Örümcek Ağı Oparasyonu’yla Zelenskiy başını su üstünde tutup nefes aldı. Zelenkisy, Trump’a mesaj vermiş oldu. Bir mesaj da AB ülkelerineydi. Destek sürerse Rusya’yı altüst edebilecekleri yönünde bir pencere göstermiştir
Mehmet Ali Çelebi
Ukrayna, Rusya’nın batısından doğu ucuna kadar uzanan cerrahi bir operasyon gerçekleştirdi: Pavutini Operasyonu (Örümcek Ağı)
Bu Ukrayna ordusunun Ağustos 2024’te Rusya kentlerinden Kursk’u ele geçirmesinden sonra Rusya içlerine en büyük sonuç alıcı operasyonu olmuştur.
Ryazan’dan Rusya’nın Çin’e yakın kentlerinden Amur’a kadar uzanan bir şok dalgası. Rusya’nın batısı ile doğusu arasının 9 bin kilometre olduğu göz önüne getirilirse operasyonun büyüklüğü daha net kavranabilir. Örümcek Ağı’nın Rusya içinde politik-askeri depremler yaratacağı öngörülebilir. Peki operasyonun arkasındaki itici güç ABD miydi, Almanya mıydı, İngiltere miydi?
Ukrayna, Örümcek Ağı Operasyonu’nu eş zamanlı olarak 1 Haziran Pazar gecesiyle 2 Haziran’ın ilk saatlerinde gerçekleştirdi. Uzun süre Rusya içinde taşınıp zulalanan 117 İHA-Drone ile gerçekleştirildiği Kiev tarafından açıklandı. Örümcek Ağı eş zamanlı olarak Kursk Oblastı, Belgorod Oblastı, Lipetsk Oblastı, Voronej Oblastı, Bryansk, Ryazan (Dyagilevo), Orlov, Tambov, Murmansk (Olenya), İrkutsk (Belaya), İvanovo, Amur gibi yerlerdeki askeri üslere atılmıştı. Patlayıcı yüklü İHA’lar Rusya’nın doğudaki Moğolistan’ın sınırındaki İrkutsk bölgesine, en doğuda Çin’e yakın Amur bölgesindeki hava üslerine kadar uzanmıştı.
Onlarca seyir füzeler kullanabilen stratejik bombardıman uçakları imha olmuştur. Tu-95 (Seyir füzeleri yanında nükleer bomba atabiliyor), Tu-22M’ler (Seyir füzeleri atıyor), Tu-160 (Nükleer bomba atabiliyor), A-50’ler (erken uyarı uçağı) yok edilmiştir. Bir uçağın ikamesi çok zordur, zaman alır. Her biri birkaç yüz dolarlık İHA’larla stratejik askeri üslerin vurulması, küresel güç Rusya için büyük prestij kaybıydı. Kremlin yönetimi, saldırılar sonrası kapsamlı soruşturma süreci başlattı. Bazı kişiler gözaltına alındı. Çünkü Ukrayna Başkanı Zelenskiy, 18 ayda planlandığını açıklıyordu.
Zamanlama Rusya’nın aldığı yerlerin de ötesinde yerler istediği İstanbul’daki Rusya-Ukrayna görüşmelerine denk geldi. 24 Mart’ta Riyad’da ateşkes konulu ABD-Rusya, ABD-Ukrayna heyetleri görüşmesinin kadük kalması; 16 Mayıs’ta İstanbul Dolmabahçe’de liderler buluşması beklentisinin fiyaskoyla sonuçlanması, buluşan heyetlerin de esir takası ile yetinmeleri sonrası gözler yeni bir randevudaydı. 2 Haziran’da İstanbul’da Rusya-Ukrayna heyetlerinin görüşmeleri planlanmıştı. (İptal eder mi? sorusu sorulurken Putin, tablonun ciddi olmadığı algısı vermek, Trump’ın ‘masadan kaçtı’ minvalli hışmına uğramamak için toplantıyı yaptırdı.)
