Elektrik üretim ve dağıtımın şirketlere devredilmesinin ardından TEİAŞ da yeni sahibine hazırlanıyor. 2025 yılında TEİAŞ’a verilecek desteğin 42 milyar lira olması dikkat çekerken, yurttaşları zor günler bekliyor
Yusuf Gürsucu
2001 yılında İMF ile yapılan anlaşma gereği kamu kurumları AŞ’ye dönüştürülmesi sağlanmış ve Enerji üretim ve dağıtımı özelleştirilen kurumlardan sonra Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi’ (TEİAŞ) tarafından inşa edilen iletim hatları da özelleştirme kapsamına alınmış durumda. 2021 yılında Cumhurbaşkanı Kararı ile Resmi Gazete’de yayınlanan ve ‘halka arz’ süslemesi yapılarak, milyarlarca para harcanıp kamu eliyle yenilenen ve enterkonte sistemler kurulup yurtdışına enerji ihracının hazırlanması sonrası özelleştirmenin gündeme gelmiş olmasıya dikkat çekerken, TEİAŞ’a yatırım desteği 2025 yılında 42 milyar olarak açıklandı.
Sermayesi 150 trilyon
Türkiye’de hem özel hem de kamu şirketleri arasında büyük bir sermayeye sahip olan Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) sermayesinin 150 trilyon TL olması uluslararası ve yerli sermayenin ilgi alanında. TEİAŞ’ın sermayeye devri durumunda halkın elektrik fatura yükü dayanılmaz boyutlara ulaşması kaçınılmaz. TEİAŞ, 2021 yılında özelleştirme kapsamına alınmış ve işlemlerin 1,5 yıl içerisinde tamamlanacağı açıklanmıştı. Elektrik Mühendisleri Odası’nın (EMO) Cumhurbaşkanlığına yaptığı başvuruya gelen yanıtta kararın “2024 sonuna kadar ertelendiği” belirtilmişti.
2025 enerjiye 110 milyar
Geçtiğimiz günlerde 2025 Yılı Yatırım Programı kapsamında bu yıl içerisinde enerji ve madencilik sektörüne toplam 259 milyar lira kamu yatırımı yapılacağı açıklandı. Sayısı 167 olan enerji projelerinin 2025’teki toplam yatırım tutarı ise 110 milyar 243 milyon 581 bin lira olarak öngörüldü. 2025’te kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT) arasında en yüksek enerji yatırımını 45,8 milyar lirayla Boru Hatları ile Petrol Taşıma AŞ’ye (BOTAŞ) verilirken, TEİAŞ’a verilecek desteğin 41 milyar 970 milyon lira olacağı açıklandı. TEİAŞ’ın Türkiye’de 71 bin 98 km iletim hattı bulunmakta. Bun hattın 70 bin 530 km’si havai hat, 552 km’si kablo, 16 km’si ise deniz altı kablosuyla gerçekleştirilmiş.
Yapay zeka yatırımı
2017 yılı kârı 2 milyar 924 milyon, 2018 yılı kârı 2 milyar 859 milyon, 2019 yılı kârı ise 2 milyar 65 milyon lira olan ve özelleştirilmeye hazırlanan TEİAŞ için 2025 yılında 42 milyarlık yatırım desteği açıklanırken, bir yatırım adımı ise yılın ilk günleri atılmıştı. TEİAŞ genel merkez ve müdürlükleri ile trafolarının kamera sistemleri için ihaleye çıkacağı açıklanmıştı. Eşkal tanıma sistemi ve Türkiye genelinde 18 bin kameranın kurulumunu kapsayan işin toplam maliyetinin 350 milyon TL’yi aşacağı belirtildi.
