Plastik üretimi son 70 yılda 200 kat arttı. Su Politikaları Derneği Başkanı Dursun Yıldız plastiğe bağımlı yaşamın aynı zamanda küresel çevre krizi meselesi olduğunu söyleyerek ekosisteme geri dönülmez biçimde zarar verildiğini söyledi
Duygu Kıt
Dünya genelinde plastik kullanımı son yıllarda hızla artarken, üretim ve atık miktarı gezegenin taşıma kapasitesini zorluyor. 1950’lerde yalnızca 2 milyon ton olan yıllık plastik üretimi, bugün 460 milyon tonu aşmış durumda. Artışın başlıca nedeni, plastiklerin neredeyse her alanda “vazgeçilmez” hale gelmesi. Gıda, inşaat, otomotiv ve tekstil gibi sektörlerde plastik talebi hızla yükselirken, yalnızca ambalaj sektörü küresel plastik kullanımının üçte birinden fazlasını oluşturuyor. Türkiye, yılda yaklaşık 10 milyon ton plastik kullanan bir ülke konumunda.
İngiltere’den 120 bin ton atık
Çoğu belediyede geri dönüşüm altyapısı yetersiz olduğu için, toplanan plastiklerin önemli bir bölümü depolama sahalarına gönderiliyor. Türkiye aynı zamanda Avrupa’dan plastik atık ithal eden ülkeler arasında yer alıyor. Avrupa’nın plastik çöplüğüne dönen Türkiye’de Greenpeace verilerine göre, 2023 yılında yalnızca İngiltere’den 120 bin ton plastik atık getirildi. Bu durumun özellikle Adana, Hatay ve Kocaeli gibi illerde çevre kirliliğini arttırdığı belirtilirken, doğaya tahribatı yüksek zararlar veriyor. Artan plastik kullanımına ve çözüm önerilerine ilişkin Su Politikaları Derneği Başkanı ve Su Politikaları Uzmanı Dursun Yıldız gazetemize değerlendirmelerde bulundu.
‘Atık yönetimi sorunlu’
Su Politikaları Uzmanı Dursun Yıldız dünyada artan plastik kirliliği ile birlikte mikroplastiklerin çevre kirliliğine ve canlılara olan etkilerinin de arttığını kaydederek, “Plastik atıklar, denizlerde bulunan atıkların %70’ini oluşturmaktadır. Bunların %50’si ise tek kullanımlık plastiklerden oluşmaktadır. Bu durum bu konuda yapılan araştırmaları da arttırmakta. Kanada’da plastik su şişeleri konusunda yapılan bir araştırma, şişelerin üretim depolama ve taşınma süreçlerinde güneş ışığına ve sıcaklık farklarına maruz kalmasıyla mikroplastik parçacıklarının ortaya çıktığını gösteriyor. Türkiye’de özellikle yaz aylarında artan ambalajlı su tüketimi, hem atık yönetimi yükünü hem de mikroplastik kirliliği konusundaki endişeleri arttırıyor” dedi
‘Şişe suyu musluktan daha riskli’
Yıldız Concordia Üniversitesi’nden araştırmacılarının insanların yılda ortalama 39 bin ile 52 bin mikroplastik parçacığı yuttuğunu, şişelenmiş su kullanıcılarının ise musluk suyu içenlere göre 90 bin daha fazla parçacık tükettiğini bulduklarını aktardı. Yıldız sözlerine şöyle devam etti, “İlgili araştırmayı yürüten Dr. Sarah Sajedi açıklamalarında, tek kullanımlık su şişelerinin uzun süreli kullanımının kronik toksisite (chronic toxicity) riskini artırdığını belirtiyor. Sajedi’ye göre bu parçacıklar, şişelerin üretim, depolama ve taşınma süreçlerinde güneş ışığına ve sıcaklık farklarına maruz kalmasıyla açığa çıkıyor. Özellikle düşük kaliteli plastiklerde bu parçalanma daha fazla gerçekleşiyor. Son yıllarda bazı ülkelerde tek kullanımlık poşet, pipet ve ambalajlar yasaklansa da, su şişelerinin bu düzenlemelerin dışında kalmaya devam ettiği görülüyor.”
‘Musluk suyunun kalitesi artmalı’
Avrupa’nın en fazla plastik ambalaj üreten altıncı ülkesi olan Türkiye’de, kişi başı plastik tüketimi son 20 yılda üç kat arttığını belirten Yıldız sözlerini şöyle sürdürdü, “Ülkemizde Belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu olarak yılda yaklaşık 7 milyar m3 su çekiliyor. Bu suyun yüzde 43’ü barajlardan, yüzde 32’si kuyulardan, yüzde 18’i kaynaklardan, %4’ü akarsulardan %3’ü göllerden çekiliyor. Burada çekilen suyun yüzde 18’i kaynak suyu ancak bunu çeşmelerimize kadar kaynak suyu kalitesinde getiremiyoruz. Bu konuda musluk suyu kalitesine güvenin artırılması, yeniden kullanılabilir şişe sistemlerinin teşviki ve mikroplastik analizlerinin içme suyu standartlarına dahil edilmesi gerekiyor. Mikroplastiklerin uzun vadeli sağlık etkilerini tam olarak anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç var. Bu dönemde özellikle yazın plastik olmayan, tekrar kullanılabilir şişelerin doldurulup içilmesi önerilebilir.”
‘AB’de ölçüm kabul edildi’
Gıdalardaki mikroplastik kirliliği ve insan sağlığı üzerindeki etkilerinin belirlenmesine ilişkin yeterli bilimsel çalışma bulunmadığının bilgisini veren Yıldız, “Mikroplastiklerin uzun vadeli sağlık etkilerini tam olarak anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç var. AB bu konuda araştırmalarını yoğunlaştırdı. Örneğin içme suyu için mikroplastik ölçüm metodolojisi Mart 2024’te kabul edildi. Üye ülkeler için bu metodolojiye göre izleme (monitoring) yükümlülüğü getirildi. Yani henüz ‘sert limit değerleri’ olmasa da ‘ölç, izle, farklı ülkelerle karşılaştır’ aşaması başlatılmıştır. Önümüzdeki yıl içme suyu için sınır değerini belirten bir standardın çıkması bekleniyor.” diye konuştu.
‘Mikroplastik yayan üretimler yasaklanabilir’
Yıldız içme suyu arıtma tesisleri mikroplastikleri nasıl tutabileceği konusunda şu önerileri sıraladı; “Modern ileri biyolojik su arıtma tesisleri mikroplastiklerin büyük bölümünü (yüzde 70-90) filtreleyebilir. Aktif karbon filtreli sistemler ve ters ozmoz (reverse osmosis) teknolojileri mikroplastiklerin çoğunu tutabilir. Ancak milimetrenin binde birinden küçük mikroplastikler ve milyonda birinden küçük olan nanoplastikler çoğu zaman bu filtrelerden geçer. Bunların tutulması için de ultrafilitrasyon tekniği mevcuttur. Ne yapılabilir? Doğada çözünmeyen mikroplastik yayan çeşitli üretim prosesleri yasaklanabilir. Tek kullanımlık plastiklerin kullanımı teşvik ve bilinçlendirme ile azaltılabilir. İçme suyunda mikroplastik analizleri standartlara dahil edilebilir. Damacana ve plastik şişedeki suların aşırı güneşte kalması önlenebilir. Evde aktif karbon filtreli veya ters ozmozlu arıtma sistemleri kullanılabilir.”