Kiev’in sıkıştığı dönem
Kiev’de çocuk hastanesi dahi vurulmuştu. Sık sık nükleer silah kullanma senaryolarını Dimitri Medvedev dile getiriyordu. Rusya son aylarda Luhansk, Donetsk, Zaparojiya, Herson hattında ilerliyordu. İstanbul görüşmelerinde bu kentlerin ele geçiremediği çeperini de istiyordu. Moldova, Polonya, Fransa, Almanya başta olmak üzere AB ülkeleri ve AB dışındaki İngiltere’de tansiyon yükseliyordu. Trump, Putin’i övmeye başlayıp, yeni yaptırım kararları almadığı için, Ukrayna’ya ağır silah ve istihbarat desteğini kestiği için de Ukrayna ordusu ve Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy çıkmaza girmişti. Zelenskiy, zamanı gelmiş seçimleri yapmadığı için de baskı altındaydı.
Örümcek Ağı ile Zelenskiy can simidi yakaladı, başını su üstünde tutup nefes aldı. Zelenskiy, Beyaz Saray’da kendisini ağırlarken Ukrayna’nın kazanmak için kartları olmadığını söyleyen Trump’a mesaj vermiş oldu. Bir mesaj da Kiev’i destekleyen AB ülkelerineydi. Ukrayna’ya güvenilebileceği, desteğin sürmesi gerektiği, destek sürerse küresel bir güç de olsa Rusya’yı altüst edebilecekleri yönünde bir pencere göstermiştir. Çırağan’daki mayıs görüşmesinde tepeden bakmayı sürdüren Rusya’ya yanıt verilmiş, 2 Haziran’da müzakereler öncesi ateşkese zorlamak, talepleri aşağı çektirmek için el yükseltilmek istenmiştir.
Operation Grim Beeper gibi
Ukrayna’nın oluşturduğu ekibin uzun süre istihbaratı, orduyu uyutup, gizli tutmayı başarıp Rusya’ya karşı farklı kentlerde Drone’lu Örümcek Ağı dalgası, ‘Operation Grim Beeper’ gibi, aşağılayıcı, prestij kırıcı, denge çözücü bir operasyondur. Zaman alıcı, denklem bükücü, karmaşık, sarsıcı, küçük düşürücü bir operasyon. Rusya aylarca uyutulmuş. Lübnan’da Hizbullah’a karşı Mossad-İsrail ordusu Eylül 2024’te İran, Baas ve Hizbullah’ı uyutarak Lübnan ve Suriye’de binlerce çağrı cihazı ve telsizi patlatmıştı.
Trump mı düğmeye bastı?
Operasyonun düğmesine ABD-Trump mı bastı? Yoksa başka aktörler mi arkasındaydı?
30 Nisan’da Ukrayna ile nadir elemenler anlaşması yapan ABD Başkanı Trump da son haftalarda Putin’e karşı söylemini sertleştirmiş, Putin’in çıldırdığını ve ateşle oynadığını söyler olmuştu. Trump, esir takası sırasındaki saldırılar nedeniyle Truth Social paylaşımında Putin’e tepki gösterip “Kesinlikle ÇILDIRDI! Gereksiz yere çok sayıda insanı öldürüyor ve sadece askerlerden bahsetmiyorum” diyordu. (26.05.2025) Trump 27 Mayıs’ta da “Vladimir Putin’in fark etmediği şey şu: Eğer ben olmasaydım, Rusya’nın başına çoktan çok kötü şeyler gelmiş olacaktı, yani gerçekten kötü şeyler. O, ateşle oynuyor!” paylaşımı yapıyordu. (27.05.2025)
Bu açıklamalar olsa da okumam şu ki Trump’tan bağımsız bir operasyondur. İstihbari, teknik, siyasi anlamda itici güçler İngiltere ve Almanya’dır. İngiltere ve Almanya, Putin’e mesaj iletmiş, eğer ateşkesi kabul etmezse Rusya’nın doğu ucuna kadar başına neler gelebileceğini göstermek istemişlerdir.
