Kayyım ve AKP’lilerin jestleri ile bir anda güçlenen bu aile sadece bölgeyi işgal etmedi, o dönemde halkın yaşam şekline de müdahalesi ile tartışılmıştı. On Gözlü Köprü’nin girişlerine, ‘Burada uygunsuz davrananlar cezalandırır’ tabelası asan çeteler, halkın kamp ve sandalye atmasına dahi izin vermedi
Selman Çiçek
Amed’de halkın ve yerel yönetimin tepkisini çeken On Gözlü Köprüsü’ndeki yapılaşmalar ile ilgili raporlar hazırlayan bazı STK’ler geçtiğimiz günlerde açık açık tehdit edildi. Bu tehdidi haberleştirmemizin ardından On Gözlü Köprü’yü işgal edenler, 29 Kasım’da işgal ile anılan kafelerin önünde açıklama yaptı.
Açıklamayı kentteki STK’leri tehdit eden Efendi Mehmetoğlu yaptı. Efendi adlı şahıs, daha önce Amed Barosu Kent ve Çevre Komisyonu, TMOBB ve Amed Büyükşehir Belediyesi’ni doğrudan tehdit etmesine rağmen bu konulara değinmeyerek çete olmadığını, aile olduğunu savundu. Oysa ki; çeşitli tarihlerde Efendi adlı şahıs STK’lere gönderdiği mesajda, kafeleri kendisinin koruduğunu, emrinde 200 silahlı güç olduğunu, STK’lerin nehir statüsü başvurusundan vazgeçmesi yönünde tehditte bulundu.
Efendi Mehmetoğlu, STK’leri tehdit ederek tüm kafeleri kendisinin koruduğunu söylemişti. 29 Kasım’da yaptığı açıklamada kafe sahiplerinin olmamasını iddia ederek sadece kendisi ve ailesi olmasını belirtmesi de çete iddialarını güçlendirdi.
Kayyım geldi, işgal başladı
Efendi Mehmetoğlu, her ne kadar ‘buraların atalardan kendilerine tapulu miras kaldığını’ iddia etse de bu da iddiadan öteye geçmedi. Dünyanın hiçbir yerinde kıyı kişilerin tapulu malı olamaz. Kıyılarda, taşkın risklerine karşı yapılaşmaya izin verilmez. 2016 yılında Sur Belediyesi’ne atanan kayyımın ardından işgal adım adım büyüdü ve yerleşmeye başladı.
Köprünün gözlerine beton döktüler
Diyarbakır Vali Yardımcısı Bilal Özkan’ın Sur Belediyesi’ne kayyım atanması ile cesaretlenen Efendi Mehmetoğlu ve ekibi, 2017 yılında köprünün iki gözünü toprak ile doldurup dolgu yaptırdı. Yaptığı açıklamasında “Kültürel mirasa eğer zarar verdiğim ispatlanırsa kafeleri kapatırım” diyen Mehmetoğlu 2017 yılındaki dolguları unutmuş olmalı.
AKP’den imar affı jesti
Buradaki amaç işgal alanını genişletmek ve o gün gündeme gelen İmar Affı’ndan tapu almaktı. Efendi Mehmetoğlu, ‘ata toprağım’ dediği yeri, 2018 yılında AKP’nin çok tartışılan ve 6 Şubat depreminde binlerce insanın ölümüne neden olan “İmar affından” yararlanarak ancak tapu aldı. Bu tapunun da sınırı ise bilinmiyor. İmar affının kısmi bir bölgeye verildiği, kalan büyük kısmının ise işgal olduğu tahmin ediliyor.
Kayyım ve AKP’lilerin jestleri ile bir anda güçlenen bu aile sadece bölgeyi işgal etmedi, o dönemde halkın yaşam şekline de müdahalesi ile tartışılmıştı. On Gözlü Köprü’nin girişlerine, “Burada uygunsuz davrananlar cezalandırır” tabelası asan çeteler, halkın kamp ve sandalye atmasına dahi izin vermedi.
