- Bir nehir denize karıştığında yok olmaz; tatlı suyla tuzlu su bir süre yan yana akar, birbirine karışmadan birbirini besler. Zamanla her iki unsur da kendi kimliğini koruyarak yeni bir ekolojik denge oluşturur
- Önder Apo doğa-toplum-insan diyalektiğini ‘yaşayan bütünlük’ kavramıyla açıklar. Önder Apo’ya göre doğa toplumu doğurur, toplum bireyi yaratır, birey ise yeniden doğaya ve topluma etki eder. Bu karşılıklı etkileşim zinciri yaşamın kendisidir
- Önder Apo’nun bütünlük anlayışı yalnızca toplumsal değil, aynı zamanda ontolojik bir nitelik taşır. Doğa, toplum ve birey Önder Apo’nun felsefesinde birbirinden kopuk alanlar değil, birbiriyle iç içe geçmiş bir bütün olarak ele alınır
Cudi Ayten Amed
İnsanlık tarihi, birliğe duyulan özlemin tarihidir. Her çağda insan, varoluşunun eksik parçalarını tamamlama arayışıyla yol alır. Entegrasyon, bu kadim arayışın modern ifadesidir. Fakat modern çağ, bu kavramı özgürleştirici özünden koparır; onu benzeştirmenin ve soğurmanın aracına dönüştürür. Önder Apo, entegrasyon kavramını asimilasyon aygıtı işlevinden çıkarıp toplumlar arası birlik ruhunun inşası anlamına taşır. Böylelikle bütünlüğü hiyerarşik bir merkezin buyruğunda değil, ahlaki diyalektiğin karşılıklı etkileşiminde kurar. Önder Apo’nun felsefesinde entegrasyon, durağan bir birlik hali değil; farklılıkların birbirini dönüştürerek kurduğu dinamik bir denge sürecidir. Bu denge, parçaların kendi varlık alanlarını koruyarak ortak bir anlam ufkunda kesişmesiyle oluşur. Gerçek bütünlük, tek bir merkeze indirgenmiş düzen değil; ilişki içindeki özgürlüklerin çoğulluğudur.
Bu bağlamda entegrasyon, Önder Apo’nun düşünce sisteminde yalnızca bir toplumsal model değil, varoluşun ahlaki yasasıdır; doğanın, toplumun ve insanın karşılıklı etkileşim içinde yeniden bütünleştiği ontolojik birliğin adıdır.
Etimolojik ve felsefi kök: Bütün olmanın’ dili
“Entegrasyon” sözcüğü, Fransızca integration’dan, o da Latince integer (bütün, sağlam, dokunulmamış) kelimesinden türemiştir. Latince integrare, “bütün haline getirmek, tamamlamak, onarmak” anlamlarını taşır. Bu kök hem matematikteki integral kavramına hem de toplumsal bütünleşme düşüncesine kaynaklık eder.
- Etimolojik olarak kelime, iki yönlü anlam taşır:
Onarmak: Parçalanmış bir bütünün yeniden inşa edilmesi.
Tamamlamak: Eksik olanın yerine konarak bütünlüğün sağlanması.
Bu yönüyle entegrasyon, yalnızca bir “birleşme” değil, aynı zamanda bir etik eylemdir. Bir sistemin parçaları, birbirine zarar vermeden bir araya gelebiliyorsa, orada bütünlük vardır. Eğer parçalar, bütünü oluştururken özgünlüklerini yitiriyorsa, bu bir “soğurma” olur. İşte bu fark, ulus-devletlerin bütünleştirme anlayışıyla Demokratik Toplum’un etik bütünlüğü arasındaki temel ayrımı oluşturur.
Evrensel bütünlük bilinci
18. yüzyılda “integration” kavramı matematikte ortaya çıkmıştır. Tarihte Newton ve Leibniz’in kalkülüsüyle birlikte “integral alma” işlemi, parçaları birleştirerek fonksiyonun bütününü elde etmek anlamıyla öne çıkmıştır.
“Kalkülüs” sözcüğü, Latince calculus yani “küçük taş” anlamına gelir. Antik Roma’da insanlar hesap yaparken küçük taşlar kullandıkları için, bu kelime zamanla “hesaplama yöntemi” anlamına dönüşmüştür. Bilimsel olarak kalkülüs, değişimi ve sürekliliği inceleyen matematik dalıdır. Yani yalnızca sabit sayılarla değil, hareket eden, büyüyen, küçülen, dönüşen niceliklerle ilgilenir.
17.yüzyılın sonunda Isaac Newton (İngiltere) ve Gottfried Wilhelm Leibniz (Almanya), bu alanı birbirlerinden bağımsız biçimde geliştirdiler. Onların çalışmalarıyla doğanın hareketi, değişimi ve dönüşümü ilk kez matematiksel olarak hesaplanabilir hale geldi. Bugün gezegenlerin dönüşü, suyun akışı ya da ses dalgalarının titreşimi gibi pek çok doğal olay kalkülüs sayesinde anlaşılır.