Şöyle ki; Trump’ın müttefikleri arasında güvensizlik erozyonu yarattığı, uluslararası ilişkilerde kimin müttefik kimin hasım olduğunu dengesiz çıkışlarla, gel-gitlerle belirsizleştirdiği algısı Avrupa ve Ortadoğu’daki başkentlerde de hakimdi.
Şubatta Beyaz Saray’da Trump’ın ve Vance’nin alevlendirdiği skandaldan sonra Zelenskiy de Almanya, İngiltere yönetimleri de Trump’a güvenmiyordu. Rusya’nın derinliklerinde hassas bir ip üzerinde yürür gibi bir Örümcek Ağı örülürken önceden haberdar ederlerse, oligarklardan para çekerek ilişki derinleştirme peşinde olan Trump’ın Putin’e bilgi uçurabileceği, ya da bir paylaşımla ifşa edebileceği güvensizliği söz konusu olmuştur. Dolayısıyla Örümcek Ağı’nın Trump’tan habersiz başlatıldığı söylenebilir.
İtici güçlerden İngiltere
İtici güçlerin İngiltere ve Almanya olduğu söylenebilir. Birleşik Krallık’a (İngiltere) bakalım. İngiltere yüz yıllardır emperyal kanatlarına karşı Rusya’yı tarihsel hasım olarak görüyordu. Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Osmanlı-İstanbul’u, II. Mahmud’u düşürecek duruma galip Kütahya’ya ulaştığında da Rusya’nın nüfuzunun artacağı endişesiyle İngiltere devreye girip anlaşma yaptırmıştı. Rus ordusu Yeşilköy’e (Ayestefanos) kadar gelince de İngiltere devreye girmiş, Ayestefanos Anlaşması yaptırtmış, Kıbrıs’ın kendilerine bırakılması, Düyûn-u Umumiye-Genel Borçlar İdaresi oluşturulup borçların ödenmesi için vergi tahsilinin kendilerine bırakılması kaydıyla II. Abdülhamid’i tahtta tutmuş, Osmanlı’nın ömrünü uzatmıştı. İngiltere, Ukrayna Savaşı’nı da Rusya’yı dizginlemek için fırsat olarak görmüş, envanterini seferber etmiştir.
Bakın, 12 Ocak 2024’te Kiev’e geçen İngiltere Başbakanı Rishi Sunak, Zelenskiy ile bir güvenlik anlaşması imzalamış ve kapsamlı bir silah paketi vermişti. Paket uzun menzilli füzeler, SİHA/Drone’ler, hava savunma sistemleri, topçu mühimmatı içeriyordu.
23 Nisan 2024’te Polonya’ya giden Sunak “Rusya’nın acımasız hırslarına karşı Ukrayna’yı savunmak, güvenliğimiz ve tüm Avrupa için hayati önem taşıyor. Putin’in bu saldırganlık savaşında başarılı olmasına izin verilirse, Polonya sınırında durmayacak” diyordu. (The Guardian /23.004.2024) Ziyareti NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg ile birlikte yapan Sunak, Ukrayna’ya 500 milyon sterlinlik silah paketi daha açıyordu. İngiltere Genelkurmay Başkanı Org. Roly Walker, göreve başladıktan yaklaşık bir buçuk ay sonra 24 Temmuz 2024’te gazetecilere konuşurken İngiltere’nin üç yıl içinde bir savaşa hazır olması gerektiğini vurguluyordu.
