Cumhuriyetin kuruluşuyla başlayıp Kenan Evren darbesiyle devam eden parti kapatmaları, 1990’larla birlikte Kürtleri hedef alan politika haline getirildi. HEP’in kapatılma ihtimaline karşı kurulan ÖZDEP, 26 yıl önce AYM kararıyla kapatıldı
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bugüne 58 siyasi parti, mahkeme kararlarıyla kapatıldı. Türkiye tarihinde kapatılan ilk siyasi parti, 3 Haziran 1925’te Bakanlar Kurulu kararıyla kapatılan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası oldu. 6 yıl aradan sonra Ahali Cumhuriyet Fırkası da benzer şekilde Bakanlar Kurulu kararıyla 21 Ocak 1931’de kapatıldı. Bundan 15 yıl sonra Çiftçi ve Köylü Partisi 24 Nisan 1946’de kapatılan partiler listesine geçti. Parti kapatmalar 12 Eylül 1946’da İslam Koruma Partisi’nin Askeri Mahkeme kararıyla kapatılmasıyla sürdürüldü.
17 siyasi parti kapatıldı
1980 yılına gelindiğinde ise, 8 Mayıs’ta Türkiye Emekçi Partisi’nin kapatılmasının ardından 12 Eylül Kenan Evren askeri darbesiyle birlikte 17 siyasi parti Askeri Mahkeme tarafından alınan kararlarla kapatıldı. 1980’de Adalet Partisi’nin kapatılmasıyla başlayan süreç ise, 1981 yılında Türkiye Ulusal Kadınlar Partisi ve Vatan Partisi’nin kapatılmasıyla son buldu. Cumhuriyetin kuruluşuyla başlayıp Kenan Evren darbesiyle devam eden parti kapatmaları 1990’larla birlikte Kürtleri hedef almaya başladı.
Sosyaldemokrat Halkçı Parti’nin (SHP) 14-15 Ekim 1989 yılında Paris’te toplanan Kürt Konferansı’na katılan milletvekilleri hakkında verdiği ihraç kararını protesto eden 12 milletvekili ile çok sayıda il ve ilçe yöneticisinin başlattığı yeni demokratik oluşum, 7 Haziran 1990’da Fehmi Işıklar Başkanlığı’nda Halkın Emek Partisi’ne (HEP) dönüştü. HEP, geniş halk kitlelerinden kabul görmeye başlamasıyla birlikte hedef tahtasına konuldu.
Partinin kurulmasının üzerinden çok geçmeden Diyarbakır İl Başkanı Vedat Aydın, kendilerini polis olarak tanıtan kişiler tarafından evinden alınarak öldürüldü. Aydın’ın cenazesine katılan binlerce kişiye güvenlik güçleri tarafından açılan ateş sonucu çok sayıda kişi yaşamını yitirdi, yüzlerce kişi de yaralandı. Halkın, Aydın’a sahip çıkması aynı zamanda Kürtlerde ‘serhildan’ döneminin başlangıcı oldu.
1991’deki seçimlere HEP’in katılımı engellenince, HEP bir kez daha SHP ile ittifak yaptı ve bu ittifak sonucunda HEP kontenjanından 22 milletvekili, seçilerek parlamentoya girdi. 1992 yılında serhildanlarla kutlanan Newroz gösterilerine devlet şiddet yöntemiyle karşılık vermesi üzerine, HEP milletvekilleri SHP’den koptu.
HEP milletvekilleri, 2 Haziran 1992’de 2 Haziran 1992’de Özgürlük ve Eşitlik Partisi’ni (ÖZEP) kurarak bu partiye geçti, daha sonra 4 Haziran 1992 tarihinde ÖZEP tüzel kişilik olarak HEP’e katıldı. Yargıtay Başsavcılığı’nın HEP hakkında açtığı kapatma davası üzerine, 19 Ekim 1992’de Mevlüt İlik başkanlığında Özgürlük ve Demokrasi Partisi (ÖZDEP) kuruldu. Kurulduktan 3 ay sonra, programında Türkiye’yi bölmeyi amaçlayan görüşlere yer verdiği iddiasıyla 29 Ocak 1993’te hakkında kapatma davası açıldı.
Bunun üzerine siyaset yapmalarının engellendiğini düşünen parti yönetimi mahkeme kararını beklemeden ÖZDEP’i feshetti. Bu karar, Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) ulaşmadan, 23 Kasım 1993 tarihinde ÖZDEP hakkında kapatma kararı verildi.
