Yaşanan sürece rağmen cenazelere saldırı ve engellemeler olduğuna ve yas hakkının engellenmeye çalışıldığını belirten araştırmacı Şilan Bingöl, ‘Bu sürece gelmek için hayatını kaybeden birçok insan var. Dolayısıyla gerçek bir barışın olabilmesi için de öncelikle ölülerin hakkının teslim edilmesi gerekiyor’ dedi
Türkiye’de uzun yıllardan bu yana yaşamını yitirenlere dönük hak ihlalleri sürüyor. Özellikle HPG ve YJA Star gerillalarına ait cenazelerin tahrip edilmesi, cenazelerin ailelere teslim edilmemesi, defin hakkının engellenmesi, taziye kurmak isteyen ailelerin yas tutma haklarının engellenmesi şeklinde yaşanıyor.
2015’te başlayan çatışmalı süreçle beraber ilan edilen Olağanüstü Hal (OHAL) süreciyle ailelerine teslim edilen gerilla cenazelerinin definlerinin gece geç saatlerde yapılmasına izin verilmesi, dini vecibelerinin yerine getirilmesinin engellenmesi gibi uygulamalar rutin hale getirildi. Bununla beraber ailelerin yas tutma hakkı da ellerinden alınmak isteniyor. Ailelerin taziye kabullerini istedikleri şekilde yapmalarına da sürekli engeller çıkarılıyor.
Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’ın 27 Şubat’ta yaptığı Barış ve Demokratik Toplum Çağrısı’yla başlayan sürece rağmen özellikle Şirnex ve ilçelerinde yapılan defin ve kurulan taziyeler Şırnak Valisinin talimatıyla engellenirken, taziyelere katılanlara polis tarafından saldırı gerçekleştiriliyor. Yakın zamanda Şirnex’te HPG’li Ferhat Tünç’ün (Xebat Goyi) cenazesine saldırı gerçekleştiren polisler, Ferhat Tünç’ün taziyesini de engellemeye çalıştı. Sonrasında devam eden uygulamalar HPG’li Uğur Danış (Demhat Feraşîn), Vedat Acar (Cesur Sipîndarok) , Fesih Varol (Şiyar Destîna Zana) ve YJA-Star üyesi Berivan Katar’ın (Rêvan Aslan) taziyelerinin de engellenmesiyle devam etti. Mêrdîn’de ise taziyelere katıldıkları ve slogan attıkları gerekçesiyle yaklaşık 60 kişi hakkında “örgüt propagandası” iddiasıyla soruşturma açıldı, bir kişiye 10 ay hapis cezası verildi.
‘İktidarlar bu hafızayı unutturmak için şiddet uyguluyorlar’
Ölülere dönük hak ihlalleri, cenaze ve taziyelere dönük saldırılara ilişkin değerlendirmelerde bulunan Araştırmacı Şilan Bingöl, tarihsel olarak tüm toplumlarda, kültür ve inanışlarda ölüm ritüellerinin hafıza açısından önemli olduğunu belirterek, “Ölüm ritüelleri bir kayıptan sonra toplumları bir arada tutmaya, dayanışmayı yeniden kurmaya yarıyor. İnsanların yaslarını aşabilmeleri için bu tür süreçlerden geçmeleri gerekiyor. Bu anlamda yasın kolektif olarak tutulabilmesi için her kültürde ve inanışta farklı da olsa ölüm ritüelleri mevcut” dedi.
Ölüm ritüellerinin kolektif hafızayı oluşturma ve kimlikleri bir arada tutmaya yaradığını, bu nedenle de iktidarın bu hafızayı kontrol altında tutmak istediğini dile getiren Şilan Bingöl, “İktidarlar bu hafızayı yönlendirmek veya unutturmak için anmalara dönük çeşitli şekilde şiddet uyguluyorlar. Böyle olunca buralarda da bir direniş çıkıyor ve artık yasın politikleştiğini görüyoruz. Burada kolektif hafıza da kendini yeniden inşa etmeye başlıyor. Böylece direniş ve mücadele alanı oluyor” diye belirtti.
