40 yıldan fazladır süren çatışmalı süreçlerde ülke ekonomisinin büyük bir kısmı savaş sanayisine ayrılması halkı daha da yoksullaştırdı
Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’ın 27 Şubat’ta yaptığı “Barış ve Demokratik Toplum Çağrısı” sonrası 5-7 Mayıs tarihlerinde 12. Kongresi’ni toplayan PKK, “çalışmalarını sonlandırma” kararı aldı. PKK’nin bu kararı Ortadoğu için yeni bir dönemin kapısını aralarken, uzun yıllardır çatışmalı süreçten nemalanan silah tüccarlarını da önemli oranda etkileyecek.
40 yılı aşkın bir süre devam eden çatışmaların ülkeye maliyeti büyük oldu. “Güvenlik” gerekçesiyle binlerce köy boşaltılırken, JİTEM gibi yapılarla 17 bini aşkın faili meçhul cinayet işlendi. Yüzbinlerce kişi göçe zorlandı, ayrıca on binlerce insan hayatını kaybetti.
Trilyonlara ulaşan savaş bütçesi
Bu süreçte ülkenin bütçesi savunma sanayine harcandı. Devletin savaşa harcadığı bütçe milyarlardan trilyonlara ulaştı. Resmi rakamlara göre 1990’da Federe Kürdistan Bölgesi sınırında “güvenlik” için 330 milyon dolar askeri harcama yapıldı. 1990-2001 döneminde 1 milyar 830 milyon dolarlık harcama yapıldı. AKP döneminde de ilk yıllarda düşük olsa da sonrası yıllarda savunmaya yapılan harcama her geçen gün artış gösterdi.
Türkiye’nin savunma harcaması 2000 yılında 17,404 milyar dolar iken, 2005’de 13,237 milyar dolar, 2007’de 13,656 milyar dolar, 2009’da 14,777 milyar dolar, 2012’de 14 bin 939 milyar dolar, 2015’de 15,397 milyar dolar oldu. 2000-2016 yılları arasındaki savunma harcamalarında belirgin bir artış veya azalış görülmedi.
Yüzde 110’luk artış
2013-2015 yılları arasında devam eden “çözüm süreci”nin iktidar tarafından sonlandırılması üzerine savaşa ayrılan bütçe de arttı. İsveç merkezli Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü’nün (SIPRI) raporuna göre, Türkiye’nin askeri harcamaları 2015 ile 2024 arasındaki dönemde yüzde 110’luk artış gösterdi.
SIPRI’nin 2024 raporuna göre, 2024 yılında toplamda 25 milyar dolar savunmaya harcandı. Harcamaların gayrisafi yurtiçi hasılaya oranı ise yüzde 1,9 olarak gerçekleşti. Aynı raporu göre Türkiye, savunmaya en fazla harcama yapan 17’nci ülke oldu. Meclis’te onaylanan 2025 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu’na göre ise, savunma harcamaları için 913.9 milyar lira, iç güvenlik için 694.5 milyar lira ödenek ayrıldı.
Savunma Sanayii Destekleme Fonu (SSDF) için ayrılan kaynak da dâhil edildiğinde toplamda savunma ve güvenlik sektörü için 2025 yılında 1 trilyon 608 milyar lira ödenek ayrıldı.
Silah şirketleri kazandı
SIPRI’nin 2024 raporuna göre, Türkiye şirketlerinin, 2015-2019 döneminde yüzde 0,8 olan küresel silah ihracatındaki payı 2020-2024 döneminde yüzde 103 artarak yüzde 1,7’ye yükseldi. Türkiye dünya genelinde silah ihracatında 11’inci sırada yer aldı. Başka bir raporda ise, “En büyük 100 silah üreticisi” listesinde Türkiye’den ASELSAN, Baykar ve TUSAŞ yer aldı. 3 firmanın toplam gelirleri yüzde 24 artışla 6 milyar dolara ulaştı.
Bu şirketlerden ASELSAN’ın hisseleri, PKK’nin fesih açıklamasını yaptığı 12 Mayıs’ta yüzde 6’ya yakın bir oranda değer kaybetti. Yine “yerli ve milli” Baykar ise, Ukrayna’dan Pakistan’a savaş ve çatışmanın olduğu her yere İnsansız Hava Aracı (İHA) ve Silahlı İnsansız Hava Aracı (SİHA) satışları yaparak, büyük bir kazanç elde etti.