- Kalkülüs iki ana bölümden oluşur:
1.Diferansiyel Kalkülüs: Değişimin anlık hızını inceler.
Örneğin bir cismin tam şu anda ne kadar hızlı gittiğini bulmak -bu, “türev” işlemidir.
2.İntegral Kalkülüs (Bütünleme): Küçük parçaları bir araya getirerek bütünü bulur. Örneğin bir cismin belli bir sürede aldığı toplam yolu hesaplamak -bu da “entegrasyon” işlemidir.
Yani diferansiyel kalkülüs parçalar, integral kalkülüs bütünleştirir. Bu ikisi birlikte, doğanın diyalektiğini-sürekli değişim ve dengeyi- anlamamızı sağlar. Kalkülüs, insan düşüncesinde büyük bir devrim yaratmıştır; çünkü doğayı “durağan” değil, sürekli dönüşen ve birbirine bağlı bir sistem olarak görmeyi öğretmiştir. Bu anlamda kalkülüs, yalnızca bir matematiksel yöntem değil, aynı zamanda bütünlük bilincidir.
Bunu basit bir örnekle anlatmak gerekirse; doğada her şey, birbirini dönüştürerek var olur. Bir nehir denize karıştığında yok olmaz; tatlı suyla tuzlu su bir süre yan yana akar, birbirine karışmadan birbirini besler. Zamanla her iki unsur da kendi kimliğini koruyarak yeni bir ekolojik denge oluşturur. Bu, doğadaki karşılıklı etkileşim yasasının en sade örneğidir. Demokratik entegrasyon da böyledir: Taraflardan hiçbiri diğerini soğurmaz; her biri kendi varlığını koruyarak ortak bir denge kurar. Kalkülüsün mantığı da tam olarak budur. Bir sistemin bütününü anlamak için, parçalar arasındaki etkileşimi kavramak gerekir. Bütün, parçaların toplamı değildir; onların ilişkisidir. Önder Apo’nun doğa-toplum-insan diyalektiğinde vurguladığı gibi hiçbir parça bütünden kopuk değildir; her şey diğerine temas eder, onu etkiler ve ondan etkilenir. Doğada en küçük bir değişim bile bütünü etkiler; tıpkı toplum içinde tek bir bireyin ya da bir toplumsal grubun hareketinin bütün sosyal yapıya yansıması gibi. Önder Apo, doğayı “birbiriyle ilişki halinde yaşayan canlı bir bütün” olarak ele alır. Önder Apo’ya göre doğa toplumu doğurur, toplum bireyi oluşturur, birey ise yeniden doğaya ve topluma etki eder. Bu karşılıklı etkileşim zinciri, evrensel bütünlük bilincini ifade eder.
Kapitalist modernite insanı doğadan koparır, toplumu da doğanın dışında bir “üst yapı” gibi görür. Buna karşı Önder Apo’nun paradigması, doğa-toplum-insan diyalektiğini yeniden birleştirir. Bu bakışta bütünlük, tek bir merkezin hâkimiyetiyle değil, karşılıklı etkileşim ve uyumla inşa edilir. Her varlık, kendi özgünlüğünü koruyarak bütüne katkı sunar. Bu, doğadaki ekolojik dengenin de demokratik toplumun da temel yasasıdır: Her parça bütüne aittir; ama hiçbir parça bütünü tek başına belirlemez.
Kalkülüsün bilimsel diliyle ifade ettiği bu “sürekli etkileşim” ilkesi, Önder Apo’nun düşünce sisteminde ahlaki ve politik bütünlük olarak yeniden yorumlanır. Doğadaki hareketin sürekliliği neyse toplumdaki özgürlük arayışının sürekliliği de odur. Her şey akar, dönüşür ve yeniden birbirine bağlanır. Bu bağlamda entegrasyon, yalnızca matematiksel değil, varoluşsal bir gerçekliktir. Yaşamın özü, bu sürekli geçiş ve birlikte var olma hareketidir: Hiçbir şey kendi başına var olmaz; her şey, bir diğerinin içinden geçerek, onunla birlikte var olur.
Yaşayan her şey diğerinin içinden geçerek, onunla birlikte var olur
Doğada, toplumda ve insanda hiçbir şey kendi başına, yalıtılmış biçimde var olmaz. Her şey birbiriyle etkileşim içindedir; her varlık, başka bir varlığın izini taşır. Burada “içinden geçmek” fiziksel bir hareket değil, bir etkileşim, temas ve dönüşüm halidir. Yani varlıklar birbirine dokunarak, birbirini dönüştürerek yaşamın akışını sürdürürler.