Yasın tutulması ve beraberinde anmaların yapılmasının toplumların geçmişle ve suçlarla da yüzleşmesinin sağlandığını ifade eden Şilan Bingöl, “Bu durumu da geleceğe taşıyarak bir hafıza oluşturulması sağlanıyor. Bu şekilde bu alanın bir direniş alanına dönüp bir barış ve adalet talebine yönelmesi açısından bu hafızayı hep canlı tutmak, suçlarla yüzleşmeyi sağlamak açısından toplumsal olarak kolektif hafızanın yeniden üretilmesi sağlanıyor” diye konuştu.
‘Barışın olabilmesi ölülerin hakkının teslim edilmesi gerekiyor’
Savaşlar, katliamlar, ölümler ve ölümün de ötesinde ölüme yönelik şiddetin ölülerin hakları ile yakınlarının haklarının ihlali anlamına geldiğini kaydeden Şilan Bingöl şu ifadeleri kullandı:
“Ölülerin ve geride kalanların bu haklarının layıkıyla teslim edilememesi ki halen cenazeleri gömülemeyen yüzlerce kişi var-onların gömülememesi yüzleşmenin olmasını ve barış toplum açısından zorlaşıyor. Kalıcı bir barış için her ne kadar özne kelimesi yaşayanlar için kullanılsa da ölüler bu süreçlerde en büyük özneler haline geliyor. Çünkü bu sürece gelmek için hayatını kaybeden birçok insan var. Aslında barış onlar sayesinde konuşuluyor bir noktada. Ve bu noktada birçok haksızlık ve adaletsizlik oluyor. Dolayısıyla gerçek bir barışın olabilmesi için de öncelikle ölülerin hakkının teslim edilmesi gerekiyor. Doğru bir dil kullanarak, politik ölümlerin hakkının verilerek, gerekenlerin yapılması, ailelerin yaslarını tutabilmeleri gerekiyor. Bu olmadığı zaman aslında o şiddet yeniden inşa edilerek sürüyor. Daha önce de barış süreçleri oldu ama kalıcı barış için bu ölümlerle yüzleşmek gerekiyor. Bunun için de iktidarın, devletin adım atması için mekanizmalar var. Bunların adım atması gerekiyor. Yasal zorunlulukların olması gerekiyor. Herhangi bir mezarın açılabilmesi için bile devletin kurumlarının yasal güvenceleri sağlaması gerekiyor.”
‘Geçmiş ile bile yüzleşememişken barış konuşmak zorunda kalıyorlar’
Ölülerin haklarını teslim etmek amacıyla “Hakikatleri araştırma ve yüzleşme komisyonu”nun kurulması gerektiğini belirten Şilan Bingöl, “Ailelerin talepleri de bu aslında. Bu suçların ortaya çıkarılması amacıyla bu komisyonun kurulması gerekiyor. Ancak cenazelere dönük ihlaller ortaya çıktığı zaman barışa ikna edilme olayı da zorlaşıyor. Kürdistan’da özellikle ailelerin çok kayıpları var. Geçmiş ile bile yüzleşememişken barış konuşmak zorunda kalıyorlar. Böyle bir süreçte bile halen taziyelere saldırılar oluyor. Bu böyle olduğu sürece de süreç zora giriyor. Bu bir engel sonuçta. Şu an şunu bekliyoruz; ‘bununla yüzleşilsin, gerekenler yapılsın’ derken, bir taraftan tekrar bunlar olmaya devam ediyor. Devlet ve iktidarın bu şiddete son vermeleri gerekiyor. Bizlerin de ciddi bir şekilde bunları her defasında dile getirmemiz, toplumdaki yas hiyerarşisini kırmaya dönük, tüm ölümlere aynı şekilde sahip çıkarak, bu hakkın arkasında olmamız gerekiyor” dedi.
Haber: Ahmet Kanbal \ MA
