusya basını İstanbul’dan geldiklerine yer verdi.
1 Nisan 2024: İsrail savaş uçakları 1 Nisan 2024 Pazartesi saat 17.00 sularında Suriye’nin başkenti Şam’da İran Büyükelçiliği içindeki konsolosluğu vurdu. İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü komutan yardımcısı Tuğgeneral Muhammed Rıza Zahedi, Kudüs Gücü komutanlarından Tuğgeneral Muhammed Hadi Hacı Rehimi dahil 7 İranlı komutanı öldü.
19 Nisan 2024: Ermenistan ve Azerbaycan’ın sınır belirleme konusunda anlaşmaya vardı.
22 Nisan 2024: AKP’li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan 22 Nisan 2024’de kalabalık bir heyetle önce Bağdat’ı ziyaret etti. 13 yıl sonra Irak’a üst düzey ziyaret yapılmış oldu. Bağdat’ta Irak, Türkiye, Katar ve BAE arasında Kalkınma Yolu anlaşması imzalandı. Erdoğan 22 Nisan 2024 akşamı Bağdat’tan Hewler’e geçip yaklaşık 2 yıldır seçimsiz yöneten KDP liderleriyle görüştü.
2 Mayıs 2024: AKP-MHP Hükümeti İsrail ile ihracat-ithalatın tüm ürünlerde tamamen durdurulduğunu duyurdu. Sonraki aylarda CHP, Saadet gibi muhalefet partileri belgeler açıklayıp ürünlerin, petrolün gitmeye devam ettiğini kaydetti.
19 Mayıs 2024: İran Cumhurbaşkanı Seyyid İbrahim Reisi, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Doğu Azerbaycan Eyaleti’nde Aras Demiryolu Koridoru’nu 19 Mayıs 2024 Pazar günü ziyaret etti. İkili görüşme yaptı. Ardından İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Aras Nehri üzerine inşa edilen Kız Kalesi Barajı ve Hudaferin Barajı’nın açılışını gerçekleştirdi. Reisi Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan’ın da içinde olduğu helikopter dönüşte düştü, Reisi ve Abdullahiyan öldü. Yerine seçilen Mesud Pezeşkiyan 30 Temmuz’da yemin ederek göreve başladı.
11 Haziran 2024: Kuzey ve Doğu Suriye’de belediye seçimleri yapılacaktı. Türkiye, yapılmasını istemediğini söyleyip sık sık obüs saldırıları ve SİHA saldırıları düzenleyince seçim yapılmadı.
1-3 Temmuz 2024: Erdoğan’ın “Sayın Esed” deyip kamuoyu önünde görüşmek istediğini açıklaması sonrası, Bağdat’ta Esad ile yakında görüşeceği haberleri 1 Temmuz pazartesi günü öğle saatinde çıktı. Haber Suriye yönetimine yakın El Vatan gazetesine dayandırıldı. TSK-SMO kontrolündeki El Bab, Cerablus, El Rai, Azez’de (Ezaz), Mare, İdlib, Efrîn’de Suriyeliler protestolara başladı. AKP-MHP’nin eğitiiği, silahlandırdığı ve maaş verdiği, artık saklamadan ortak üsler kurduğı SMO grupları protestodaydı. El Bab-Azez hattında yaşanan olaylarda Türkiye kurumlarına saldırı oldu. Tekbir getirenler Türkiye bayrakları indirdi, çiğnedi, yırttı ve yaktı.
10 Ağustos 2014: Kerkük’te Türkiye’nin ısrarına rağmen valilik krizi çözüldü. Bağdat’ta yapılan Kerkük İl Genel Meclisi toplantısında YNK’li Rebwar Taha, Kerkük valisi olarak seçildi.
11-12 Kasım 2024: Suriye konulu 22. Astana görüşmeleri Astana’da yapıldı.
1 Eylül 2024: Libya’nın başkenti Trablus’taki Türkiye destekli Deniz Harp Okulu Komutanı Abdurrahman Milad, aracında silahlı saldırıda öldürüldü.
3 Eylül 2024: Rusya’nın Tahran Büyükelçisi Alexey Dedov, Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova’nın AKP-MHP’nin ısrar ettiği, Azerbaycan ile Nahçivan’ı birbirine bağlayan Syunik-Zengezur Koridorunu destekleyen açıklamaları nedeniyle İran Dışişleri Bakanlığı’na çağırıldı.
