Kuş Kolektifi tarafından yayınlanan Miras, nesli tehlike altındaki 31 kuş türünün seslerini kaybolan geleneksel çalgılarla buluşturdu. Kurucu Yaz Güvendi, ‘Kuşlara kulak vermeliyiz. Bir kuşun sesini tanımak, onun için bir şey yapma isteğini de beraberinde getiriyor’ dedi
Duygu Kıt
TRAKUŞ verilerine göre Türkiye genelinde şimdiye kadar 497 kuş türü kaydedildi. Bu kuşlardan 28’inin soyu küresel ölçekte tehlike altında bulunuyor. Bu tehlikeye dikkat çekmek için 22 Mayıs Dünya Biyo- çeşitlilik Günü’nde dijital platformlarda yayımlanan “Miras” adlı albüm, Türkiye’de nesli tehlike altındaki kuş türlerinin seslerini, kaybol- maya terk edilmiş geleneksel çalgılar eşliğinde bir araya getirdi. Yaz Güven- di’nin yürütücü- lüğünü üstlendiği ve Borusan Sürdürülebilir Fayda Programı desteğiyle hazırlanan albüm beş parçadan oluşurken kuş- ların seslerine çeng, ruzba, kopuz, kam davulu ve ribab gibi geleneksel çalgılar eşlik etti. Hem biyolojik zenginliğe hem de kültürel çeşitliliğe dikkat çeken albüm, kuşların sesini geniş kitlelere ulaştırmayı ve doğayı koruma mücadelesine sanat ile köprü olmayı hedefliyor. Projenin yürütücülerinden Yaz Güvendi albüm çalışmaları hakkında gazetemize konuştu.
‘Kuşların sesi çalgılarla buluştu’
“Üç yıl önce Avustralya’da nesli tükenmekte olan kuşların seslerin- den oluşan ‘Yok Oluş’ albümünü görür görmez çok heyecanlandım ve keşke biz de Türkiye’de nesli tehlike altındaki kuşların albümünü yapsak diye içimden geçirdim.” sözleriyle konuşmasına başlayan Yaz Güvendi yola çıkış hikâyelerini şöyle anlattı: “Yok Oluş albümüne baktığımda her bir parçanın bir kuş ötüşünden oluştuğunu gördüm; bir kuş sesi kütüp- hanesinin müzik platformlarında yer alması olarak özetleyebiliriz aslında. Fikir bana şahane ama eksik geldi, Anadolu’ya özgü bir albüm nasıl olur diye düşünürken ‘Hep kuşların, canlı- ların nesli tükeniyor diye düşünüyoruz ama ya kültürlerimizin?’ sorusunu sormaya başladım. 2018 yılında Doğa Okulu’nun Dağ Okulu etkinliği için gittiğimiz Köroğlu Dağları’nda buna kırk kişi tanıklık etmiştik: 2000 metrede köçeklerin dansını izledik ve bu kültürün giderek yok olduğunu gördük. Buradaki anımdan yola çıkarak albümdeki eksik parçayı tamamladım: Nesli tehlike altındaki kuşlarımızla kaybolmaya yüz tutmuş çalgıları birleştireceğimiz bir albüm.”
‘Sesler hafızaya dönüştü’
Kuş sesleriyle enstrümanları birleştirmenin doğayla insan arasında yeni bir duygusal köprü kurduğunu kaydeden Güvendi, “Bu sayede kuşların sesi sadece bir doğa verisi değil, hissedilen bir şeye, bir hafızaya dönüştü. Müzik, kuşların kaybolmakta olan seslerini daha geniş bir dinleyici kitlesine ulaştırmanın, on- ları duygusal olarak “duyulur” kılmanın güçlü bir yolu oldu. Dinleyiciler içinse bu, hem bir güzellik hem de bir uyarıydı: Bu sesler kaybolmasın.” diye konuştu.
‘İklim krizi kültürleri yok ediyor’
Dünyada tanımlanmış yaklaşık 11 bin kuş türünden 1.480’i küçük ve azalan popülasyon büyüklüğüne sahip oldukları için küresel ölçekte tehlike altında. Bu türlerin 223’ü ise kritik düzeyde tehlike statüsünde; yani, yok olma sınırında. Güvendi, albüm çalışmalarının ana teması olan popülasyon kaybına ve albümde yer verilen kuşların özelliklerine ilişkin şu bilgileri verdi, “Eskiden binlerce, hatta milyon- larca bireyden oluşan sürüler kuran bazı türler, bugün yalnızca sınırlı sayıda gözlenebiliyor. Eskiden bulundukları çok geniş yayılış alanları daralmış durumda. Miras albümümüzde, nesli tehlike altındaki 31 kuş türünün sesine yer verdik ve her bir parçayı bir habitatı temsil edecek şekilde kurguladık: Orman, dağ, bozkır, sulak alan ve deniz. Böylece kuşların yok oluşunun ardındaki ekolojik tahribatı ses yoluyla görünür kılmak istedik. Ormanları temsil eden alaca sinekkapan, özellikle yaşlı meşe korularının kesilmesi nedeniyle yaşam alanlarını kaybediyor. Trakya ve Doğu Anadolu’da meşe ormanları budama, kesim ve ‘dere ıslahı’ gibi uygulamalarla hızla yok olurken, baraj projeleri de dere boyu habitatların kaybına yol açıyor.
