Trabzon’da 1918-1921 yılları arasında Romeika (Karadeniz Rumcası) dilinde yayımlanan Epochi Gazetesi’ni Türkçeye çevirerek yayımlamaya başlayan Yazar Tamer Çilingir, ‘İlk defa o sürece ilişkin Türkçe ulaşabileceğimiz çok önemli bir gazete serisine sahibiz’ dedi
İlk sayısı 27 Ekim 1918’de çıkan günlük Epochi (Çağ) Gazetesi 106 yıl sonra yayımlandığı tarihlerde okuyucu ile buluşmaya başladı. Trabzon’da Romeika (Karadeniz Rumcası) olarak yayınlanan gazetede, bölgede yaşanan günlük siyasi gelişmelerin yanı sıra eğitimden, ekonomiye kadar birçok haber yayınlanıyordu. Yine toplumsal makalelerin de yer aldığı gazetede Troçki ve Lenin’in yazıları, Trabzon’daki memur ve işçilerin yaşadıkları sorunların yanı sıra dünyadan da haberler yayımlanıyordu. 1. Dünya Savaşı’nın gidişatına dair de birçok yazının da yer aldığı gazetede, Trabzon’daki döviz kurları, fındık, zeytinyağı ve diğer ürünlerin fiyatları, ilanlar da bulunuyordu. Gazetedeki makalelerin çoğunu gazetenin hem sahibi hem de Yazı İşleri Müdürü olan Nikos Kapetanidis yazarken, Oscar Wilde, Lev Tolstoy ve Maksim Gorki ile birlikte birçok Yunan yazarın da öykü ve şiirleri gazetede yer alıyor.
Sansür ve tehditler
3 yıl boyunca çıkan gazete bir süre sonra sansür ve ardından tehditlerle karşı karşıya kalmaya başladı. Kapatılmakla tehdit edilen Epochi’de “Pontus’un Helen Tanıklıkları” başlıklı köşeden tehditleri hiçe sayan yazılar yazıldı. Bu köşede, Rumlara yönelik gerçekleştirilen cinayetler, hırsızlıklar ve kundaklamalarla ilgili, yazarlardan ve okuyuculardan gelen yazıları yayımlanıyordu. Tehdit ve sansürlere rağmen çıkmaya devam eden Epochi 5 Mart 1921’de çıkan son sayıya kadar basılmaya devam etti.
Gazetenin Yunancaya çevrilmiş dijital halini Nikos Kapetanidis’in kardeşinin torunu olan Kosta Kapetanidis’ten alan ve Türkçeye çevirisini yapan Tamer Tamer Çilingir değerlendirdi.
106 yıl önce yayınlanan gazetenin tarihi belge özelliği taşıdığını söyleyen Tamer Çilingir, “106 yıl önceki Osmanlıca ve Türkçe kaynaklar bile o süreci anlatmaya yeterli değilken, bizim elimizde 3 bin 515 sayfadan oluşan 1918-1921 yılları arasında yayınlanmış büyük bir doküman var. Bunu Türkçeye çevirerek coğrafyada neler yaşandığını daha iyi anlamak gibi bir derdiniz oldu. Aynı zamanda 1’inci Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı’nın içinde bulunduğu durum, Ankara hükümetinin kuruluşu ve daha sonrası yaşananlara ilişkin çok önemli belge niteliği taşıyor” dedi.
‘Gazete herkesi ilgilendiriyor’
Gazetede sadece Pontos’a dair günlük haberlerin olmadığını belirten Tamer Çilingir, gazetenin Yazı İşleri Müdürü Nicos Kapetanidis ve birçok aydının makalelerinin de yer aldığını aktardı. Gazetede bölgedeki her detaya ilişkin haber olduğunu söyleyen Tamer Çilingir, “Epochi Gazetesinin bu coğrafyada yaşayan herkesi ilgilendirdiğini düşünüyorum. Sadece Rumları değil. Cumhuriyetin nasıl kurulduğuna ilişkin kafamızda oluşan bütün soruları resmi belgelerle yorumlayan tarihçiler açısından inanılmaz bir kaynak olduğunu düşünüyorum. Yine Sovyetler Birliği’nde yaşanan gelişmelere dair belge niteliğinde röportaj ve açıklamalar da var” dedi.
‘Zamanda yolculuk gibi’
Bugüne kadar duyulmayan belgelerle karşılaştıklarını belirten Tamer Çilingir, “Adeta bir zamanda yolculuk gibi. Sadece siyasetçiler için de değil, mesela meteoroloji uzmanları da 106 yıl önceki Trabzon’un hava durumuyla ilgili belge görecekler. Ekonomistler 106 yıl önceki döviz kurları, ticari anlaşmalarla, çeşitli ürünlerin fiyatları ile karşılaşacak. Ekmek, balık, zeytin, fasulye fiyatlarına ulaşabilecek. Ama tabi ki politik bir gazete. Böyle olduğu için Pontoslu Rumların yanında yer alıyor. Pontos’ta Rumlara yönelik yürütülen katliamlara karşı direnen, dik bir duruş sergileyen bir noktada duruyor” diye belirtti.
