Küresel Yerli Topluluklar İttifakı (GATC) ile Earth Insight tarafından hazırlanan kapsamlı rapor, dünyanın son kalan tropikal ormanlarının ve bu ormanları koruyan yerli halkların büyük bir tehdit altında olduğunu ortaya koydu
“Ön Saflarda Yerli Halklar ve Yerel Topluluklar” başlıklı raporda, endüstriyel faaliyetlerin ormanları hızla yok ederek iklim krizini derinleştirdiği ve yerli halkların yaşam alanlarını adeta “feda bölgelerine” dönüştürdüğü belirtildi.
Rapora göre dünya nüfusunun yalnızca yüzde 5’ini oluşturmalarına rağmen yerli halklar ve yerel topluluklar, insanlığın elinde kalan son doğal alanların yarısından fazlasını koruyor. Bu bölgeler karbon depolama kapasitesi, ekosistem düzenleyici rolü ve zengin kültürel miras açısından hayati önem taşırken, aynı alanlar madencilik, petrol, kereste ve endüstriyel tarım projeleri tarafından kuşatma altında. Amazon’da 31 milyon hektarlık yerli toprağının petrol ve gaz bloklarına açıldığı, Afrika’nın Kongo Havzası’nda topluluk ormanlarının yüzde 38’inin aynı tehditle karşı karşıya olduğu, Endonezya’da yerli topraklarının yüzde 18’inin kereste şirketleri tarafından işgal edildiği ve Mesoamerika’da 19 milyon hektarlık alanın madencilik ve suç örgütlerinin hedefinde olduğu vurgulandı.
Çevre savunucuları öldürülüyor
Raporda, yerli topraklarında yaşanan bu kuşatmanın ağır bedelleri olduğu ifade edildi. 2012 ile 2024 arasında bin 692 çevre savunucusunun öldürüldüğü veya kaybedildiği, bunların önemli bir kısmının madencilik ve yasadışı ağaç kesimi faaliyetleriyle ilişkili olduğu kaydedildi. Raporda bu durum “korumanın paradoksu” olarak tanımlandı; yani doğayı savunanların artık en büyük tehdit altında olduğu belirtildi.
Tüm bu saldırılara rağmen rapor, yerli halkların eşsiz direniş örneklerini de gözler önüne seriyor. Guatemala’daki Maya Biyosferi’nde yerli toplulukların yönettiği alanlarda ormansızlaşmanın yalnızca yüzde 1,5 olduğu, komşu bölgelerde ise aynı oranın yüzde 11’e ulaştığı aktarıldı. Kolombiya’da yerli topraklarının yüzde 99’undan fazlasının hâlâ korunmuş durumda olduğu ifade edildi. Endonezya’da O’Hongana Manyawa topluluğunun nikel madenciliğine karşı direnişi, Panama’da Guna halkının ekoloji, kültür ve turizmi bir arada yürüten özerk yönetim modeli, Kongo’da 2022’de kabul edilen Pygmy Yasası ile toplulukların orman üzerindeki haklarının tanınması raporda örnekler olarak yer aldı.
İklim politikaları
Raporun COP30 öncesinde yayımlanması dikkat çekti. 24 ülkeden 35 milyon kişiyi temsil eden liderlerin imzaladığı 2025 Brazzaville Deklarasyonu’nun, yerli halkların haklarının korunması ve iklim politikalarının yerli topluluklarla uyumlu hale getirilmesi için bir yol haritası sunduğu ifade edildi. Deklarasyon, toprak haklarının güvence altına alınması, bilgilendirilmiş onay süreçlerinin işletilmesi, doğrudan finansmana erişim, yaşam hakkının korunması ve geleneksel bilginin tanınması gibi temel talepleri ortaya koyuyor.
GATC temsilcisi Juan Carlos Jintiach, COP30’un Amazon’un kalbinde gerçekleşmesinin sembolik önemine dikkat çekerek, “İklim ve orman finansmanı yerli halklar olmadan yapılamaz. Biz bu toprakların koruyucusuyuz” dedi. Jintiach, COP26’da duyurulan 1.7 milyar dolarlık orman fonunun yalnızca yüzde 7.6’sının doğrudan yerli topluluklara ulaşabildiğini belirterek finansmanın aracılar yerine doğrudan halklara aktarılması gerektiğini vurguladı. Bu amaçla oluşturdukları Shandia Platformu’nun yerli halkların ihtiyaçlarına göre şeffaf ve doğrudan finansman sağlamak için tasarlandığını ifade etti.
Rapor, küresel koruma hedeflerinin yerli halkların hakları tanınmadan başarıya ulaşamayacağını belirtiyor. “30×30” biyoçeşitlilik hedefleri ve Paris Anlaşması’nın yükümlülüklerinin, yerli halkların yönetişim modelleri ve kadim bilgileri temel alınarak uygulanması gerektiği kaydedildi. Aksi halde iklim politikalarının tarihsel adaletsizlikleri yeniden üreteceği uyarısı yapıldı.
Raporda yer alan bulgulara göre yerli topraklarında doğa hem kültürle hem yaşamla bir bütün olarak korunuyor. Jintiach’ın ifadeleriyle, “Topraklarımız tehdit altındayken gezegenin korunması mümkün değildir. Ana toprağın dili bizim bilgimizdir.” Rapor, hükümetlere yerli haklarını tanıma, ormansızlaşmayı durdurma, uluslararası insan hakları sözleşmelerine uyma ve yerli halkları iklim ve biyoçeşitlilik planlarının merkezine yerleştirme çağrısı ile sona eriyor.
DIŞ HABERLER