Son 30 yılda 5 siyasi parti kapatıldı
Kürtlerin siyasi yolculuğuna başlamasıyla devreye konulan parti kapatma politikaları kapsamında son 30 yılda 5 siyasi parti açılan davalar sonucunda kapatıldı. HEP, “Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozma amacını taşımak ve bu yolda faaliyette bulunmak” iddiasıyla AYM tarafından 14 Temmuz 1993’de kapatıldı. HEP’in kapatılma ihtimaline karşı 19 Ekim 1992’de kurulan Özgürlük ve Demokrasi Partisi (ÖZDEP) için de hemen kapatılma davası açıldı. ÖZDEP’li yöneticiler davanın sonuçlanmasını beklemeden 30 Nisan 1993’te fesih kararı aldılarsa da bu karar AYM’ye ulaşmadan partinin kapatılmasına karar verildi.
HEP’in kapatma davası sürerken 7 Mayıs 1993’de Demokratik Partisi (DEP) kuruldu. Genel Başkanlığı’na Yaşar Kaya getirildi. Ancak kısa süre sonra Yaşar Kaya ve 7 parti yöneticisi tutuklandı. SHP’den siyasete giren ancak partiden ihraç edilen Kürt milletvekilleri bir süre sonra DEP’e katıldı. Anayasa Mahkemesi, DEP hakkında 16 Haziran 1994’te kapatma kararı verdi.
11 Mayıs 1994’de bu kez Murat Bozlak ve bazı eski DEP’li milletvekilleri tarafından Halkın Demokrasi Partisi (HADEP) kuruldu. HADEP, ilk girdiği 1995 yılındaki milletvekili genel seçimlerinde 1 milyon 171 bin 623, 1999 yılındaki milletvekili genel seçimlerinde 1 milyon 482 bin 196 oy aldı. 1999 yılındaki yerel seçimlerinde 37 belediye başkanlığı kazandı. Partinin genel kongresinde açılan PKK bayrakları ve PKK Lideri Abdullah Öcalan posterleri, Türk bayrağının indirilmesi bahane edilerek partinin Genel Başkanı Bozlak ve bazı parti yöneticileri tutuklanırken, 13 Mart 2003 tarihinde “Partinin PKK’ye yardım ettiği ve yasadışı eylemlerin odağı haline geldiği” iddiasıyla AYM tarafından kapatıldı. HADEP’in kapatılma ihtimaline karşı 24 Ekim 1997’de kurulan Demokratik Halk Partisi (DEHAP) hakkında 2002’de AYM’de, “örgütlenmesini tamamlamadan seçimlere girdiği” iddiasıyla kapatma davası açılırken, parti 19 Kasım 2005’de kendini feshetti.
DEHAP’tan DTP’ye
DEHAP’ın ardılı olarak siyaset sahnesine çıkan Demokratik Toplum Partisi (DTP) ise, 9 Kasım 2005 tarihinde kuruldu. Türkiye siyasetine eşbaşkanlık modelini kazandıran DTP, ilk seçim deneyimini 2007 Genel Seçimleri’nde yaşadı. DTP, yüzde 10’luk seçim barajı dayatmasına karşı “Bin Umut Adayları” ile bağımsız girdiği seçimlerde 22 milletvekilliği kazandı. Bir kez daha demokratik siyaseti zorlayan Kürtler, Meclis’te güçlü bir şekilde temsil edilmeye başlanırken Yargıtay harekete geçti. Yargıtay tarafından 16 Kasım 2007’de DTP hakkında “devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü aleyhine eylemlerin odağı haline gelmesi” iddiasıyla kapatma davası açtı. DTP’nin kapatılma sürecinin başlamasıyla birlikte hükümet yetkilileri, DTP’ye “PKK ile arana mesafe koy” tartışmasını gündemde tutarken, İzmir’de DTP konvoyunun saldırıya uğramasının ardından 26 Kasım’da dönemin Başbakanı Tayyip Erdoğan “Bayrak açtırmayacağız” demesi ardından Başbakan Yardımcısı Cemil Çiçek ise, “DTP kendini kapattırmaya çalışıyor” açıklamaları üzerine bir kez daha gözler, DTP’ye çevrildi. 11 Aralık 2009’da kapatılan partinin aralarında Eş Genel Başkanlar Ahmet Türk ve Aysel Tuğluk’un da bulunduğu 37 kişiye 5’er yıl siyaset yasağı getirildi.
Kaynak: MA