Trump’ın yanına aldığı yardımcısı David Vence ile birlikte Zelenskiy’i Oval Ofis’te ağırlarken Kiev’in sıkıntı içinde olduğunu ve Rusya’ya karşı kartının olmadığını söyleyip azarlama skandalına imza atmasından bir gün sonra İngiltere, Zelenskiy ve AB liderlerini Londra’da toplamıştı. (1 Mart 2025)
İngiltere’nin yeni Başbakanı Keir Starmer, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Almanya Başbakanı Friedrich Merz ve Polonya Başbakanı Donald Tusk Kiev’de Zelenskiy ile görüşüp gözdağı veriyordu. (10 Mayıs 2025)
Cumhurbaşkanlığı Dolmabahçe Çalışma Ofisi’nde 16 Mayıs’ta yaklaşık 2 saatlik Türkiye-ABD-Ukrayna Üçlü Toplantısı; ardından yaklaşık 2 saat süren Rusya-Ukrayna-Türkiye heyetleri Üçlü Toplantısı’nda ateşkes anlaşması çıkmamış, biner kişilik esir takası kararı alınmıştı. Esir takası 23-25 Mayıs arasında üç gün içinde gruplar halinde yapılmıştı. Esir takası sırasında Rusya, Ukrayna’nın Kiev, Dnipropetrovsk ve Donetsk bölgelerine yüzlerce dron atmıştı. Sadece Sumi’de de bir minibüsün İHA ile bombalandığı, 9 sivilin hayatını kaybettiği basına yansımıştı. Bu 2022 sonrası en büyük drone saldırısı olmuştu. Rusya, “güç bende” mesajı vermeye çalışıp, dosyasını kabul ettirmek istiyordu. Başbakan Starmer, aynı gün Putin’in müzakerelere oturmaması ve geciktirme taktikleri nedeniyle hesap sorulması gerektiğini söylüyordu. Örümcek Ağı ile kırılan moralleri yeniden doğrultmak için takas sırasındaki saldırıya da yanıt verilmiş oluyordu.
Friedrich Merz’in menzili
Operasyonun algoritmasını belirleyen belirli güçlerden biri Almanya görülüyor. Almanya’da emperyal zihniyet I. Dünya Savaşı ve II. Dünya Savaşı’nda baş aktördü. Almanya, II. Dünya Savaşı sonunda İngilizce, Rusça ve Almanca silahsızlanmayı da içeren teslimiyet belgesi imzalamıştı. Nazilerin onlarca ülkede milyonlarca kişiyi öldürmeleri, Holokost’a neden olmaları nedeniyle Almanya’da zamanla silahlanma frenleniyordu. Savaş sonrası Almanya dış politikada askeri kartı kullanamıyordu. Savaş sonrası Almanya Anayasası’na savunma ve güvenlik harcamaları için limit konmuştu, kaynaklar askerileşme yerine sivil alana gidiyor, ekonomi gelişiyordu. Bu askeri kaynak sınırını kaldırmak için parlamentonun güçlü desteği gerekiyordu. Bunun için de güçlü bir “dış düşman.” Yeniden uluslararası sistem içinde askeri manevra kabiliyeti kazanmış bir Almanya için Ukrayna Savaşı manivela yapılmak istenmiştir. Rusya tehdidi bahanesiyle, yeniden silahlı bir dev haline gelme, dış politkada denklem belirleyici aktörler arasına girme politikası devreye konmuştur. Bundestag’da (Almanya Parlamentosu) 18 Mart 2024’te dikkat çekici bir oylama vardı. Askeri bütçe, silahlanma kaynağının artırılmasının önünü açan yasa üçte ikilik çoğunlukla kabul ediliyor, ordu hizmetine 500 milyar Euro içeren bir havuz bırakılıyordu.
2 Temmuz 2025’te Almanya Genelkurmay Başkanı General Carsten Breuer, BBC’ye açıklamasında NATO’nun dört yıl içinde Rusya’dan gelebilecek olası bir saldırıya hazırlanması gerektiğini söylüyordu. Almanya Başbakanı Olaf Scholz, 2 Aralık 2024’te Kiev’deydi ve Zelenskiy ve SİHA/drone üreticileriyle görüşmüştü. Scholz, seçimi yeni kazanmış Trump’ın açıklamalarının aksine Ukrayna’ya destekten vazgeçmeyeceklerini vurguluyor, yeni bir askeri yardım paketi açıklıyordu.
