Eylül’den bu yana küçük nükleer reaktörler (SMR) enerji gündeminde ağırlıklı yer tutarken, halen deneysel aşama aşılmış değil. Türkiye’de ise konu Enerji Bakanlığı tarafından sürekli sıcak tutulurken, Baykar Enerji’nin öne çıkması dikkat çekiyor
K. Bülent Ongun
Son günlerde Türkiye’de Small Modular Reactors yani küçük modüler reaktör (SMR) enerji gündemine yerleşmiş durumda. Geçtiğimiz Eylül ayında ABD’de yapılan görüşmelerde yapılan anlaşmalar içinde önemli yer tutan SMR anlaşması ve Türkiye’de iktidarın SMR’ler için açıkladığı destekler dikkat çekerken, ABD ile yapılan görüşmelerin bir şirketin girişimlerini kapsadığı açığa çıkmakta. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar’ın, Baykar’ın küçük modüler reaktör (SMR) teknolojisi geliştiren şirketler arasına katıldığını açıklaması ise şirketin hangi şirket olduğuna işaret ediyor.
Amaç finansmana ulaşmak
ABD ile yapılan (SMR) anlaşması Ankara’nın nükleer enerji saplantısını gösterirken, teknoloji nakli ve özellikle finansmana erişim fırsatlarında yeni bir dönemin kapısını aralayacağı belirtiliyor. Türkiye, mevcut nükleer enerji programında Akkuyu ve beraberinde inşa edilmesi planlanan Sinop ile Kırklareli’nde büyük ölçekli santral girişimlerini sürdürürken, gündeme küçük SMR’lerin oturması ve 12 bin MW’lık bir SMR hedefi konması dikkat çekici.
Şirket adresi belli
Oxford Enerji Çalışmaları Enstitüsü Araştırma Görevlisi Dr. Adnan Shihab-Eldin 9 Aralık’ta AA’nın sorularına verdiği yanıtta, “Türkiye, SMR’ler gelişirken başta adım atarak öngörü gösterdi. Önümüzdeki yıllarda en iyi teklifleri çekmeye başlayacak. Ancak Türkiye’ye tavsiyem, ilk örneği inşa eden şirketi değil, ikinci, üçüncü ve dördüncü örnekleri ekonomik maliyetle inşa edebileceğini kanıtlayan şirketi seçmesi. Böylece gözlemleme, seçme ve başarılı olma kapasitesine sahip olacak” sözleri ise ‘enerjiye ihtiyacımız var’ iddiasının anlamsızlığını ortaya koyarken o da adresi belli şirketi adresliyordu.
Kapsamlı yasa tasarısı
Baykar Enerji şirketi, 40 megavatlık bir SMR ünitesi üzerinde çalıştığı açıklandı. Middle East Eye’de yer alan habere göre, Bakan Bayraktar yaptığı açıklamada, Türkiye’nin 2050 vizyonunda nükleer enerjinin büyüyen rolüne işaret ederek, kompakt reaktörlerin devreye alınmasıyla 5 bin megavatlık SMR kapasitesine ulaşılmasının planlandığını belirtti. Enerji Bakanı Bayraktar, ayrıca nükleer enerji alanını düzenleyen kapsamlı bir yasa tasarısının hazırlandığını ve bu yasal düzenleme ile özel şirketlere, belirli teknik ve güvenlik koşullarını sağlamaları durumunda yerli SMR prototipleri geliştirme imkânının sağlanacağını söyledi.