Doğa baştan sona bir etkileşim zinciridir. Topraktaki mineral, bitkiye geçer; bitkiyi hayvan yer, onun enerjisi bir başkasına dönüşür; ölü beden toprağa karışır ve yeniden yaşamın hammaddesi olur. Hiçbir varlık, kendini bütünden kopuk biçimde sürdüremez. Enerji, madde ve yaşam sürekli birbirinin içinden geçerek biçim değiştirir. Bu nedenle doğada bağımsız bir varlık yoktur; yalnızca ilişkiler ağı vardır. Önder Apo’nun vurguladığı gibi, doğa birbirine temas eden, birbirini dönüştüren canlı bir bütündür. Doğayı anlamak, bu karşılıklı geçişin farkına varmaktır. Her parça bir diğerinin içinden geçerek bütüne katılır; bu, ekolojik dengenin temel yasasıdır.
Toplum da aynı yasaya bağlıdır. İnsan kendi kimliğini, düşüncesini, duygusunu toplumun içinden geçerek kazanır. Birey, dilini içinde bulunduğu toplumsallıktan öğrenir; sevgiyi, acıyı, birliği toplumunun deneyimleriyle tanır, yaşar. Toplumun kültürü, tarih boyunca sayısız insanın birbiriyle kurduğu etkileşimlerin ürünüdür. Bu yüzden insan, toplumdan ayrı düşünülemez. Bir insanın yaşamı, başka insanların yaşamlarının devamıdır; her birey geçmiş kuşakların, kültürlerin, mücadelelerin bir yansımasıdır. Toplumun içinden geçerek olgunlaşır, kendi özgünlüğünü de yine bu etkileşim içinde bulur. Önder Apo bunu “ahlaki ve politik toplumun sürekliliği” olarak tanımlar. Toplumun her parçası hem kendi özünü korur hem de bütüne katkı sunar. Bu karşılıklı akış, demokratik entegrasyonun özüdür.
İnsanın bilinci de doğa ve toplum gibi ilişkisel bir yapıya sahiptir. Bir düşünce, diğer düşüncelerin içinden geçmeden gelişmez. Her bilgi, önceki bilgilerin, deneyimlerin ve karşıt fikirlerin içinden süzülerek oluşur. Bir fikir, başka fikirlerle karşılaştıkça derinleşir; tıpkı bir nehrin akarken farklı topraklardan geçip zenginleşmesi gibi. Bu da insan bilincinin entegrasyon biçimidir. Düşünce, başka düşüncelerle temas ettikçe çoğalır; öğrenmek, bir başkasının deneyiminden geçerek kendini yeniden inşa etmektir. Önder Apo’nun belirttiği gibi ‘insan zihninin parçalanmışlığı doğadan ve toplumdan kopuşuyla’ ilgilidir. Bilincin yeniden bütünleşmesi, yani entegrasyonu ancak doğa, toplum ve insan arasındaki bu karşılıklı geçişlerin farkına varılmasıyla mümkündür.
Yaşam bu anlamda kesintisiz bir içinden geçme ve birlikte var olma hareketidir. Her şey, diğerinin içinden geçerken hem onu dönüştürür hem de ondan bir şey alır. Bitki toprağı dönüştürür ama aynı zamanda ondan beslenir. İnsan, doğanın dışında değil, doğanın içindedir. Ancak diğer canlılardan farklı olarak bilinç ve emek gücüyle doğa üzerinde değiştirici bir etkiye sahiptir. Bir tohum eken çiftçi, aslında doğanın potansiyelini açığa çıkarır; toprağı, suyu, ışığı yeni bir forma dönüştürür. Bir taş ustası, dağdan aldığı taşı yontarak bir yapı inşa eder ama o taş yine doğanın bir parçasıdır; yalnızca biçim değiştirmiştir. İnsan, doğanın yasalarına karşı değil, o yasaların içinde hareket ederek üretir, yaratır, dönüştürür. Bu, Önder Apo’nun ifadesiyle, ‘doğayı yeniden yaratmak değil, doğayla birlikte yeniden var olmak’tır. Dolayısıyla insan, doğayı “bozan” değil, onunla etkileşerek dönüşen bir varlıktır. İnsan emeği doğayı dönüştürür; doğa da insana yön verir, sınır koyar, dengeyi öğretir. Bu karşılıklı ilişki, entegrasyonun ontolojik biçimidir- yani insan ve doğa birbirinin içinden geçerek var olur, bireyin bilinciyle yeniden şekillenir. Bu diyalektik ilişki entegrasyonun doğadaki karşılığıdır. Hiçbir parça tek başına var olamaz; bütün de parçaları olmadan anlam kazanamaz. Yaşamın özü bu karşılıklı etkileşimdir; birlikte var olmanın, dönüşerek bütünleşmenin hareketidir.
