Başta lise ile üniversite öğrencilerinin ve hatta öğretim üyelerinin ülkenin içine düşürüldüğü ekonomik kriz nedeniyle doğru dürüst kitap alıp, okuyamadığı ve yine ekonomik krizden kaynaklı banka kredi faizlerinin zıpladığı bir dönemde, kimi yayınevleri her şeye rağmen yayıncılık yapmakta ısrar ediyor. Böylesi yayınevlerinden biri de Dipnot Yayınları. Yayınevinin son dönemde okurların beğenisine sunduğu kitaplardan “Özgür Düşüncenin Kısa Tarihi”, önümüze getirilmek istenen yeni anayasa tartışmaları öncesinde önemli bir kaynak olacağa benziyor.
Düşünce ve ifade özgürlüğü, sorgulayan beyinler için yaşamsal önemdedir. Ancak tarihte (ve ne yazık ki günümüzde de) geleneksel ya da dinsel kabullerin dışında kalan bağımsız düşüncelerin aforoz edildiğini ve büyük baskılara maruz kaldığını görüyoruz. Doğanın ve toplumun akla ve bilime dayalı bir eleştirel anlayışla ele alınması, insan zihninin dogmaların prangalarından kurtulması ancak Aydınlanma Çağı’yla birlikte hız kazanmış, bu uğurda çaba harcayan insanların çoğu kez hayatlarını tehlikeye atarak verdikleri mücadeleler yüzyıllar sürmüştür.
Antik çağlardan 20. yüzyıla
J.B. Bury, elinizdeki kitapta, antik çağlardan 20. yüzyılın başlarına kadar, aklın hakikat arayışını özlü bir şekilde anlatıyor. Okuru eski Yunan’da felsefi sorgulamanın şaşırtıcı parlaklığından Ortaçağ’da dini otoritenin özgür düşünceye nefes aldırmamasına, oradan Rönesans’ta Yunan ve Roma felsefesinin yeniden keşfine ve son olarak Aydınlanma ve bilimsel devrim çağlarında akılcılığın ilerlemesine götürüyor. Ayrıca, bağımsız düşünceyi savunan ve çağdaş Batı kültürünün temelini atan birçok önemli kişinin eserlerinin anlam ve önemini küçük değinilerle ortaya koyuyor.
Ünlü tarihçi Bury’nin bu eserinde değinilen konular sekiz başlıkta ele alınmış:
- Düşünce Özgürlüğü ve Karşısındaki Güçler,
- Akıl Özgürken (Yunanistan ve Roma),
- Akıl Hapishanede (Ortaçağ),
- Kurtuluş Beklentisi (Rönesans ve Reformasyon),
- Dinsel Hoşgörü,
- Rasyonalizmin Filizlenmesi,
- Rasyonalizmin Gelişimi ve
- Düşünce Özgürlüğünün Gerekçelendirilmesi.
Kitabın sonunda, yazarın yararlandığı eserlerin bir listesi, yani kaynakça da bulunuyor. Söz konusu eserler, 19. yüzyılda yazılmış kitaplar olduğu için bulunup okunması biraz zor ama…
John Bagnell Bury kimdir?
İrlandalı tarihçi, 1861 ila 1927 yılları arasında yaşadı. Yunan, Roma ve Bizans tarihi, klasik filoloji ve edebiyat, tarih teorisi ve felsefesi hakkında yazdı. Eserleri Bizans çalışmalarının yeniden canlanmasına büyük katkıda bulundu. İlgi alanlarını düşünce tarihinden daha genel çalışmalara doğru genişleten Bury’nin eserleri arasında “A History of Though (1914)”, “The Idea of Progress (1920)” ile “History of the Latin Roman Empire (1920)” sayılabilir. Vermiş olduğu konferanslar ölümünden sonra iki ayrı ciltte, “The Invasion of Europe by the Barbarians (1928)” ve History of the Papacy in the 19th Century’de (1864-1878), (1930) toplandı. Ayrıca Cambridge Ancient History’nin ve Cambridge Mediveal History’nin editörlüğünü yaptı.