Baykar’ın hedefi büyümek
Bakan, nükleer Ar-Ge yatırımlarını teşvik etmek için çeşitli destek mekanizmalarının da devreye alınacağını söylerken, Baykar Yönetim Kurulu Başkanı Selçuk Bayraktar, Eylül ayında yaptığı bir konuşmada, küresel enerji ihtiyacının hızla arttığı bir dönemde nükleer teknolojilerin stratejik öneminin yükseldiğini belirtmişti. Selçuk Bayraktar, “Türkiye bu alanda henüz hak ettiği düzeyde değil. Kendi nükleer kapasitemizi oluşturmak ve bu teknolojiyi bağımsız şekilde geliştirmek zorundayız” derken, ABD ile yapılan anlaşmada teknoloji transferi aynen Cumhurbaşkanı’nın NTE ile ilgili ‘teknolojiyi bizimle paylaşmıyorlar’ sözleri SMR’lerde ABD’nin montörü pozisyonundan öte bir sonuç çıkmayacağı gibi Baykar’ın ilgilendği verilecek desteklerin sağlayacağı büyümeden başkaca bir şey değil.
SMR tüm dünyada deneysel aşamada
Bakanlık, dünyada henüz erken aşamada bulunan farklı SMR teknolojilerin,in incelendiğini söylenken, Danimarka merkezli Copenhagen Atomics’e bir teknik heyet gönderildiği açıklandı. Şirket, toryum yakıtıyla çalışan otonom reaktör sistemleri üzerine çalışmalarıyla biliniyor. Küçük modüler reaktörler hâlâ dünyada deneysel aşamada. Daha düşük maliyetli, daha güvenli ve daha hızlı kurulabilir olmaları iddiasıyla ülkeler tarafından geleceğin nükleer teknolojisi olarak görülüyor. Ancak bu alanda ticari ölçekli sonuçlar hem çok sınırlı hem de 4. nesil SMR’lerin ürettiği atık miktarı konvensiyonel nükleer santrallere göre çok daha fazla.
ABD-Çin iş birliği
SMR inşa edilmesi durumunda bazı benzersiz korozyon ve güvenlik sorunları açığa çıkacak. İngiltere’de Radyoaktif birincil soğutma döngüsünde, ana fisyon ürünlerini uzaklaştırmak için işleme tesisleri gibi zorluklar yaşanacaktı; Trityum üretimi bir sorundu ve toryumdan U-233 üretmeyi amaçlayan ıslah projesi durdurulmuştu. Son yıllarda ise ABD Enerji Bakanlığı, başlangıç bütçesi 350 milyon dolar olan programda Çin Bilimler Akademisi ile iş birliği yapıyor. Diğer yandan son yıllarda araştırmaları yapılan toryumdan üretilecek yakıtla SMR’nin ticari olarak kullanıma sunulmasının 2030’lu yıllarda gerçekleşebileceği öngörülüyor. Çin’de toryum yakıtlı versiyonlara odaklanıldığını da hatırlatalım.
Maliyet yüksek ve güvenli değil
Baykar’ın ilgisini çeken MSR IV. Nesil programına sarılmış durumda. Ekonomi ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFiA) tarafından hazırlanan raporda, nükleer enerji iklim değişikliğiyle mücadelede etkin bir yol olduğu iddia edilirken, aynı raporda küçük modüler nükleer reaktörlerin (SMR) güvenilir ve düşük maliyetli bir çözüm olmadığı vurgulanıyordu. Raporda, SMR’lerin geleneksel reaktörlere kıyasla 35 kat daha fazla radyoaktif atık ürettiği yer aldı. Diğer yandan iktidarın Orta Vadeli Program’ında yer alan 12. Kalkınma Planı’nda SMR girişimleri yer alırken, raporda maliyetleri ve güvenlik riskleri olan SMR teknolojisinin Türkiye’nin enerjide dışa bağımlılığını artıracağı iddia edilebiliyor.
ABD toryumu istiyor
Sonuç olarak böyle bir üretim teknolojisine halen tam olarak sahip olmayan ABD veya İngiltere gibi ülkelerden teknoloji transferi olmayacak. Ancak konu gündemde tutulup hazırlanan teşviklerle, Baykar Enerji’ye verilecek destekler halkın daha da yoksullaşmasına yol açacak ve atık sorunu bile çözümsüz olan ve dünya da üretim aşamasına bile geçilmemiş olan bu santraller için Eskişehir’de NTE madenciliği kapsamında toryum madenciliği başlatılacak. Bu madenciliğin başlamasıyla büyük ekolojik yıkımlar yaşanacak. Türkiye’de enerji üretim kapasitesi ihtiyacın 3 katına ulaşırken, enerji ihtiyacımız var iddialarıyla şirketlere alım garantileri eşliğinde servet aktarılıyor. Yapılmak istenenin bize gösterildiği ile ilgili olmadığı gibi halkın yoksulluğa, doğanın ise yıkına yol açacak bir süreçle birlikte asıl hikaye de ABD’nin toryumu istediği açığa çıkıyor.
