Onunla ilgili her şey bir ikilem. Portresi aydınlık ve karanlık. Aynı anda ters yönlere bakan iki farklı yüz. İsmi geçtiğinde iki zıt hikaye işitilir, iki karşıt kişilik belirir: Melek ve iblis, kurtarıcı ve hain, kurban ve cellat. Bir görüşe göre Azteklerin kırılma sebebi, bir başka rivayete göre ise hayatta kalan her şeyin sezgisi. Bir yüzü azize, öteki yüzü günahkar. Bir bakışı iyilik ve erdeme, öteki suç ve kötülüğe dönük. İstilacı İspanyollar için güvenilir bir tercüman, yerliler için ise çıngıraklı bir yılan. Dönemin vakanüvisi için Yeni İspanya ve Meksika’nın anlam dağarcığı, inançlısına göre göklerdeki Baba’nın bahşettiği herkesin birbirini işitme mucizesi, iki dünyayı birleştiren dil, katliam artığı yerli için ise O ancak yersizliğin ve dilsizliğin tarihi. Kimilerine göre bu egzotik güzel sussa iki kıtada kimsenin kimseyi duyacağı yoktu, ama kimilerine göre de onun sessizliği, İspanyolları duyma bahtsızlığına uğramayacak olan Meksika Körfezi’ndeki Nahualıların kurtuluşu.
Nereden görüldüğüne göre değişen bir yüz, hangi yönden işitildiğine göre anlam bulan bir isim. Çoğunluğun zihninde beliren yüzü, beyinlerinde yankılanan ismi hür Meksika’nın ulu anası, çoğunluğun azında ise bir halkın kırımı, bir kültürün talanı ve iki uygarlığın enkazı. Konkistadorlar için büyük hanımefendi Dona Marina’dır O, yerliler için ise en fazla La Malinche! Yani kendi halkına ihanet eden. İstilacıların en azılısı Hernân Cortês’in Kızılderili toprağındaki gözü, kulağı, dili, akıl hocası, yol göstericisi, nikahsız eşi ve çocuğunun annesi. Cortês’ın keskin kılıcı altına asi ve onurlu Aztek başının zahmetsizce uzanmasını sağlayan sağduyulu, inandırıcı, yumuşacık Nahua sesi. Zihninde atalarının dinmeyen çığlıklarını hiç susturmamış yerliye göre ise o fethe kapıların aralayıcısı. Ama bizim buranın “konuşulabilecek son iyi huyluların” Meksikalı muadillerine göre de La Malinche, halkının koruyucusu. Yol göstericiliği ve tercümanlığı, hem soykırımcının hem de kırılanın yararına. O olmasa gaddar İspanyol daha acımasız bir kıyıcı, vahşi Kızılderili daha yırtıcı bir kafaderi soyucusu.
Sömürgecinin asla değişmez karakterine bilerek, isteyerek ve özenle habersiz kalanların sağduyulu inceliği, işgalci kılavuzluğuna yüksek bir erdem ve geniş bir iyilik verme isteğinden. Bu “konuşulabilir iyi huylu makul aracıların” kurtarıcı kadın imgesi, resmi tarih bilicinin “istilacı ama uygarlaştırıcı” savıyla uyumlu. Çevirmen La Malinche, İspanyollarla yerliler arasında durmazsa kolonyal ruh daha öldürücü, istila daha kahredici olabilirdi. Medeni dünya ile vahşi dünya arasına bu yumuşak ve tatlı ses girmezse, mahvolup yıkılan imparatorluğuna rağmen Aztek kültürü ve tarihinden kırıntı kalmazdı. Ama istilacının resmi tarih yazarı veya “konuşulabilir makul aracının” bütünleştirici iddiasından çok, hakikate büsbütün oturan, katil ve kurbanın farklı çığlıklarını nesiller boyu devreden ve hiç eskimeyen aynı yerli ruhun sayıklamaları: Her zaman istilacının önünde yürüyen bir haini vardır her mağlup kavmin. Yerli halkın ne düşündüğünü, ne yapacağını söyleyen bir La Malinche olmazsa, fethedip üstün gelemez hiçbir istilacı, uçsuz bucaksız toprakları öylece çiğneyip geçemez o pervasız Cortês ayaklar.
İlk haini miydi La Malinche, yoksa nur yüzlü Meryem Anası mıydı Meksika’nın? Bizi engin görüşlü, gerçek tarih bilici aydınlatsın, ama şu hakikat yaşanmışlıktan fazlasını gerektirmez: Araya “konuşulabilir makul yüzlü” girmezse, bugün artık tarih olan Aztek savaşçısı için ölüm soluyan istilacı, en fazla bir gün ve bir gecelik tehlike. En azılı ve acılı işkence, en ölümcül tehdit arabulucu çevirmendir, yani her çağda ve her yerde yerlinin hayatta kalma azmini yok eden. Onu La Malinche diye çağırırlar Meksika’da, başka bir karanlık ve yıkımlar diyarında ise düzende yükünü tutmuş “işbilen” diye. Bu yumuşak huylu muhalif ve övgü avcısı, bir yasal yol göstericidir, fetih ve istila hazırlayıcısı bir ödül toplayıcı. Vuruşup düşenlerin kalıntıları üstünde yükselirken, Nahua kanı taşıyan La Malinche kadar, kırdıklarının bükümsüz aksanını ve döküldükçe koyulaşan yerlinin esmer kanını taşır o da.