7 Ekim 2024: Kuzey ve Doğu Suriye Ekonomi ve Tarım Meclisi kuruluşunu ilan etti.
8 Ekim 2024: Meclis, Erdoğan’ın, İsrail’in hedefinin Türkiye olduğu yönünde açıklamaları sonrası, muhalefetin çağrısıyla toplandı. Kapalı oturum yapıldı.
1 Kasım 2024: Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Erdoğan’ın Beşar Esad’la görüşmekte ısrarcı olduğunu söyledi. Lavrov, Beşar Esad yönetiminin de öncelikle Türk askeri birliklerinin Suriye’den çekilmesi konusuna ısrarcı olduklarını kaydetti.
7 Aralık 2024: HTŞ-SMO Humus ve Şam’a saldırıp düşürmeden bir gün önce 7 Aralık’ta Katar’ın başkenti Doha’da Astana formatlı toplantı vardı. Türkiye, Rusya ve İran üçlü toplantısına AKP’li Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, İran Dışişleri Bakanı Abbas Irakçi katıldı. İkinci bölümüne BM Suriye Özel Temsilcisi Geir O. Pedersen, Katar, Suudi Arabistan, Ürdün, Mısır ve Irak’ın dışişleri bakanları da katıldı. BMGK 2254 sayılı kararı çerçevesinde geçiş süreci üzerinde mutabakata varıldı.
9 Aralık 2024: Şam’ın 8 Aralık’ta düştüğü gün sonra Esad Lazkiye Hmeymim üssü üzerinden Moskova’ya uçtu. Baas dönemimin son başbakanı Muhammed Gazi el-Celali gitmedi. Celali, 9 Aralık’ta HTŞ Lideri Ahmed Şera ve HTŞ’nin İdlib Kurtuluş Hükümeti Başbakanı Muhammed El Beşir’le görüştü. HTŞ, Beşir’i başbakan olarak atadı. Sonraki günlerde kabineyi oluşturdu. Oysa Türkiye, Katar gibi ülkelerin ve göçmenleri geri göndermek isteyen AB ülkelerinin Geçici Hükümet olarka tanıdığı bir hükümet vardı. Geçici Hükümet Başbakanı Abdurrahman Mustafa idi. Bu da SMDK içinden seçiliyordu. SMDK Başkanı da Hadi Bahra idi. HTŞ, Halep’ten Şam’a 12 gün içinde ilerlerken Mustafa, kanal kanal bağlanıp konuşuyordu. HTŞ kabinesinde Mustafa’ya da Bahra’ya da, Bahçeli’yle poz veren SMO’nun komutanlarından Fehim İsa, Seyf Bolat gibi isimler de kabineye alınmamıştı. SMD’nin eski başkanları ve SMDK’nin Genelkurmay başkanları da alınmamıştı: SMDK ilk başkanı Muaz el-Hatib, Ahmed Cerba, Halid Hoca, Ahmed Tumeh, Enes Ebda, Abdulhakim Başar, İbrahim Bro, Salih Tuma, Hasan Hammade, Gessan Hito, Esad Mustafa, Cevad Ebu Hatab gibi isimler. Şarku’l Avsat’ın Al-Arabiya’dan aktardığına göre SMDK Başkanı Hadi el Bahra 30 Aralık günü hala HTŞ’den diyalog daveti almadıklarını söylüyordu.
22 Aralık 2024: Uluslararası Af Örgütü İran yargısının “Jin jiyan azadî” ayaklanmasına katılmaktan Fazıl Behramyan, Menuçêhr Mêhmanewaz, Mêhran Behramyan, Mîlad Armun, Elîreza Kefayî, Emîr Mihemed Xoş, Newîd Necaran, Husên Nimetî, Ali Reza ve Mêhran Ebdulzad idam cezasına çarptırdığını açıkladı.
25 Aralık 2024: Azerbaycan Havayolları’na ait Embraer E190 tipi yolcu uçağı Bakü’den Çeçenistan-Grozni’ye giderken Rusya ordusu tarafından düşürüldü. 67 kişiden 38’i hayatını kaybetti. Putin, 28 Aralık’ta Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev’i arayarak özür diledi. Bu, Rusya’nın Ukrayna savaşında ne kadar yıprandığını, panikle yolcu uçağı vuracak düzeye geldiğini gösterdi