Sermaye ilgisi 2016’da başladı
2030 Sanayi ve Teknoloji Stratejisi’ne göre, nükleer teknoloji alanında kapasiteyi artırmak üzere Nükleer Teknopark kurulması öngörülmekte. Ankara Sanayi Odası Türkiye’de ilk ve tek olan Nükleer Sanayi Kümelenmesi (ASO NÜKSAK) 23 Şubat 2016’da destek programına alınarak kurulmuştu. Ankara, İstanbul, Kocaeli ve Adana Sanayi Odaları, İstanbul Teknik Üniversitesi, Gedik Üniversitesi ve kırka yakın nükleer sektörde yer almak isteyen şirketin oluşturduğu kümenin sahiplendiği NÜKSAK Projesi, 2 Mayıs 2017 tarihinde Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Kümelenme Destek Programı İmza Töreni düzenlemiş ve resmi olarak faaliyetlerine başlamıştı.
11. Nükleer zirve
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ASO/NÜKSAK’a gönderdiği bir yazıda, ABD Ankara Ticaret Ataşeliğinin yazısına atfen, 5-6 Nisan 2022 tarihlerinde Eurasia Küçük Modüler Reaktörler (SMR) Forumu’nun Webex platformuna katılım çağrısı yapıldı. Ardından 2 Temmuz’da yapılan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın katkılarıyla, Ankara Sanayi odası ve Nükleer Sanayi Derneği’nin iş birliği ile yapılan 11. Nükleer Santraller Zirvesi’nde (NPPES) sektörün ulusal ve uluslararası temsilcileri bir araya gelirken, özellikle SMR’ler gündemin ana maddesiydi.
Yeni bağımlılık hedefi
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Nükleer Enerji ve Uluslararası Projeler Genel Müdürü Yusuf Ceylan, NPPES’in açılışında, “Ulusal Enerji Planımıza göre; nükleer enerjinin elektrik üretimindeki payını 2053 yılına kadar ise yüzde 30 seviyelerine çıkarmayı planlıyoruz. Bunun için en az 20 GW nükleer kapasiteye ihtiyacımız var. 2053 yılında bu hedefi gerçekleştirdiğimiz takdirde dünyanın önde gelen nükleer güç sahibi ülkelerinden biri olacağız. Bu kapasiteye ulaşmak için Akkuyu, Sinop ve Trakya dahil olmak üzere 3 farklı sahada toplam 12 ile 16 arası büyük ölçekli reaktör kurmayı hedefliyoruz” sözleri Akkuyu’nun Rusya’ya ait bir santral olmasını görmezden gelerek yeni bağımlı ilişkilerin sürdürülme hedefine işaret ediyordu.
Sermaye için fırsat
Türkiye’de özellikle 4. Nesil SMR tasarımlayacak ve geliştirecek asgari altyapının mevcut olduğunu iddia eden ThorAtom Genel Müdürü ve FİGES AŞ Yönetim Kurulu Üyesi olan Dr. Reşat Uzmen, bu konuda özel sektörün devlet desteği ile başarıya ulaşacağını belirtirken asıl hedefin ulusal gelirin halkları yoksullaştıırıp sermayeye servet aktarımını içeriyor. Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şule Ergün de, SMR’lerin modüler yapı ve düşük ilk yatırım ihtiyacı ile Türkiye gibi sanayisi gelişen ülkeler için ‘fırsatlar’ yarattığını belirtmişti.