Yeni Almanya Şansölyesi Friedrich Merz de başbakanlığa oturduktan yirmi gün sonra Ukrayna’ya sağlanan silahlara yönelik “menzil” kısıtlamalarını kaldırdığını açıklıyordu. Merz, Berlin’deki WDR Avrupa Forumu’nda yaptığı açıklamada, “Ukrayna’ya sağlanan silahlarda artık menzil kısıtlaması yok. Ne İngilizlerden, ne Fransızlardan, ne bizden, ne de Amerikalılardan. (Bu) Örneğin Rusya’daki askeri mevzilere saldırarak da kendini savunabileceği anlamına geliyor. Çok az istisna dışında, bir süre öncesine kadar bunu da yapamıyordu. Buna jargonda uzun menzilli ateş diyoruz, yani Ukrayna’yı (Rusya’nın) iç bölgelerdeki askeri hedeflere saldıran silahlarla donatmak… Kendisini sadece kendi topraklarındaki bir saldırgana karşı savunabilen bir ülke kendisini yeterince savunamıyor demektir” diyordu. (AA/26.05.2025)
Bağlarken, Örümcek Ağı; küresel güç de olsanız, 81 trilyon 765 Milyar Rublelik bütçeniz de olsa, bölgesel güç de olsanız küçümsenen bir aktörün bile yüksek motivasyonla kendisini yenileyerek küçük maliyetli mekanizmalarla sarsıcı sonuçlar doğuracak pratikler üretilebileceği görülmüştür.
Putin, 15 Mayıs akşamı Kara Kuvvetleri Kom. Oleg Salyukov’u görevden almıştı ancak bu kez ne yapacaktı? Saldırı Putin karşıtı içerde ciddi damar olduğunu resmetti. Rusya Genelkurmay Başkanı Valery Gerasimov’un kafası hala devlete bağlı paramiliter Wagner Lideri Yevgeniy Prigojin’in ordu içinden destek alarak 23-25 Haziran 2023’te ayaklanmasında. Gerasimov görevden çekilmeye zorlanırsa ya da başına bir şey gelirse farklı artçılar yaşanabilir.
Trump’ın gelmeden önce 24 saatte savaşı bitirme vaadinin ne kadar yüzeysel olduğu, Trump’ın süreçleri okuyamadığı bir kez daha görüldü. Rol peşinde koşan Almanya da silahlanmayı durdurmazsa dünya için yeni tehdit olur.
İstanbul’da 2 Haziran Türkiye-Rusya-Ukrayna görüşmesi de fiyasko. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın liderleri toplama çabası da bu konjonktürde anlaşma doğurmaz. İlginç olan sık sık ateşkes ve anlaşma için Kiev ve Moskova’ya heyet gönderen, liderleri Türkiye’de buluşmaya çağıran, İsrail-Hamas ateşkesi isteyen Erdoğan’ın Şam-Rojava görüşmelerinde aynı tutumu sergilememesi. Rojava’ya ambargo kaldırılmıyor, Nusaybin-Qamişlo gibi sınırlar açılmıyor. Askerler Girê Spî, Serêkaniyê, Efrîn, Minbiç, Til Rifat’tan çekilmiyor, yüzbinlerce kişiye su sağlayan Serêkaniyê’deki Elok İstasyonu’ndan su akışı yeniden başlatılmıyor, Rojava ile Şam müzakerelerinde kritik başlıklarda perde arkasında rezervler koyuyor. Oysa gölgelerin üstünden atlamada ısrarın anlamı yok. Kendin için ne istiyorsan herkesi öyle kabullenirsen, eşitlik ve özgürlükleri benimsersen gerilim, çatışma ve savaşı durdurursun.
Lübnan ve Suriye’deki Operation Grim Beeper sonrası İran-Suriye-Lübnan vetosu kalkmış, yeni cumhurbaşkanı ve başbakan seçilebilmişti. Rusya içinde de siyasi ve askeri alanda altüst oluşlar görülebilir.