‘İnkar ediliyor’
Cumhuriyetin ilanı ile birlikte bölgede yaşayan tüm insanlara ‘Karadenizli’ ya da ‘Laz’ etiketi yapıştırıldığını aktaran Tamer Çilingir, “Lazlar Artvin ve Rize’nin bir kısmında yaşarlar. Fakat ta İstanbul’a kadar olan sahil ile Tokat, Gümüşhane, Amasya ve Sivas’ın kuzeyini kapsayan coğrafyada yaşayanlar ise Hristiyan Rumlardı. Cumhuriyet bu gerçekliği inkar eden bir yerde duruyor. O dönem yaşanan sürgünler ve katliamlarla birlikte resmi tarih bu geçmişin öğrenilmesini istemiyor. Ne kadar inkar edilirse edilsin buranın binlerce yıllık Helen coğrafyası olduğu bilinciyle yeniden yeniden Trabzon işgal ediliyor. Kiliseler camiye çevriliyor, Epochi Gazetesinin binası Cumhurbaşkanlığı İletişim Daire Başkanlığı’na veriliyor. Bunlar devletin Rumlarla olan hesaplaşmasının bitmediğini gösteriyor. Ama bu ayıptır. Binlerce yıllık kilise olarak kullanılan bir bina ya da tarihte çok önemli bir gazete olan büroyu başka amaçla kullanmak yerine müze olarak kalabilir. Modern devletler, düşman bile olsa onların eserlerini müze haline getiriyor, koruyorlar. Bizde durum tam tersi. Gazetenin Türkçe olarak yeniden yayınlanması bu inkarı anlamamıza yarayacak” diye konuştu.
‘Önemli bir belge’
Yeniden yayımlamanın başlamasıyla olumlu tepkiler aldıklarını kaydeden Tamer Çilingir, kendilerinden önce 2016’da Karadeniz Teknik Üniversitesi’nden bir grup akademisyenin Epochi’nin tüm sayılarının Türkçeye çevrilmesine ilişin bir proje başlattığını dile getirdi. Bu projenin yarıda kaldığını söyleyen Tamer Çilingir, “İlk yayınlandığı anda KTÜ’den çeşitli akademisyenler bana ulaştı ve bunun çok önemli olduğunu söyleyerek teşekkür ettiler. Özellikle daha entelektüel kurumlar da bunu ilgiyle karşıladı. Özellikle tarihçilerin de ilgisini çeken bir durum oldu. Resmi tarih dışında bu kadar önemli bir belge yoktu. İlk defa o sürece ilişkin Türkçe ulaşabileceğimiz çok önemli bir gazete serisine sahibiz. Çok olumlu tepkiler aldık. Kosta da çok duygulandı. Selanik’te Nicos Kapetanidis Derneği var, dernek bu meseleyi sahiplendi. Yunan basınında çok fazla yer aldı. Çok heyecanlandılar. Fakat bu gazetenin Osmanlı ya da Başbakanlık arşivlerinde olmasına rağmen bizim bunu Yunanistan’dan elde etmemiz de başka bir acı durum olarak ifade edilebilir” şeklinde konuştu.
Nicos Kapetanidis’e dair
Gazetenin Yazı İşleri Müdürü Nicos Kapetanidis’e e değinen Tamer Çilingir, “Nicos çok entelektüel bir gazeteci. 30’lu yaşlarda idam edilmiş olmasına rağmen bundan 106 yıl önce günümüz dünyasına bile ışık tutacak denli, kimi zaman felsefi, kimi zaman politik kimlikle çok aydın bir yerde duruyor. Tarihi, felsefeyi çok iyi biliyor. Aynı zamanda da eğitimci bir yanı var. Bir taraftan Rum ulusal bilincinin oluşmasında büyük bir emek veren birisiyken, bir taraftan da seküler bir yanı var. Osmanlı’nın Pontos’ta yürütmeye başladığı politikaları eleştirirken öte tarafta Rum okullarındaki kilisenin baskılarına da tepki gösteriyor. Epochi Gazetesini Topal Osman basıyor ve Nico’yu tehdit ediyor. Birçok kişinin kendisine yurtdışına gitmesini önermesine rağmen gazeteyi yayınlamaya devam ediyor ve 1921’de Amasya İstiklal Mahkemesi tarafından idam cezası verilerek, idam ediliyor” diye konuştu.
Haber: Tolga Güney / MA