Enflasyon ve hayat pahalılığı arttı
Yaşanan savaş ve çatışmaların kaybedeni ise halk oldu. Çatışmaların yoğunlaştığı dönemlerde enflasyon ve hayat pahalılığı arttı. Silahların sustuğu dönemlerde ise görece bir refah yükselişi yaşandı. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, 2013 yılında enflasyon oranı 7,4, 2014’te ise 8,17’ydi. Ancak sonraki süreçte enflasyon hızla yükselmeye başladı.
2017’de yüzde 11,9, 2018’de yüzde 20 olarak açıklanan enflasyon, 2024 için ise yüzde 44,38 olarak açıklandı. Yine Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre, 2013 sonu itibarıyla merkezi yönetim bütçe açığı 18,4 milyar lira iken, bu rakam sırasıyla 2014’de 22.7 milyar lira, 2015’te 22,6 milyar lira, 2016’da 29.7 milyar lira, 2017’de 47,4 milyar lira olarak gerçekleşti. Açık giderek derinleşti ve 2023’de 1,4 trilyon lira, 2024’te ise 2,1 trilyon lira olarak ülke tarihinin rekorunu kırdı.
‘Ekonomi çöktü’
Emekli savaş pilotu Bahadır Altan, son 42 yıllık sürecin ülke ekonomisini çöküntüye uğrattığına işaret etti. Bahadır Altan, “2015 yılında Erdoğan’ın masaya dağıtmasının maliyeti milyarlarca doları buldu. Bunu enflasyonla, ekonominin ve üretimin çökmesiyle hissediyoruz. Savaşın ekonomik çöküntüdeki payının ne olduğunu insanların düşünmesi gerek. Bu sürecin de başarısızlıkla sonuçlanması çok daha büyük bir yıkımı getirecek. Bunu düşünerek, artık barıştan başka çözümün olmayacağını bütün toplumun anlaması lazım” dedi.
‘Kazanan tüccarlar’
Çatışmalı süreçte “savaş ekonomisinin” türediğini söyleyen Bahadır Altan, şunları söyledi: “İHA ve SİHA üretenler bu savaşta silahların reklamını yaptılar, dünyaya tanıttılar, satış anlaşmaları yaptılar. Bununla övünülüyor. Silah üreten emperyalistlerle rekabet etmek mümkün değil, ama daha ucuza satarak bir pazar buldukları kesin. Kazanan bunlar. Silah eskiden tamamen dışarıdan alınıyordu. Fakat şimdi içeride yapılıyor. Ancak bunun bedelini yine halk ödüyor. ABD’den silah satın alan bir Türkiye ile Bayraktar ya da yerli üretimden silah alan bir Türkiye arasında bir fark yok. Bedelini halk vergileriyle, yoksullaşmayla ödüyor. Kaybedeni çok, kazananı silah üreticilerinin olduğu bir 40 yılı yaşadık. ASELSAN hisselerinin düşmesini de buradan görebiliriz. Silah satışları arttığı için hisseleri yükselmişti. Şimdi silaha ihtiyaç olmayacak.”
‘Varlık gerekçeleri ortadan kalkıyor’
Çatışmalı ortamın son bulmasının ırkçılık zemininde hareket eden kesimlerin varlık gerekçelerini de ortadan kaldırdığını söyleyen Altan, “Zafer Partisi ve İYİ Parti gibi ırkçı temelde siyaset yapanlar, MHP’den boşalan yeri doldurmanın hesabında. Bunlar da küçük iktidar hesapları. Savaşı ortadan kaldırdığınız zaman özellikle ırk temelinde siyaset yapanların varlık zemini de kalmıyor. Onlar bunun telaşındalar. Büyük çoğunluk ise sürece karşı çıkarak savaşın taraftarı olduğunun farkında değil. Barış sürecini baltalayan her girişim savaşı dayatan bir rol oynuyor. Bunu topluma anlatarak, demokratik bir ortamda adım adım ilerleyerek kardeşliği sağlayabiliriz. İşimiz yeni başlıyor” diye konuştu.
Haber: Tolga Güney / MA