Halkın kullanımına izin verilmiyor
Ruhsat meselesine ilişkin Amed Barosu 2019 yıllında şu açıklamayı yapmıştı; “Dicle Nehrinin kenarında özellikle de tarihi On Gözlü Köprü’nün etrafında yoğunlaşacak şekilde çeşitli kafe ve işletmeler ticari faaliyette bulunmaktadır. Söz konusu kafe ve işletmelerin gerekli ruhsat ve izinlere sahip şekilde faaliyette bile bulunup bulunmadığı tarafımızca bilinmemekle birlikte söz konusu kafe ve işletmeler nedense gün geçtikçe Tarihi Köprünün ve Dicle Nehri’nin etrafındaki alanlarda biraz daha fazla yer kapma yarışına girerek, işletme alanlarını sürekli genişletmektedir. Öyle ki bu kafe ve işletmeler tarafından geçen yıllarda On Gözlü Köprü’nün köprü gözleri bile kapatılarak bu alanlar bile ticari amaçla kullanılmaya çalışılmıştır. Bilindiği gibi; On Gözlü Köprü’nün etrafında yoğunlaşan bu ticari kafe ve işletmeler nedeniyle ilimizdeki yurttaşlar veya yerli ve yabancı turistler, On Gözlü Köprü’nün etrafında bulunan bu alanlardan maalesef hiçbir şekilde bedelsiz ve ücretsiz faydalanma imkânına sahip değildir.”
UNESCO işgalcilere dikkat çekti
Sekiz yıllık kayyımın yarattığı tahribatlardan en büyüğü On Gözlü Köprü oldu. Köprüyü işgal eden aile, aynı zamanda Hewsel Vadisi ve nehre de büyük zarar verdi. Bu durum UNESCO’nun da dikkatini çekti. Hewsel Bahçeleri hakkında koruma kararı veren UNESCO, bu işgallerinin sonlandırılmadığı takdirde koruma kararının kaldırılacağını ilgili kurumlara iletti.
ICOMOS: Yasadışı yapılar ortadan kaldırılmalı
2025 yılında, Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi (ICOMOS) ve ilgili kurumlardan köprü çevresindeki yapılaşmayla ilgili “tehlike” uyarısı geldi. Kaçak yapılar ve düzensiz yapılaşmalar, köprünün korunmasında ciddi risk oluşturuyor. Raporda, taraf devletin On Gözlü Köprü’nün bulunduğu yeri de kapsayan alanı korumakta başarılı olmadığı kaydedildi. Dicle Nehri kıyısındaki gelişmelerin araştırılması ve tüm “yasadışı” uygulamaların ortadan kaldırılması gerektiği vurgulandı. Dicle Nehri kıyılarının korunması noktasında “yasal korumanın büyük ölçüde güçlendirilmesi” gerektiği kaydedildi.
UNESCO uyardı, Valilik dinlemiyor
UNESCO Alan Yönetimi’nin gerçekleştirdiği ve Diyarbakır Valiliği’nin, belediyelerin, Çevre, İklim ve Şehircilik Bakanlığı’ndan katılımcıların ve STK’lerin bulunduğu bir toplantı düzenlendi. Gazetemizin elde ettiği bilgilere göre; toplantıda Dicle Nehri’nin statüsü gündeme alındı ancak bu konuda ilgili resmi mercilerden herhangi bir olumlu yaklaşım sergilenmedi. Özellikle yasal düzenlemelerin başlaması, nehir statüsü ve kıyı kenar çizgisinin belirlenmesi yetkisi, valiliğin oluşturacağı bir komisyon aracılığıyla projelendirmek ve kanun teklifi şeklinde ilgili bakanlığa sunmak üzere valiliklere verilmiştir. Bu konu, toplantıda konuşulmasına rağmen bu yetkinin işletilmediği veya herhangi bir planlama yapılmadığı belirtildi.