Önder Apo doğa-toplum-insan diyalektiğini “yaşayan bütünlük” kavramıyla açıklar. Önder Apo’ya göre doğa toplumu doğurur, toplum bireyi yaratır, birey ise yeniden doğaya ve topluma etki eder. Bu karşılıklı etkileşim zinciri yaşamın kendisidir. Önder Apo’nun şu çarpıcı analizi şu an içinde bulunduğumuz çıkmazı açıklar: “Evren bir bütündür; insanın parçalı bilinci bu bütünü idrak edemediği ölçüde hem doğaya hem kendine yabancılaşır.” Bu anlamda “diğerinin içinden geçmek”, bir varlığın diğerine dokunarak onu dönüştürmesi ama aynı zamanda ondan bir anlam, bir enerji, bir bilinç devralmasıdır. Yaşamın bütünsel yasası budur: Hiçbir şey kendi başına var olmaz; her şey bir diğerinin içinden geçerek, onunla birlikte var olur. Bu anlayış, Önder Apo’nun düşünce sisteminde entegrasyonun felsefi temelidir. Doğada, toplumda ve insanda bütünleşme dışsal bir birleşme değil; içsel bir etkileşim ve ahlaki uyum sürecidir. “İçinden geçmek” yaşamın dili, varoluşun birbirine dokunan hareketidir. Bütünlük, bu dokunuşların, geçişlerin ve etkileşimlerin sonsuz deviniminde gizlidir. Yaşamın özü ayrılıkta değil, birbirinin içinden geçerek inşa edilen ortak varoluşta yatar.
Entegrasyon kavramını ulus-devletin asimilasyon aracı olmaktan çıkaran Önder Apo, onu Demokratik Toplum’un ahlaki ilkesi olarak yeniden tanımlar. Önder Apo’ya göre gerçek bütünlük, merkezi otoritenin kurduğu düzenle değil, toplumun kendi içinden doğan etik bağlarla inşa edilir. Bütünleşme, yukarıdan dayatılan bir denetim biçimi değil, aşağıdan yukarıya doğru gelişen toplumsal birliktir. Demokratik Toplum, halkın kendi iç dinamikleriyle, ortak değer ve ilkeler etrafında kurduğu ahlaki birliktelik sayesinde var olur.
Önder Apo, Özgürlük Sosyolojisi kitabında bu durumu şöyle ifade eder: “Ahlaki ve politik toplum, doğal toplumun devamıdır. Entegrasyon burada baskı altında bir uyum değil, özgürlük temelinde bir birliktir.”
Bu analiziyle Önder Apo, entegrasyonun özünü açık biçimde ortaya koyar. Zorla sağlanan uyum, sahte bir birliktir; gerçek entegrasyon ancak özgür iradeye, gönüllü katılıma ve karşılıklı tanımaya dayanır. Demokratik Toplum’un ahlaki gücü de buradan doğar: İnsanlar benzeşerek değil, birbirlerini tanıyarak ve farklılıkları içinde buluşarak bir arada yaşarlar.
Doğadaki canlı türleri gibi, toplumun her bileşeni kendi özünü korurken, bütünün uyumuna katkı sunar. Toplumsal birlik, farklılıkların bir arada yaşamasıyla sağlanır.
Önder Apo, Özgürlük Sosyolojisi kitabında bu düşünceyi şu vurgusuyla derinleştirir: “Bir toplumun gücü, üyelerinin benzeşmesinde değil, farklılıklarının bir ahlak içinde buluşabilmesindedir.”
Bu yaklaşım, entegrasyonu bir “aynılaştırma süreci” olmaktan çıkarır; çoğulcu, ahlaki buluşma biçimi haline getirir. Kadın özgürlük mücadelesi, ekolojik yaşam biçimleri, komünal ekonomi ve halk meclisleri bu anlayışın somut örnekleridir. Bu yapılar, farklı renkleri tek tipleştirmeden, birbirine temas ettirerek ortak yaşam ahlakı oluştururlar.
Önder Apo’nun bütünlük anlayışı yalnızca toplumsal değil, aynı zamanda ontolojik bir nitelik taşır. Doğa, toplum ve birey Önder Apo’nun felsefesinde birbirinden kopuk alanlar değil, birbiriyle iç içe geçmiş bir bütün olarak ele alınır. Kapitalist modernite bu üç alanı birbirinden ayırmış, doğayı ölü maddeye, toplumu iktidar ilişkilerine, bireyi ise yalnız bir tüketiciye indirgemiştir. Buna karşı Önder Apo bu kopuşa alternatif çözüm sunan iyileştiren paradigmasıyla doğa, toplum ve birey arasındaki ilişkiyi enerjik, yaşayan bir diyalektik içinde yeniden birleştirir.
