Gazi Muhammed’in idam edilişinin üzerinden 72 yıl geçmesine rağmen vasiyetinin yerine getirilmediğini belirten yazar Kakşar Oremar, idam yıldönümü olan 31 Mart’ta, seçimlere dikkat çekerek, “Kürtler bu önemli günde Gazi’nin ve diğer şehitlerin özgürlük davalarını akıllarına getirsinler” dedi. Gazi Muhamed’in idam edilmesinin 72. yıldönümünde konu ile ilgili araştırmaları ile bilinen yazar Kaşkar Oremar ile konuştuk. “Qazi Mihemed Kürtler için farklı bir bakış açısı getiren önemli bir kişidir” diyen Oremar, onun getirdiği bakış açısının bugün bile güncelliğini koruduğunu belirterek, şunları söyledi: “O Mahatma Gandi gibi bir öncüdür. Demokrat kişiliği ile ezilmiş ulusların ve halkların hakkını savunmuştur. Sadece bir kez bile Qazî’yi görenler ondan iyi bahseder. Mahabad Cumhuriyeti küçük olan toprak parçası ile İran’da demokrasinin merkezi olarak adlandırılıyordu. Bu nedenle Qazi Mihamed’e düşmanı bile saygı gösteriyordu. Bu nedenle Tahran’dakiler Qazî Mihamed’e karşı olumsuz bir tutum takınıyorlardı. Çünkü İran rejimi Qazî Mihamed’in felsefesini kendisi için tehlike olarak görüyordu. Bu gün bile bu korkusundan dolayı Kürtlerin Qazî Mihamed’in mezarına gitmesini zaman zaman engelliyorlar.”
Gazi Muhammed’in vasiyeti
Kaşkar Oremar, Gazi Muhammed’in ulusal birlik üzerine yazdığı vasiyet ile ilgili şunları söyledi: “Evet, sadece bugün değil bin yıl daha geçse de bu çağrı güncelliğini koruyacaktır. Bunun muhakkak yerine getirilmesi lazım. Yine Qazî Mihamed bu vasiyetinde ne kendimizi başkasından üstün görmemizi ne de başkasından aşağı görmemizi istemiyor. Şayet Kürtlerin öncüleri, siyasi partileri, dernek ve kuruluşları Qazî Mihamed’in felsefesini anlasalardı, bugün belki bağımsız bir Kürdistan olurdu. Her sene Mahabad Kürt Cumhuriyeti’ni, Qazî Mihamed’i, General Mihemed Husênxanê Sêyfê Qazî ve Mahabad şehitlerini anıyoruz. Ama bunun için bir pratik göstermiyoruz. Qazî bugün bile bize şu soruları soruyor: ‘Ulusal birlik nerede? Ulusal kongre nerede? Neden birlikteliğinizi sağlamıyorsunuz? Kardeş katliamı diye adlandırılan savaşınızın amacı nedir? Neden halkınıza hizmet etmiyorsunuz?’ Demem o ki Kürtler birlik olmadığı sürece yapabilecekleri bir şey yok. Aradan 72 sene geçmesine rağmen hala Qazî Mihamed’in vasiyetini yerine getirmiş değiliz.”
Kadınlar ve Mahabad
Oremar, Mahabad Cumhuriyeti’nde kadınların yeri ile ilgili şunları vurguladı: “Qazî Mihamed kadınların siyasette yer alması konusunda önemli adımlar attı. Mahabad Kürt Cumhuriyeti’ni demokrat kılan bir yanı da kadınların siyasetin içinde yer almasıydı. Qazî bunu yaparken önce ailesinde başlamıştır. Eşi Mîna Qazî ve büyük kızı İsmet, siyasi çalışmalarda yer aldı. Ataerkil ve dini esas alan toplum buna karşı çıkmış ve Qazî Mihamed’e ‘Sen kafir mi oldun? Kadınlar siyasi çalışmaların içinde yer alabilirler mi? Bu yaptığın İslam’a terstir’ diye sordular. Yalnız Qazî Mihamed bunların karşısında durmuştur. “Mîna Qazî’de bu söylentilere rağmen kendini onlara kabul ettirmiştir. Dayika Xanim ömrünün sonuna kadar yurtseverliğinden hiç ayrılmadı. Bunun için sayısız defa zindanlara konuldu. Çok sayıda işkenceye maruz kaldı. Tek suçu ise Kürt olmasıydı ve yurtsever olmasıydı. Mîna Qazî ömrü boyunca Kürt halkıyla ilgili konuştuğunda şunları söylerdi: ‘Bana Kürtlerin birliğine dair söz verin ki ben de size bağımsız bir Kürt devletinin müjdesini vereyim. Çünkü Kürdistan’daki siyasi güçlerin birlikteliği bütün dertlerin dermanıdır. Eğer Kürt halkı birlikteliğini sağlarsa Kürt devletinin kuruluşu kolaydır. İnanıyorum ki kısa bir sürede Kürt halkı da dünyada ulusal bir halk olarak tanınacaktır. Qazî Mihamed’in tarihi arzusu da buydu.’
Gazi Muhammed kimdir?
Mahabad Kürt Cumhuriyeti’nin 1946’da kurulmasının ardından Cumhurbaşkanı seçilen Gazi Muhamed, net olarak bilinmemekle birlikte 1900 ya da 1901 yılında dünyaya geldiği varsayılıyor. Mahabad’ın önde gelen ailelerinden Kadı Ali’nin oğlu olarak dünyaya gözlerini açan Gazi Muhamed, yurtsever bir ailenin çocuğu olarak yaşamını sürdürdü. Çocukluğunda “Kutabhane” denilen din okulunda okuyan Gazi Muhhamed, babasından ve evde bulunan kitaplarından temel eğitimini alır. Ağabeyi Seyfulquzat’an da etkilenen Gazi Muhamed, Mahabad Vakıflar Dairesi Müdürlüğü yaptıktan sonra babasının yerine kadılığa atanır. Daha sonra tarih 22 Ocak 1946’yı gösterdiğinde ise Çarçıra Meydanı’nda Kürdistan Cumhuriyeti’ni ilan eder. 11 Şubat 1946’da Kürdistan Milli Meclisi (KMM), ilk toplantısını gerçekleştirir ve aynı gün içinde de Kürtçe’yi devletin resmi dili olarak kabul eder. Açtığı Kürt okullarıyla Kürtçe’ye önemli katkılar sunan Gazi Muhamed, zorunlu ilkokul yasası çıkararak, yoksul ailelerin çocuklarına kitap, giyecek ve mali destekler sunar.
Sadiye Eser/İstanbul-MA