TEİAŞ satılırsa
EMO geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada, “Temmuz 2021’de başlatılan ve 31 Aralık 2022 tarihine kadar tamamlanması öngörülen özelleştirme hazırlıkları için 2026 sonuna kadar süre uzatımı yapıldığı anlaşıldı. Böylece yaklaşık 1.5 yılda tamamlanması öngörülen süreç için toplamda 4 yılı bulan ek süre verilmiş oldu. Elektrik şebekesinin omurgası olan iletim şebekesinin işleten TEİAŞ’a ilişkin bu önemli kararın; kamuoyundan, TEİAŞ çalışanlarından gizlenmesi ve kararın Resmi Gazete’de yayımlanmaması kabul edilemez” ifadeleri yer aldı.
‘TEİAŞ kamusal teminattır’
Açıklamanın devamında, “TEİAŞ, elektrik enerjisinde arz güvenliğinin kamusal teminatıdır. Özelleştirilmesi halinde ekonominin temel girdisi olan elektrik enerjisinin bütünüyle yabancı tekellerin kontrolüne girme riski oluşacaktır. Kurumun temel görevlerini yerine getirebilmesi; güvenli, kaliteli ve sürdürülebilir elektrik hizmetinin sağlanabilmesi için üretim ve dağıtım şirketlerinden bağımsız bir yapıya sahip olmasına bağlıdır” denildi.
EMO, “TEİAŞ’ın özelleşmesi durumunda; vatandaşın sırtında kambur haline gelen dağıtım şirketlerinin yükünü katlayacak bir yük oluşur. Yurttaşlarımızın özelleştirme sonrası TEİAŞ’ın gelir “ihtiyacını” karşılaması mümkün değildir. Bu özelleştirmenin tetikleyeceği zam dalgası bir tsunamiye dönüşür. Enerjinin ucuz, kaliteli ve sürekli olarak sağlanmasını teminat altına almak için elektrik alanında üretimden dağıtıma kadar tüm süreçleri yönetecek dikey entegre bir kamu tekeli yeniden kurulmalıdır. Kamu kaynaklarının sonu belirsiz bir biçimde özel sektöre transfer edilmesine artık son verilmelidir” diye belirtildi.
Kayıp-kaçak halka yüklendi
TEİAŞ’ın bugüne kadar özelleştirilmemesinin tek nedeni, iletim hatlarının kurulumu ve uluslararası sisteme bağlantısının çok yüksek maliyetler oluşturmasıydı. Dönemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, Elektrik Dağıtım Hizmetleri Derneği tarafından düzenlenen ELDER 9. Olağan Genel Kurulu’nda yaptığı konuşmada, Türkiye’nin dağıtım altyapısının çağın gereklerine uygun bir şekilde yenilendiğini ve yenilenmeye devam ettiğini belirterek, “Bu sınavdan başarıyla çıkmamızı sağlayan en önemli unsur elektrik dağıtım sektörüne yapılan yatırımlar oldu. 2016-2020 üçüncü uygulama döneminde yaklaşık 40 milyar lira yatırım yapıldı” sözleri bugün özelleştirme kararının alınma sürecinde kamunun soyguna tabii tutulduğunu gösteriyor.
Elektrik piyasası kanunu
4 Haziran 2016 günü TBMM’de kabul edilen Elektrik Piyasası Kanunu ile yeni düzenlemeler yapılırken dağıtım ve iletim hatlarındaki kayıp-kaçağın halkın sırtına yıkılması sağlandı. 2016’da kabul edilen ‘Elektrik Piyasası Kanunu’nda, “teknik ve teknik olmayan kayıp” ile “dağıtım şebekesi” ibareleri tanımlandı. Teknik ve teknik olmayan kayıp ibaresiyle tüketicilerin kayıp- kaçak bedelini ödemeleri yasal hale getirildi. Yasaya eklenen hükümle, ‘konunun hiçbir tereddüde mahal bırakmayacak şekilde düzenlenmesi ve dağıtım şirketlerinin tarifelerine esas alınacak kayıpların bu kanun kapsamında EPDK tarafından belirleneceği’ özellikle vurgulanmıştı.