Urkeklik, Türkiye’nin yüksek dağlarını en iyi temsil eden türlerden biri. Ancak iklim değişikliği, yüksek irtifa ekosistemlerini daraltarak bu kuşu ciddi tehdit altına sokmuş durumda. Eskiden yaşadığı Batı Toroslar’da artık gözlemlenemiyor. Bozkırların görkemli kuşu toy, kaçak avcılık, habitat kaybı ve tarımsal dönüşüm nedeniyle doğada neredeyse tamamen yok olmuş durumda. Eskiden tarla kenarlarında bile görülebilen bu tür, bugün yalnızca koruma altındaki üretme çiftliklerinde yaşatılabiliyor. Elmabaş Patka, Türkiye’nin sulak alanlarında hızla azalan bir ördek türü. Göllerin kirlenmesi, sazlıkların daralması ve istilacı balık türleri nedeniyle, bir zamanlar binlercesiyle dolan alanlar bugün neredeyse sessiz. Bu kayıp, yalnızca bir türün değil, sulak alanların da sağlığını yitirdiğinin habercisi.
Denizleri temsil eden yelkovan, yuvalarına ulaşan fare ve sıçanlar nedeniyle tehdit altında. Ayrıca açık denizde çok sayıda birey, balık ağlarına takılarak yaşamını yitiriyor. Yelkovan, sağlıklı deniz ekosistemlerinin sessiz ama güçlü bir göstergesi. Bu kuşların sesleri aslında bize, Türkiye’deki doğal habitatların nasıl bir baskı altında olduğunu anlatıyor. Her biri bir ekosistemin alarm zili gibi. Onları korumak, bu habitatları ve birlikte var olduğumuz canlı hayatını da korumak anlamına geliyor”
‘Kuşları korumak mümkün’
“Tehdit altındaki türleri korumak için önce onların yaşam alanlarını korumamız gerekiyor.” şeklinde sözlerini sürdüren Güvendi, “Bir kuş türünü kurtarmak, aslında bir gölü, bir bozkırı, bir ormanı, bir dağı ya da bir adayı korumak demek. Bu da planlama süreçlerinde doğaya öncelik vermek, yanlış su politikalarını değiştirmek, tarım ve enerji projelerinde kuşların göç yollarını, üreme alanlarını gözetmekle mümkün. Ayrıca avcılıkla daha etkin mücadele edilmeli, yerel halkın kuşları tanıması ve koruması için topluluk temelli programlar yaygınlaştırılmalı. Kuş gözlemi ve doğa temelli turizm gibi faaliyetlerle kuşlar ekonomik değeri olan bir varlık değil, yaşadığımız dünyanın vazgeçilmez parçası olarak görülmeli. Bu konuda çalışan doğa koruma kuruluşlarına, yerel örgütlere ve bireysel çabayla büyük işler başaran kuş gözlemcilerine destek olmak da çok önemli. Bilgiyi, sesi, deneyimi çoğaltmak ancak dayanışmayla mümkün” diye belirtti.
Çalışma atölyeleştirilecek
Güvendi son olarak, “İlk olarak albümü atölyeleştirip çocuklara, gençlere, yetişkinlere özel atölye programları yaratmayı planlıyoruz.” diyerek çalışma planlamaları hakkında şunları ifade etti: “Öncelikle albümü ulaştırabileceğimiz kadar insana ulaştırmak istiyoruz. Yazın projemizin belgeseli çıkacak, Vedat Atasoy ve ekibi bir süredir çekimlerini yapıyordu, onu heyecanla bekliyoruz. Albümle ilgili hayallerimiz var, önü- müzdeki süreçte destekçi bulmaya çalışacağız. Nesli tehlike altındaki kuşlarla kaybolmaya yüz tutmuş çalgılarımızı sah- nelerde de izlemek istiyoruz, o nedenle albümün konseri nasıl olur diye düşünmeye başladık bile. Miras’ın plağı, CD’si de olsun, dijitalde kalmasın diye hayal ediyoruz. Albümün sergisini yapma fikri de var bir yandan. Sonra ikinci albüm neden olmasın diyoruz. Planlar, hayaller, yeni projeler çok ama hepsi sırasıyla.’’