Statü talebi
Öte yandan UNESCO eş güdüm ve denetleme komisyonu, konuyu 1 yıl önce ele aldığında Dicle’deki mutlaka statüsüzlük halinin giderilmesi gerektiği belirtmişti. Ancak tüm bunlara rağmen ne valilik ne Çevre Bakanlığı bu konuda somut bir adım atmıyor. Konuya ilişkin Amed’de TMMOB, Amed Barosu Çevre Komisyonu ve ilgili STK’ler girişimlerde bulunmaya hazırlanıyor. İlk olarak Amed Barosu harekete geçerek birçok kurumdan bilgi talebinde bulunurken, Çevre, Şehircilik ve İklim Bakanlığı’na da Dicle Nehri’nin söz konusu kısmına statü verilmesini talep etti.
Başvurunun ardından tehdit
İşgalcileri asıl endişelendiren de statü meselesi oldu. Eğer nehre statü verilirse ardından kafelerin işgalleri de resmileşecek. Bu nedenle bunun önüne geçmek isteyen Efendi Mehmetoğlu, başvuru yapan STK temsilcilerini tehdit etti. Bu tehdidin duyulmasının ardından kendini aklamak için yaptığı açıklamada bile tehditlerine devam eden Mehmetoğlu, işgalde ısrar edeceğini bir kez daha yineledi.
Fahiş fiyata çay satışı
Kafeler, işgallerin yanında fahiş fiyatlarla da gündeme geliyor. Amed’de bir paket çayın ortalama fiyatı 600 TL. Toptan aldığında paket 400 TL’ye geliyor. Ancak işgalci kafelerde bardakta çay satışı yok. Bunun yerine çaydanlık satışı yapılıyor. Küçük çaydanlık yaklaşık 700 TL iken büyük çaydanlık ise 1200 TL civarında. Kamp sandalyesini ve semaverlerini alıp nehir kenarında On Gözlü Köprü’yü izlemek ise yasak. İşgalciler bu tür etkinliklere izin vermeyerek insanları fahiş fiyata çay içmeye zorluyor. Yerel halkın büyük tepkisine neden olan bu işgalciler, turizme katkıdan çok büyük zarar veriyor.
Acil eylem planı
On Gözlü Köprü çevresinde yapılan kaçak yapılar ve izinsiz müdahaleler — toprak dolgusu, duvar örülmesi, kafe/işletme kurulması gibi — zaman içinde yalnızca birkaç vaka değil; süregelen, sistematik bir sorun hâline gelmiş görünüyor. Güncel uyarılar ve alarm seviyesindeki tespitler, bu sorunun artık sadece “yerel mesele” olmaktan çıkıp, ulusal / uluslararası koruma gündemine taşındığını gösteriyor. Çetelerin işgaline karşı örgütlü bir tepkisine ihtiyaç var. Başta Diyarbakır Kent Dayanışma ve Koruma Platformu, Diyarbakır Kent Konseyi ve Demokratik Kurumlar Platformu acil olarak işgallere karşı halkla birlikle acil eylem planı çıkarması gerekiyor.
Köprünün tarihi
On Gözlü Köprü, Mardin Kapı’nın yaklaşık 3 km ilerisinde bulunuyor. Köprünün tarihçesi hakkında bazı kaynaklarda 6. yüzyılda Kral I. Anastasiya döneminde yapıldığı belirtiliyor. Köprü zaman içerisinde şehri kuşatan kuvvetler tarafından yıktırılmış, daha sonra yeniden onarılmış. Şehrin son defa Bizans İmparatoru Juannes Tzimisces tarafından 974 yılında kuşatılması sırasında yıktırıldığı bilinmektedir. Daha sonra Emevi Halifesi Hişam döneminde köprü onarım görmüştür. 2009 yılında trafiğe kapatılan köprünün en son onarım ve çevre düzenlemesi, Osman Baydemir’in Büyükşehir Belediye Başkanlığı döneminde yapılmıştı.
